අප බුදුහු සනරාමර ලෝකයා විසින් කරන ලද නොයෙක් පූජාවට අග්‍රදක්‍ෂිණෙය වන බැවින් අර්හත් නම් වන සේක. එහි ආමිස පූජා ය, ප්‍රතිපත්ති පූජා ය යි බුදුන් ලබන පූජා දෙකක් වන්නාහ. ඔවුන් අතුරෙන් ආමිස පූජා නම් ශ්‍රද්ධා මූලික වෙයි. ප්‍රතිපත්ති පූජා නම් ගුණ මූලික වෙයි. එහි ප්‍රතිපත්ති පූජාවෝ උතුම් වූ පූජා වෙති. යම් පුද්ගල කෙනෙක් ප්‍රතිවේධ මූලික ව වෙසෙත් නම් ඔහු ද බුදුන් පුදන්නාහු නම් වෙති. යමෙක් ප්‍රතිපත්ති මූලික ව වෙසෙත් නම් ඔහු ද බුදුන් පුදන්නාහු නම් වෙති. යමෙක් පර්‍ය්‍යාප්ති මූලික ව වෙසෙත් නම් ඔහු ද බුදුන් පුදන්නාහු නම් වෙති. ඔවුන් තුන්දෙනා විසින් ම කළමනා වූ ඒකාන්ත පූජාවෝ සත්දෙනෙක් වන්නාහ.
ඔහු කවරහු? යත්;
බුදුන් ගුණ ගෙන ශාසනගත ව වසන යම් භික්‍ෂුකෙනෙක් කෙහෙලොමින් බඳ සිරියක් යට සයනය කරන්නක්හු මෙන්, හැම වේලෙහි පාපයෙහි භය ඇති ව වෙසෙද්ද, යම් භික්‍ෂුකෙනෙක් දුෂ්ප්‍රතිපත්තියෙන් කෙලෙසුම නැති ව, අනවතප්ත ජලය සේ නිර්‍මලව, අනින්‍දිත ව, ශීලය රක්‍ෂා කෙරෙද්ද; යම් භික්‍ෂුකෙනෙක් පිනිදියෙන් සන්තුෂ්ට වන රාජභාසනයන් සේ ත්‍රිවිධ වූ සන්තෝෂයෙන් යෙදී වෙසෙද් ද, යම් භික්‍ෂු කෙනෙක් පාංශු ප්‍රච්ඡන්නවූ ජාතිරංග මාණික්‍ය රත්නයක් සේ ගණසඞ්ගනිකායෙන් දුරුව විවෙකාභිරාම ව වෙසෙද්ද, යම් භික්‍ෂුකෙනෙක් ඇත්ගොදුරු වටු ගොදුරෙහි සම වූ වීර්‍ය්‍ය ඇති සිංහරාජයන් සේ ලද දෙයකින් යැපී අල්පේච්ඡ ව වාසය කෙරෙද්ද, යම් භික්‍ෂුකෙනෙක් නිධාන රක්‍ෂා කරන්නා වූ දිව්‍ය නාගරාජයන් සේ සද්ධර්‍ම නමැති නිධානය තම තමන් ලෙන් දරා වාසය කෙරෙද්ද, යම් භික්‍ෂුකෙනෙක් ප්‍රිය පුත්‍රයන්ට ප්‍රේමයෙන් අවවාද කරන මවුපියන් සේ තම තමන් උගත්තා වූ ධර්‍මයෙන් තුමූ ම තමන්ට ද අනුන්ට ද අවවාද කොට ස්වසන්තාන පරසන්තාන දමනයෙන් යෙදී වෙසෙත් ද, මෙසේ සප්තප්‍රකාර භික්‍ෂූන් විසින් කරන ලද ප්‍රතිපත්ති පූජාවෝ ම අසා ධාරණ පූජාවෝ නම් වෙති.
වදාළේ මැනෝ:-
“යෙ වජ්ජභීරූ පරිසුද්ධ සීලා
සන්තොසසාරුප්ප විවෙකරාමා
අප්පිච්ඡතා ධම්මධරානුයොගී
තෙ ලොකනාථං අභිපූජයන්ති”
තව ද ඔවුන් සත්දෙනා අතුරෙන් යම් අනුයෝගී ආචාරී පුද්ගල කෙනෙක් පළමු ව තුමූ තමන් සද්ධර්‍මයෙහි හික්මවාගත නොහී අනුන් සද්ධර්‍මයෙන් හික්මවා ඇවිදිනාහු නම්, එසේ වූ ආචාර්‍ය්‍යවරයන්ගේ සද්ධර්‍මානුශාසනා සත්‍වයෝ ආදරයෙන් නොපිළිගන්නාහු ය. ඒ සද්ධර්‍ම ය ආදරයෙන් නො පිළිගැන්ම හෙතු කොට ගෙන සත්‍වයන්ට මහත් වූ ඵලදායක නො වන්නේය යම් ආචාර්‍ය්‍ය පුද්ගල කෙනෙක් පළමුව තුමූ තමන් සද්ධර්‍මයෙහි හික්මවා තමන් පිහිටියා වූ සද්ධර්‍මයෙහි අනුන් පිහිටුවා හික්මවා ඇවිදිනාහු නම් එසේ වූ ආචාර්‍ය්‍යවරයන්ගේ සද්ධර්‍මානුශාසනාව සත්‍වයෝ ඉතා මහත් වූ ආදරයෙන් ම පිළිගන්නාහු ය. ඒ සද්ධර්‍මය ආදරයෙන් ම පිළිගැන්ම හේතුකොටගෙන සත්‍වයන්ට මහත්ඵල මහානිසංස වෙහි. මේ කාරණයෙන් යමෙක් තුමුූ පළමුව සද්ධර්‍මයෙහි පිහිටා අනුන් සද්ධර්‍මයෙහි පිහිටුවන්නාහු නම් ඔවුන් කරන ප්‍රතිපත්ති පූජාව ඉනු දු උතුම් පූජායයි දතයුතු.
වදාළේ මැනෝ:-
“අත්තානමෙව පඨමං - පතිරූපෙ නිවෙසයෙ,
අථඤ්ඤමනුසාසෙය්‍ය - න කිලිස්සෙය්‍ය පණ්ඩිතො”
තව ද ඒ ත්‍රිවිධ වූ සප්තප්‍රකාරකොට දැක්වූ ප්‍රතිපත්ති පූජාවෝ ම ධුතගුණ වශයෙන් තෙළෙස්දෙනෙක් වන්නාහ. විදර්‍ශනා වශයෙන් අටළොස්දෙනෙක් වන්නාහ. ආරම්මණ වශයෙන් අටතිස්දෙනෙක් වන්නාහ. කර්‍මස්ථාන වශයෙන් සතළිස් දෙනෙක් වන්නාහ. ආර්‍ය්‍ය පුද්ගල වශයෙන් අෂ්ටොත්තර ශත ප්‍රමාණහ. ශික්‍ෂාපද වශයෙන් දෙසිය පනස්දෙනෙක් පමණ වන්නාහ. පර්‍ය්‍යාප්ති වශයෙන් සූවාසූදහසක් පමණ වන්නාහ. ශීල වශයෙන් කෝටිගණන් වන්නාහ. නය වශයෙන් අසඞ්ඛ්‍යගණන් වන්නාහ. මේ ප්‍රතිපත්ති පූජා හ යි දතයුතු.
අවශේෂ වූ සත්‍වයන් ප්‍රත්‍යය දානයෙන් කරන ලද සත්කාරයෝ ආමිසපූජා නම් වෙත්. අප බුදුන් ලද ආමිස පූජාවෝ වනාහි දීපඞ්කර ප්‍රණිධියෙහි දී ලද පළමුවන අභිනීහාර මගුල් පූජා ය, හැම බුදුන් ගෙන් නොවරදවා ලද විවරණ මගුල් පූජා ය, පාරමිතා බෙලෙන් ලද බෝධිසම්භාර පූජා ය, සංසාරගත ව ලද පළමුවන ජාතිභෙද පූජා ය, එසේ ම ලද දෙවන වූ මහා ජාතිභෙද පූජා ය, පඤ්චමහා විලොකනාවසානයෙහි දී ලද සාධුනාද පූජා ය, පශ්චිමභවයෙහි දී ලද ප්‍රතිසන්‍ධිකාල පූජා ය, ලුම්බිණී වනොද්‍යානයෙහි දී ලද ප්‍රසවමඞ්ගල පූජා ය, පැවිදි වූ දා ලද මහබිනික්මන් පූජා ය, බුදු වූ දා ලද බෝධි මණ්ඩල පූජා ය, සද්ධර්‍මාරාධනයෙහි දී මහා බ්‍රහ්මයාගෙන් ලද ආයාචන පූජා ය, පළමුවන දම්සක් පැවතුම් සූත්‍ර දේශනාවෙහි දී ලද ඉසිපතනාරාම පූජා ය, රජගහනුවර දී බිම්සර රජහුගෙන් ලද වෙළුවනාරාම පූජා ය, කිඹුල්වත් නුවර බන්‍ධුසමාගමයෙහි දී ලද නිග්‍රොධාරාම පූජා ය, එනුවර දී ලද භික්‍ෂාටනාදී අද්භූත මහා පූජා ය, සැවැත් නුවර දී අනේපිඩු මහාසිටාණන්ගෙන් ලද ජෙතවනාරාම පූජා ය, විශාඛා උපාසිකාවන්ගෙන් ලද පූර්‍වාරාම පූජා ය, එම වෙහෙර දී සුමන සාමෙණ්රාදී හෙරණ මහණුන්ගෙන් ලද භික්‍ෂු ප්‍රතිපත්ති පූජා ය, එම නුවර දී කොසොල් මහරජහුගෙන් ලද අසදෘශ මහා දාන පූජා ය, විශාලාමහනුවර දී ලිච්ඡවී රජුන්ගෙන් ලද ගඞ්ගාරොහණ පූජා ය, ඉන්‍ද්‍රශාල ගුහාවෙහි දී සක්දෙව්රජුගෙන් ලද දිව්‍යරාජ්‍ය පූජා ය, සැවැත් නුවර ගණ්ඩම්බ නම් වෘක්‍ෂමූලයෙහි දී ලද යමකප්‍රාතිහාර්‍ය්‍ය පූජා ය, තව්තිසා භවනයෙහි දී අභිධර්‍ම දේශනාවෙහි සක්දෙව් රජහුගෙන් ලද පාණ්ඩුකම්බල ශෛලාසන පූජා ය, සකස්පුරදොර දී ලද දෙවොරොහණ පූජා ය, භික්‍ෂුණී ශාසන ප්‍රතිෂ්ටාවෙහි දී මහා ප්‍රජාපත්‍යාදීන්ගෙන් ලද භික්‍ෂුණී ප්‍රතිපත්ති පූජා ය, මහා ප්‍රජාපත්‍යාදී පන්සියයක් මෙහෙණින්ගේ ආදාහනයෙහි දී ලද අනූන වූ ශ්‍රාවකගණ පූජා ය, ජීවකයන්ගෙන් ලද ජීවකාරාම පූජා ය, දෙවිදත්හු නිසා ලද සමමෙත් පූජා ය, අජාසත් රජහුගෙන් ලද ජීවිතාදි පූජා ය, යසොධරා මහාස්ථවිරීන්ගෙන් ලද ප්‍රතිපත්ති පූජා ය, ධර්‍මාශෝකාදී දඹදිව රජුන්ගෙන් ලද උද්දෙසික පූජා ය, මිහිඳුමාහිමියන් ආදී මහා ස්ථවිරයන් ශ්‍රී ලඞ්කාද්වීපයෙහි සසුන් පිහිටුවා කළ උත්තම ප්‍රතිපත්ති පූජා ය, මෙම ලඞ්කාද්වීපයෙහි වූ චූලවංශ-මහාවංශයෙහි මහපින්වත් රජුන් විසින් භොග පමණින් කළ අසඞ්ඛ්‍යගණන් උද්දේසික පූජා හ යි
මෙ තැන්හි ම විසින් දක්වන ලද මෙසේ මෙසේ වූ නොයෙක් පූජා ලත් හෙයිනුත් නො දක්වන ලද අප්‍රමාණ පූජා ලත් හෙයිනුත් එසේ වූ පූජා විඳීමට සුදුසු හෙයිනුත් මාගේ බුදුහු අර්හත් නම් වනසේක.
එසේ හෙයින් කියන ලදි:-
“පූජාවිසෙසං සහපච්චයෙහි,
යස්මා අයං අරහති ලොකනාථො;
අත්‍ථානු’රූපං අරහන්ති ලොකෙ,
තස්මා ජිනො අරහති නාම මෙතං” යි.
මෙතෙකින් අටමග ලෝ වැඩ පිණිස කරන ලද අර්හත් ගුණ වර්‍ණනා සංඛ්‍යාත මේ පූජාවලියෙහි අප බුදුන් ලද
පූජා සංග්‍රහ කථා නම් වූ පළමුවන පරිච්ඡේදය නිමි.