එ කල දඹදිව පූරණ කාශ්‍යප, මක්ඛලි ගෝශාල, අජිතකෙසකම්බල, කකුධ කාත්‍යායන, සඤ්ජය බෙල්ලට්ඨිපුත්‍ර, නිගණ්ඨනාථපුත්‍ර ය යි පන්සිය පන්සිය පිරිස් ගෙන අපි බුදුම්හ, අපි බුදුම්හ යි ප්‍රතිඥා කොට තමන් තමන් පෙර “බුදුන් නො දකුම්හව”යි බොරු දිවරපුවා වූ අකුශලයෙන් බුදුන් දැක්ක නොහි ලොව ගසා කා අඥාන වූ සත්ත්‍වයන් බදාගෙන ඇවිදුනා වූ සොරහු සදෙනෙක් වූහ. ඔවුන් සොර වූ පරිදි කවර? යත්;
ඒ පූරණ කාශ්‍යපයා නම් දඹදිව එක්තරා එක් නවානූවක් මෙල්ලාකවරුන් ඇති කෙළෙඹි පුත්‍රයාන කෙනකුන්ගේ කෙල්ලක කුසින් කොල්ලක්හට දාව උපන. සිටාණෝ “නුඹගේ අසුවල් මිඩි පුතකු ලදහ”යි කී බස් අසා සතුටු ව “මාගේ නවානූවක් මෙල්ලාකවරුන් ඇති කුලයෙහි සියය පුරා උපන් හෙයින් පූරණය”යි කී ය. එ බස ගෙන හෙතෙම පූරණ නම් විය. තබන ලද නමින් කාශ්‍යප නම් විය. එසේ හෙයින් පූරණ කාශ්‍යප ය යි මෙ නමින් ප්‍රසිද්ධ වී ය යි දතයුතු.
ඔහු බුදුහු පරිදි කවර? යත්; ස්වාමිදරුවෝ ඔහු සියය පුරා උපන් හෙයිනුත්, මගුල්වහල මෙල්ලාකියා පුතු හෙයිනුත් ඔහු වෙහෙසා මෙහෙ නො ගන්නාහ. හෙතෙම කර්මාන්තයක් නැතිව ස්වච්ඡන්‍දික ව වැඩී වර්ධනය වූ කාලයෙහි දු ස්වාමිදරුවන්ට වැඩක් නො කෙරෙයි. දවසෙක ඒ ස්වාමිදරුවානෝ මොහු ගෙන්වා මෝහට ගැසිනි මෙහෙයක් නැති ව සුවලද මෙහෙයක් කෙරෙමි යි සිතා “තා මාගේ මේ වහසල්දොරකඩ රකුව”යි නියෝග කළහ. හේ තෙම් කීප දවසක් වහසල් දොරකඩ හිඳ ඔබිනොබ පෙර සේ ඇවිද පියන්නට කෙළි මොළ කම් කොට ස්වච්ඡන්‍දික ව දවස් යවා පියන්නට බැරිබවු දැන “මොවුන්ට වැඩක් ම නො කෙරෙමි යි දුරු රටකට මා පලාගිය මැනැවැ”යි සිතා දවසෙක දෙස් පලා ගිය.
එ කල ඔහු මහ වනමැදකට පැමිණි කල වල්සොරු ඔහු කසි උදුරා ගෙන මරන්නට අල්වා ගත්හ. හෙතෙම තමා ඇඟ බල ඇති හෙයින් අත ගළවා ගෙන නග්නයෙන් ම ගැළවී දිව මහවනය පීරාගෙන එක්තරා එක් දනව්වකට ගොස් ගම්මැදෙක කර බාගෙන සිටියේ ය. ගම්වැසියෝ ඔහු දැක තෙපි කවුරුදැ යි විචාළහ. මේ තෙන මම අනිකක් කීම් නම් මට රක්‍ෂා නැතැ යි සිතා මාගේ බඩ සියලු ශාස්ත්‍රයෙන් සම්පූර්ණ වූ හෙයින් මට පූරණ ය යි කියති. ගෝත්‍ර වශයෙන් බ්‍රාහ්මණ වංශයෙහි උපන් හෙයින් කාශ්‍යප නමි. දැන් මම රහත්විමි. පූරණ කාශ්‍යප ඛුද්දු නම් මම වේ දැ”යි කී ය. එ වේලෙහි ගම්වැසියෝ ඔහු සෙූ බවු දැක අනේකප්‍රකාර වූ වස්ත්‍ර ඔහු කරාගෙන ගොස් “හිමි මේ හඳුව”යි කියති. හෙතෙම “පිළිහැන්දෙම් නම් සත්ත්‍වයෝ මා කෙරේ සරු නො කෙරෙති”යි සිතා “සත්ත්‍වයෙනි! පිළි හැඳීම් නම් ලජ්ජා වැසීමය, ලජ්ජා නම් පාප ධර්මයෙක ඒ පාපධර්මය සැඟවීම් රහතන්ට සුදුසු නො වෙයි. එසේ හෙයින් අපි පිළි නො හඳුම්හ”යි කියා පිළිගෙන නො හඳනේ ය. එ කල මනුෂ්‍යයෝ ඔහු කෙරේ ඉතා පැහැද වඳිති, පුදති, සත්කාර කෙරෙති. බොහෝ ඛාද්‍යභෝජ්‍ය ගෙනෙති. එ කල පන්සියක් දෙන ඔහු හා එක් ව ලාභ ය නිසා පිළිගලවා හැර ඔහු කරා තපසට වන්හ. එතැන් පටන් හෙතෙම පූරණ කාශ්‍යප නම් බුදු කෙනෙකැ යි දඹදිව ප්‍රසිද්ධ විය.
තව ද: මක්ඛලී ගෝශාලයාගේ ද උත්පත්තිය කවර? යත්; එයි දු දඹදිව එක්තරා එක් කෙළෙඹි පුත්‍රයාණ කෙනකුන්ගේ ගෙයි දාසයෙක, හේ තෙම නමින් මක්ඛලි නම් විය. ස්වාමිදරුවන්ගෙන් උදහස් අසා ගොස් අනුන්ගේ ගෝශාලයෙක, වැදහොත් දවස් ඔහු වැදූ හෙයින් ගෝශාල නම් ලද. හෙතෙම එක් දවසෙක ස්වාමිදරුවාණන් පස්සෙහි තෙල් කළයක් හිස තබාගෙන යෙයි. එ කල ස්වාමිදරුවා දිය මඩ මිශ්‍ර වූ කළල් බිමක් දැක “දරුව! සිහි ඇති වව. තෙල්කළය රක්ව”යි කිය කියා යන කල්හි හෙතෙම අලස ව ඔබිනොබ බලබලා යනුයේ කණුයෙක පැකිළ අනික් පය ඉදිරියට දමා එ පය මඩෙහි ලා ගොස් උඩබලා හී තෙල්කළය බිඳ ස්වාමිදරුවා ආපස්ස බලන ඇසිල්ලෙහි පැනනැඟී මරති යන භයින් වලට දිවපිය. එ වේලෙහි ස්වාමිදරුවෝ ඔහු දිවන්නහු දැක පසු පස්සෙහි ලුහුබඳවා දිව පිටිමුල ගත. හෙතෙම පිළිය ගළවා ස්වාමිදරුවා අතට හැර උපන් වන ම ගැළවී දිව වල් පිහිරා දුර දනව්වකට ගොස් එසේ ම වඤ්චා කොට මක්ඛලි ගෝශාල නම් රහතුම්හ යි බොහෝ අඥානයන් පහදවා පන්සියක් පිරිස් ඇති කොට ඒ ඒ තැන්හි ප්‍රසිද්ධ විය.
අජිතකේශකම්බලයාගේ ද උත්පත්තිය කවර? යත්; හේ තෙම කුලදරු ය. බොහෝ දෙනා නය එලවන හෙයින් පසිඳගත නොහී තමාගේ රට හැර පසල් දනව්වකට ගොස් රක්‍ෂාවක් නැති හෙයින් තපස් කෙරෙමි යි සිතා සියලු වස්ත්‍රජාතියෙන් කෙස්මුවා පළස් නම් හීන වූ වස්ත්‍ර ජාතියෙක, හීනයන්ට ම තිබී ආ දෙයෙක. හෙතෙම කෙස්මුවා පළසක් ධරා ඉස මුඩුකොට අත කර වළලු ලා අජිත කේශකම්බල නම් රහතුම්හ යි ප්‍රතිඥා කොට “මච්ඡමාංස මැරුව නටත් පව් සරි ය. කෑවානටත් පව් සරි ය. ගස කැපුවාහු, වැල කැපුවාහු, මිනී මැරුවාහු නම් වෙති. අත්ත කැපුවාහු අත කැපුවාහු නම් වෙති” යනාදි දෘෂ්ටිගෙන බොහෝ අඥානයන් පහදවා පන්සියයක් නිවටුන් ඇති කොට එයිදු ඒ ඒ තන්හි ප්‍රසිද්ධ වි ය.
කකුධ කාත්‍යායනයාගේ ද උත්පත්තිය කවර? යත්; එයි දු කුලපුත්‍ර ය, පියන් නැති ව වැන්දඹු එකකු කුසින් උපන. මහ දුඃඛිත හෙයින් ගෙයක් දොරක් නැති හෙයින් ඔහු කුඹුක්ගසක් මුල වදා හෙළා යන ලදු විය. එක්තරා එක් බ්‍රාහ්මණයෙක් ඔහු දැක ගෙන ගොස් කුඹුක්මුල දී උපන් හෙයින් කකුධ නම් ලා ව්‍යවහාර නාමය හා සමග කකුධ කාත්‍යායන යයි නම් තබා වැඩී ය. හේ තෙම බමුණා මළ කල අනික් රක්‍ෂාවක් නැති හෙයින් තෙමේ ම තපසට වැද මිථ්‍යාදෘෂ්ටි ගෙන “හැල් දිය නම් ප්‍රාණ ය යි හැල්පැන් පූවාහු බින්‍දුගණනාවෙන් ප්‍රාණඝාත කළාහු නම් වෙති”යි දෘෂ්ටි ගෙන හැල් පැනින් අතපයත් නො ශෝධයි. හුණුදියෙන් හෝ හුළුකැනින් හෝ අත ශෝධයි. ඇළක් දිය වළක් හොයක් ගඟක් පැන පය පැන් හා ගෙන, එතෙර ගියේ නම් “බොහෝ ප්‍රාණීන් නසා ගියෙමි. බොහෝ දනහට ගැහැට කොට පීමි. මාගේ සිල් බිඳී ගියේ ය”යි හඬ හඬා “දඬුවම් කෙරෙමි”යි එතෙනට වැලි ගොඩක් රැස්කොට එතෙන දී නැවත සිල් ඉටාගෙන යෙයි. ඒ දුටු මනුෂ්‍යයෝ ද ඔහු කෙරේ පැහැද රහත්ය යි බොහෝ සත්කාර කෙරෙති. එසේ හෙයින් එයි දු පන්සියයක් දෙනා ඇති කොට දඹදිව ප්‍රසිද්ධ වි ය.
සඤ්ජය බෙල්ලට්ඨිපුත්‍රයාගේ ද උත්පත්තිය කවර? යත්; එයි දු නමින් සඤ්ජය නම් වී ය. බෙල් ඇටක් බඳු වූ ඉසක් ඇති හෙයින් බෙල්ලට්ඨි නම් වූ අනුන්ගේ දාසියක්හුගේ ම පුත්‍රයෙක. එයි දු ස්වාමිදරුවන් විසින් නිදහස් කරන ලදුව නොඑක් ශාස්ත්‍ර ඉගෙන මහනුවණ ඇති ව තර්කවාද දැන තපසට වැද “මෙලෝ නැත, පරලෝ නැත, කම් නැත, කම්පල නැත, මවු නැත, පියෝ නැතැ”යි දෘෂ්ටි ගෙන අපාදකයෝ මළ කල අපාදක ව ම උපදිති. ද්විපාදකයෝ මළ කල ද්විපාදකව ම උපදිති. චතුෂ්පාදකයෝ චතුෂ්පාදක ව ම උපදිති. බහුප්පාදකයෝ බහුප්පාදක ව ම උපදිති. හීනයෝ හීන ව ම උපදිති. උත්තමයේ උත්තම ව ම උපදිති. දිව්‍යයෝ දිව්‍ය ව ම උපදිති. මනුෂ්‍යයෝ මනුෂ්‍ය ව ම උපදිති. යනාදි වශයෙන් ලෝක වාසීන්ට මිත්‍යාදෘෂ්ටි කියයි. ඒ අසා සමහර කෙනෙක් ගිවිස ඕහට ද සත්කාර කෙරෙති. හේ ද පන්සියයක් රහතුනැ යි නිවටුන් ඇති කොට රහතිමි යි කියා වඤ්චාවෙන් ඇවිදි.
නිගණ්ඨ නාථපුත්‍රයාගේ ද උත්පත්තිය කවර? යත්; එයි දු එක්තරා එක් නාථ නම් ගොවියකුගේ පුත්‍රෙයක. එසේ හෙයින් නාථපුත්‍ර නම් වි ය. හේ ද කෛරාටික ඥාන ලදින් නක්‍ෂත්‍ර-ගණිත නෛමත්කාදි නොයෙක් පරශාස්ත්‍ර ඉගෙන පන්සියක් අතවැස්සන් රැස්කොට මම ද රහතිමි යි තමා කෙරෙහි නැති ගුණ කියා මාගේ ලෙහි කෙලෙස් ගැටෙක් නැත. මට නො දැනෙන ශාස්ත්‍ර ගැටයෙකු දු නැත. එසේ හෙයින් නිගණ්ඨි මි යි කියයි. එ කල ඔහුට නිග්ගණ්ඨනාථපුත්‍ර නම් බුද්දු ය යි අඥානයෝ පැහැදියහ. යම් සැකයක් ඇති කෙනෙක් තමා කරා ගොසින් විචාළෝ නම් හේ තෙම තමාට නො දැනෙන හෙයින් කියාගත නො හී පළමු කොට ඔවුන් හා වදාරොපනය කොට සැක විචාරා ගැන්මට අවකාශ නො දෙනුයේ වඤ්චිත වූ ඥානයෙන් දඹදිව ප්‍රසිද්ධ වි ය.
ඉක්බිත්තෙන් ඒ රජගහා නුවර සිටාණන්ගේ පවත් අසා “අපි බුදුම්හ, අපි බුදුම්හ”යි ප්‍රතිඥා කොට ලෝවැස්සන් වඤ්චා කොට ඇවිදුනා වූ ඔහු සදෙන ම එ නුවරට අවුත්, පස් දවසක් මුළුල්ලෙහි සිටාණන් පිරිවරා ගෙන “සිටාණෙනි! මේ පාත්‍රය අපට දෙව, අපට දෙව, අපි බුදුම්හ, රහතුම්හ, මේ පාත්‍රයට අපි අපි ම සුදුස්සම්හ”යි ඉල්වුවාහු ය. සිටාණෝ ද ඒ පස්දා මුළුල්ලෙහි ම කැමැති කැමැති කෙනකුන් ආකාශයෙන් අවුත් ගත මැනැව නිකම් ආ කෙනකුන්ට නො දෙම් ම යි නො ගිවිස්සහ.