පාලි
“යො හි කොචි භික්ඛවෙ ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්ත වස්සානි, තස්ස ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා.
තිට්ඨන්තු භික්ඛවෙ සත්තවස්සානි, යො හි කොචි භික්ඛවෙ ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය ඡ වස්සානි…පෙ… පඤ්ච වස්සානි… චත්තාරි වස්සානි… තීණි වස්සානි… ද්වෙ වස්සානි… එකං වස්සං…
තිට්ඨතු භික්ඛවෙ එකං වස්සං යො හි කොචි භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්තමාසානි, තස්ස ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා.
තිට්ඨන්තු භික්ඛවෙ සත්ත මාසානි. යො හි කොචි භික්ඛවෙ ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය ඡ මාසානි…පෙ… පඤ්ච මාසානි… චත්තාරි මාසානි… තීණි මාසානි … ද්වෙ මාසානි… එකං මාසං… අඩ්ඪමාසං…පෙ
තිට්ඨන්තු භික්ඛවෙ අට්ඪමාසො, යො හි කොචි භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්තාහි තස්ස ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතාති. ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.
කෙටි අදහස
මහණෙනි, භික්ඛු, භික්ඛුණී. උපාසක, උපාසිකා යන සිවු පිරිස අතුරෙන් යම්කිසි යෝගී පුද්ගලයෙක් තෙම සතර සතිපට්ඨානය, ආනාපානය ආදී එක්විසි ආකාරයකින් වදාළ නය වශයෙන් සත්වසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, ඒ යෝගී පුද්ගලයාට හට ප්‍රත්‍යක්ෂ ආත්ම භාවය වූ ඉහාත්මයෙහි ම රහත් ඵලය ද, උපාදාන කෙලෙස් ඉතිරි ව ඇතහොත් අනාගාමි ඵලය ද යන මේ ආර්ය ඵල දෙක අතුරෙන් යම්කිසි ඵලයක් ඒකාන්තයෙන් ම ලබාගත හැකි වෙයි.
මහණෙනි, සත්වසක් නො ව යම්කිසි යෝගි පුද්ගලයෙක් මේ සතර සතිපට්ඨානය මෙසේ සයවසක් මුලුල් ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, සයවසක් නො ව පස් වසක් භාවනා කරන්නේ නම්, පස්වසක් නොව සිවුවසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, සිවු වසක් නො ව තුන් වසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, තුන් වසක් නො ව දෙවසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, දෙවසක් නො ව එක් වසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම් ඒ යෝගී පුද්ගලයාහට මේ ආත්ම භාවයෙහි ම රහත් ඵලය ද උපාදාන කෙලෙස් ඉතිරිව ඇතහොත් අනාගාමි ඵලය ද යන මේ ආර්යය ඵල දෙක අතුරෙන් යම්කිසි ඵලයක් ඒකාන්තයෙන් ම ලබාගත හැකිවන්නේ ය.
එක් වසක් නො ව යම්කිසි යෝගි පුද්ගලයෙක් මේ සතර සතිපට්ඨානය මෙසේ සත් මසක් මුලල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම් ඔහුට මේ ආත්ම භාවයෙදී ම ඉහත කී ආර්ය ඵලදෙක අතුරෙන් යම්කිසි ඵලයක් ඒකාන්තයෙන් ම ලබාගත හැකි ව න්නේ ය. මහණෙනි! සත් මසක් නො ව සමසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, සමසක් නො ව පස් මසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, පස් මසක් නොව සාර මසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, සාර මසක් නො ව තුන් මසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, තුන් මසක් නොව දෙමසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, දෙමසක් නො ව එක් මසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම්, එක් මසක් නො ව අඩ මසක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කරන්නේ නම් ඉහත කී ආර්ය ඵල දෙක අතුරෙන් යම්කිසි ඵලයක් ඒකාන්තයෙන් ම ලබා ගත හැකි වන්නේ ය.
මහණෙනි! අඩ මසක් නො ව යම්කිසි යෝගී පුද්ගලයෙක් තෙම මේ සතර සතිපට්ඨානය ඉහත කී නය අනුව සත් දිනක් මුලුල්ලෙහි නො කඩවා භාවනා කරන්නේ නම් හෙතෙම මේ ආත්ම භාවයෙහිදී ම ඉහත කී ආර්යය ඵල දෙක අතුරෙන් යම්කිසි ඵලයක් ඒකාන්තයෙන් ම ලබා ගන්නේ ය.
එහි විස්තරය:
“යො හි කොචි භික්ඛවෙති යො හි කොච භික්ඛු වා භික්ඛුණී වා උපාසකො වා උපාසිකා වා” යනුවෙන් අටුවායෙහි කී බැවින් භික්ෂුවක් වේ වා, භික්ෂුණියක් වේ වා, ගිහියෙක් වේ වා, පිරිමියෙක් වේ වා, ස්ත්‍රියක් වේ වා, කවුරු හෝ වේ වා මේ සතිපට්ඨාන භාවනාව දේශනා නය නො ඉක්මවා වැඩුවහොත් රහත් ඵලය දක්වා ප්‍රතිඵල ලබා ගත හැකි බව විශ්වාස කළ යුතු ය.
මෙහි දී විදර්ශනා ඥානයන් ඇතුළු සෝවාන්, සකදාගාමි යන යට ඵල දෙක නො දක්වා මේ භාවනාවෙන් අනාගාමි බවට හෝ රහත් බවට පැමිණෙන බව දක්වන ලද්දේ විදර්ශනා ඥානයන් හා යට ඵලයන්ට පළමු කොට පැමිණෙන බව නය වශයෙන් සලකා ගත හැකි නිසා ය. එයින් මෙම භාවනාවෙන් සසර දුකින් එතෙර කරවීමේ නීයාණික භාවය දත හැකි වන බැවින් එය විනෙය ජනයාහට භාවනා කෘත්‍යයෙහි ශ්‍රද්ධාව හා කුසලච්ඡන්දය පහළ කරවීමට උපකාර වෙයි. මෙසේ දක්වා වදාළ බැවින් මේ සතිපට්ඨාන භාවනාව අතිශයින් උතුම් ය. සත් දිනක් මුලුල්ලෙහි භාවනා කළ පමණින් රහත් බව ලබාගත හැකි ය. රහත්වන්ට නො හැකි වුවත් අනාගාමි විය හැකි ය. එසේත් නො හැකි වුවහොත් සෝවාන් බව හෝ සකදාගාමි බව පහසුවෙන් ම ලබා ගත හැකි ය.මේ තරම් කෙටි කාලයකින් මේ තරම් උතුම් මාර්ග ඵල විශේෂයන් උපදවා ලියහැකි දෙශනාව වනාහි නෛර්‍ය්‍යාණික වන බැවින් අතිශයින් උතුම් වන්නේ ය යි සසර දුකින් මිදෙනු කැමති වේනෙය්‍ය පුද්ගලයන්හට ශ්‍රද්ධා භක්තිය දියුණු තියුණු වීමෙන් මෙකී සතිපට්ඨාන නය අනුව භාවනා කරනු කැමති කුසලච්ඡන්දය වූ පරිදි භාවනා කොට මාර්ග ඵල නිර්වාණ සඞ්ඛ්‍යාත විශේෂ ප්‍රතිඵල සිය සතන්හි උපදවා ගත හැකි වන්නේ ය.
“සබ්බං පි චෙතං මජ්ඣිමස්සේව නෙය්‍ය පුද්ගලස්ස වසෙන වුත්තං, තික්ඛ පඤ්ඤං පන සන්ධාය පාතො අනුසිට්ඨො සායං විසේසං අධිගමිස්සති, සායං අනුසිට්ඨො පාතො විසේසං අධිගමිස්සතීති වුත්තං” යනු අටුවා පාඨයකි.
සත් අවුරුද්දත් සත් දිනය ත් යන මේ කාල පරිච්ඡේදය ඇතුළත භාවනාවේ ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකිය යන මේ වචනය මධ්‍යම නෙය්‍ය පුද්ගලයාගේ වශයෙන් කියන ලදී. නෙය්‍ය යනු මාර්ග ඵල ලැබීමේ ඥාන ශක්තිය ඇති ත්‍රිහේතුක පුද්ගලයා ය. ඔහු ද මන්ද පඤ්ඤ, මජ්ඣිම පඤ්ඤ, තික්ඛ පඤ්ඤ වශයෙන් තෙවැදෑරුම් වේ. තික්ඛ පඤ්ඤ පුද්ගලයා වනාහි උදෑසන භාවනාව ආරම්භ කොට සවස් වන විට මාර්ග ඵල උපදවා ගන්නේ ය. සවස භාවනා කරන්ට පටන් ගතහොත් පසුදින උදෑසන මාර්ග ඵල උපදවා ගන්නේ ය යනු ඒ අටුවා පාඨයේ අදහස යි. හීන වූ මන්ද පඤඤ නෙය්‍ය පුද්ගලයාහට භාවනාවේ ප්‍රතිඵල ලැබීමට සත් අවුරුද්දකට වඩා කල් ගත වන්නේ ය.
බෝධිරාජ කුමාර සූත්‍රයෙහි ද “ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං නායකං ලභමානො සායමනුසිට්ඨො පාතො විසෙසං අධිගමිස්සති, පාතො අනුසිට්ඨො සායං විසේසං අධිගමිස්සති” යයි වදාළ සේක.
ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු, ශ්‍රද්ධාව ඇතුළු මේ පධානියඞ්ග පසින් සමන්විත වූ යෝගාවචර තෙම; තථාගතං නායකං ලභමානො, තථාගතයන් වහන්සේ වැනි කර්මස්ථාන ආචාර්ය වරයෙක් ලබා ගනුයේ; සායං අනුසිට්ඨො, සවස සැන්දෑවෙභි කමටහන් කියා දෙන ලද්දේ; පාතො විසේසං අධිගමිස්සති, උදෑසන මාර්ග ඵල නිර්වාණ විශේෂය ලබා ගන්නේ ය.
එහි ප්‍රධානියඞ්ග පස අතුරෙන් පළමු අඞ්ගය ශ්‍රද්ධාවය, එනම් බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන රත්නත්‍රයෙහි සහ කර්මස්ථාන ආචාර්යවරයා කෙරෙහි ද කමටහන් අරමුණ කෙරෙහි ද සැක නො කොට ඇදහීම් වශයෙන් බලවත් විශ්වාසය උපදවා ගැනීම ය.
දෙවැනි අඞ්ගය, නිරෝගී භාව ය යි, එනම්, අනුභව කරනු ලබන ආහාරය සම සේ පැසවිය හැකි පාචකාග්නිය නිසා ලැබෙන නීරෝගී භාවයෙන් යුක්ත වීම ය.
තුන්වෙනි අඞ්ගය, අසඨ බව හෝ මාන රහිත බව ය. එනම්, තමා තුළ නැති ගුණ ප්‍රකාශ නො කිරීම හා ඇති වරදත් කර්මස්ථාන ආචාර්යයවරයාට සහ එකට වාසය කරන සබ්‍රම්සරුන්ට ද නො සඟවා ප්‍රකාශ කිරීම ය.
හතර වෙනි අඞ්ගය, දෘඪතර වීර්යයය යි. එනම්, මාගේ ශරීරයෙහි මස්, ලේ වියලෙතොත් වියලී යේ වා! සම්, නහර, ඇට පමණක් ඉතිරි වෙතොත් ඉතිරි වේ වා! මාර්ග ඵල විශේෂයක් ලැබෙන තෙක් භාවනා වැඩීමේ වීර්යය නො නවත්වා වඩනෙමැ යි චතුරඞ්ග වීර්යයෙන් යුක්ත වීම ය.
පස්වෙනි අගය උදයබ්බය ඤාණය යි. එනම්, නාම, රූප ස්කන්ධයන්ගේ ඉපදීම හා බිඳීයාම පෙනෙන ඤාණ ය යි. මේ අඞ්ග පස භාවනාවේ දී අවශ්‍යයෙන් ඇති විය යුතු බැවින් පධානියඞ්ග කියනු ලැබේ.
උඩත් පිරිසෙයින් සත් අවුරුද්දය, යටත් පිරිසෙයින් සත් දවසය, යන මේ කාලය ඇතුළත මධ්‍යම නෙය්‍ය පුද්ගලයාට ද එක් රැයක් ඇතුළත, එක් දවාලක් ඇතුළත තික්ඛ නෙය්‍ය පුද්ගලයාහට ද මේ සතිපට්ඨාන භාවනාවෙන් මාර්ග ඵල උපදවා ගත හැකි ය යි සියල්ල දත් සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ විසින් වදාරණ ලද මේ බුද්ධ වචනය කෙරෙහි ඒකාන්ත ශ්‍රද්ධා භක්තියෙන් යුක්තව සංසාර වට්ට දුක්ඛයෙන් මිදෙනු කැමැත්තවුන් විසින්
“අද්වෙජ්ඣවචනා බුද්ධා - අමොඝවචනා ජිනා” (බුද්ධවංස පාලි)
බුද්ධා, බුදුවරයෝ; අද්වෙක්ඛවචනා, දෙගිඩියා වචන නැත්තෝ ය. ජිනා, පස්මරුන් දිනු බුදුවරු; අමෝඝවචනා, හිස් - ප්‍රලාප වචන නො කියනෝ ය; යන මේ බුද්ධ වචනය ද විශ්වාස කොට ගෙන තමා තික්ඛ පඤ්ඤා නෙය්‍ය පුද්ගලයෙක් නම් මේ සතිපට්ඨාන භාවනාවෙන් එක් රැයක් ඇතුළත හෝ එක් දවාලක් ඇතුළත මාර්ග ඵලාධිගමය කළ හැකි ය. මජ්ඣිම පඤ්ඤනෙය්‍ය පුද්ගලයෙක් නම් සුමානයෙන්, සුමාන දෙකින් මාසයෙන්, දෙමාසයෙන්, තුන් මාසයෙන්, භාර මාසයෙන්, පස් මාසයෙන්, හය මාසයෙන්, හත් මාසයෙන්, අවුරුද්දෙන්, - පෙ - සත් අවුරුද්දෙන් ද භාවනාව මුහුකුරවා ගත් හැටි හැටියට කාල සීමාව වෙනස් විය හැකි වුවත්, මධ්‍යම ප්‍රාඥ නෙය්‍ය පුද්ගලයා හට මෙකී කාල සීමාව ඇතුළත නො කඩවා භාවනා කළහොත් මාර්ග ඵල උපදවා ගත හැකි ය.
විශේෂයෙන් සිහිකළ යුත්තක්
සතිපට්ඨාන පෙළ අටුවාවන්හි එන ආනාපාන පබ්බය ආදී කොටස් එක් විස්ස අතුරෙන් එක් එක් කොටසකින්ම රහත් විය හැකි ය යි කියන ලදී.
එහෙත් එක් කොටසක් අරමුණු කොට භාවනා කිරීමෙන් ම ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකි ය යි කියා හෝ කොටස් හුඟක් අරමුණු කොට භාවනා කිරීමෙන් ම ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකි ය යි කියා හෝ නො කිය යුතු ය.
එහෙයින් ම කමටහන් ඉලූ උත්තිය නමැති භික්ෂුවට “චත්තාරෝ සතිපට්ඨාන භාවෙය්‍යාසි” යන ආදී වශයෙන් සතිපට්ඨාන සතර වඩන්ට ය යි බුදු රජාණන් වහන්සේ ම ඒ භික්ෂුවට සතර සතිපට්ඨානය ම කලවමට කමටහන් වශයෙන් දී වදාළ සේක. දුන් හැටියට ම භාවනාව වශයෙන් මෙනෙහි කොට ඒ උත්තිය භික්ෂුව රහත් විය.
තවද ඉරියාපථ පබ්බය ආදී එක් එක් කොටසකින්ම රහත් විය හැකි ය යි කී තන්හි ද එකී එක් එක් කොටස මූල කම්මට්ඨාන වශයෙන් ගන්නා ලද කමටහනක් ය යි කියා ම දත යුතු ය. අන්‍ය වූ කම්මට්ඨාන පබ්බයන්ට අයත් නාම රූප ධර්මයන් ප්‍රකට වුවහොත් ඒ යෝගාචරයා විසින් එසේ ප්‍රකට වූ නාම රූපයන් මෙනෙහි නොකළ යුතු ය යි නො කියන ලදී. ඉදින්, යෝගි පුද්ගලයාගේ සදොරින් එක් දොරකට හෝ ප්‍රකට
වන නාම රූප ධර්මයන් භාවනා අරමුණු වශයෙන් මෙනෙහි නො කර හැරියොත් එසේ මෙනෙහි නො කොට හැරිය නාම රූප රාසියෙහි නිත්‍ය වූ නාම රූපයෝ ය යි ද, සැප ඇති නාම රූපයෝ ය යි ද ආත්ම සාරයෙන් යුත් නාම රූපයෝ ය යි ද, සෝභන වූ නාම රූපයෝ ය යි ද ඒ නාම රූපයන් තදින් ගන්නා තණ්හා, දිට්ඨි, මෝහ ආදී කෙලෙස් රැසක් ම පහළ වන්නේ ය.
තවද මෙකල භාවනා කරන පුද්ගලයන් අතුරෙන් අසුවලාහට අසුවල් කර්මස්ථානය සුදුසු ය යි ඒකාන්ත වශයෙන් විනිශ්චය නො කළ හැකි ය. එහෙත් අත් දැකීම් වශයෙන් කායානුපස්සනාව මූලික කර්මස්ථානයකොට මෙනෙහි කළහොත් මෙකල සිටින යෝගී පුද්ගලයන්ට ගැළපෙන බව දැනගන්ට තිබේ.
භාවනා කරන යෝගී පුද්ගල තෙම තම තමන්ගේ අදහසට හෝ චරිතයට ගැළපෙන පරිදි එක් එක් අනුපස්සනා කොටසකට හෝ බොහෝ වූ අනුපස්සනා කොටස්වලට හෝ ගැළපෙන නාම රූප ධර්මයන් අත් නො හැර විදර්ශනා වශයෙන් මෙනෙහි කොට විදර්ශනා ඥාන පිළිවෙලින් මාර්ග ඵල නිර්වාණයන් ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට සංසාර වට්ට දුක්ඛයෙන් මිදීමට වෑයම් කළ යුතු යි.
සතිපට්ඨාන විපස්සනා භාවනා නිමි.