ශුද්ධෝදන රජ්ජුරුවෝ මුනුබුරාණන් මහණ කළහ යි අසා මහත් වූ ශෝක ඇතිවූවාහු ය. කාරණ කිම ය? යත්;
රාහුල කුමාරයන් උපන්දා ම පුතණුවන් වහන්සේ මහභිනික්මන් කොට නො කියා ම පලා ගිය හෙයින් පුතණුවන් වහන්සේ කෙරේ උපන් මහ ශෝක ඇති වත් මුනුබුරාණන්ගේ අතුල් පතුල් කන් නාසා පුතණුවන් වහන්සේ හා එක්වැනිය යි කිය කියා මුනුබුරාණන් සන සනා උන්ගේ සුරතල් බල බලා පුතණුවන් වහන්සේ කෙරෙහි උපදනා ශෝක තුනි තුනී කොට විසූහ. එසේ හෙයින් එදා රජ්ජුරුවන්ට මහමෙර සේ ශෝක විය. රජ ශෝක රඳවාගත නො හෙනුයේ කිපී බුදුන් කරා දිවගොස් මහ හඬින් හඬ හඬා “සර්වඥයන් වහන්ස! නුඹවහන්සේගේ සසනය අවිචාරවත් සස්නෙක් ද, මවුපියන් කෙරෙහි සරු නො කරන ශාසනයෙක් ද නුඹවහන්සේත් මට නො කියා ම සොරා ම ගොස් මහණවූ සේක. මාගේ කුඩා පුතණුවන් නන්‍ද කුමාරයනුත් උදුරාගෙන මහණ කොට ගත් සේක. මා ම වඩා ගත් මාගේ මුනුබුරාණන් රාහුල කුමාරයන් මට නො කියා ම මහණකළ සේ නො යෙදෙයි” යනාදීන් බුදුන්ට මැසිවිලි කීහ.
එ කල බුදුහු ගිනිමැලයෙක ඇල් පැන් සලන්නා සේ පියරජ හට බණ වදාරා සෝක සන්හිඳුවා වදාළ සේක. රජ්ජුරුවෝ බණ අසා ශෝක සන්හුන් කල “ම පුතණුවන් වහන්ස, අද මට උපන්නාවූ දරු ශෝක ය දරුවන් වැදූ සියලු දෙමවුපියන්ට නො වනු කැමැත්තෙමි. මට ම අනුග්‍රහ නිසා නුඹවහන්සේගේ ශාසනයෙහි මවුපියන් අනු නො දන්නා මහණ කැරවිය නො හැක්කේ ය යි යන ශික්‍ෂාපදයෙකින් වරයක් මට දුන මැනවැ”යි ආරාධනා කළහ. බුදුරජාණන් වහන්සේ පියරජහුගේ බස් අසා “මහරජ මෙ තැන් පටන් මාගේ ශාසනයෙහි මා ඇති කළ වේව යි නැති කළ වේව යි දරු කෙනකුන් මවුපියන්ට නො කියා මහණ කළ නො හැක්කේ ය” ශික්‍ෂාපද පනවා පියරජහු සතුටුකොට සමු දී රජගෙට ම යවා වදාළ සේක.
මෙසේ බුදුරජාණන් වහන්සේ කිඹුල්වතට වැඩි සත්වන දා රාහුල කුමාරයන් මහණ කරවා, අටවන දා උදාසන භික්‍ෂුගණයා පිරිවරා පියරජහුගේ ගෙට වැඩ කැඳ අවුළුපත් වළඳා බත් වළඳන වේලා එනතුරු රජ්ජුරුවන් හා සාකච්ඡා කොට කොට වැඩහුන් සේක. එ කල ශුද්ධෝදන රජ්ජුරුවෝ “ස්වාමීනි! නුඹවහන්සේ දුෂ්කරක්‍රියා පුරන සමයෙහි දේවතාවක් එක් දවසක් රාත්‍රී භාගයෙහි අවුදින් මට කියන්නී: රජ්ජුරුවෙනි! තොප පුතණුවෝ සිද්ධාර්ථ කුමාරයෝ බත් නැතිව වියලී සක්මන් කෙළවර වැටී මළහ යි කිව; ඇය කී බස් අසා මම මාගේ පුතණුවෝ ලොවුතුරා බුදු ව මුත් නො මියති යි කීමි. දෙවනු ව කිව. තුන්වනුව කිව. එසේ කීවත් නො ගිවිස්සෙම ම වේදැ”යි කීහ.
බුදුහු එ තෙපුල් අසා “මහරජ දැන් මා බුදුවන ජාතියෙහි තොප රහත්වන ජාතියෙහි මා මළහ යි කී බස් නො ගිවිස්සේ ආශ්චර්‍ය්‍ය නො වෙයි. පෙර ත් නො ගිවිස්සා ම වේදැ”යි වදාරා තුෂ්ණිම්භූත ව වැඩහුන් සේක.
එ වේලෙහි රජ්ජුරුවෝ හුනස්නෙන් නැඟී බුදුන් වැඳ “මපුතණුවන් වහන්ස! පෙර නුඹ මළහයි කී බස් මා නො ගිවිස්සේ කෙසේ දැ”යි විචාළහ.
එ කල බුදුරජාණන් වහන්සේ පියරජාණන්ට සැඟවී තුබූ මහ නිධානයක් පිධානය ගලවා දක්වන්නාසේ භවයෙන් පටිච්ඡන්න වූ භාවාන්තරගත වූ තමන් වහන්සේ හා පියාණන් වහන්සේගේ පූර්ව චරිත සඞ්ඛ්‍යාත වූ ඉකුත්වත් දක්වා වදාළ සේක. කෙසේ ද? යත්; යටගිය දවස කසීරට ධම්මපාල නම් ගමෙක මහා ධම්මපාල නම් ජ්‍යෙෂ්ඨයාන කෙනෙක් වූහ. උන්ගේ කුලයෙහි යටත් වසයෙන් කෙලි කොල්ලන් දක්වා ත්: ඇම දෙනම රා නො බොති. බොරු නො කියති. සොරකම් නො කෙරෙති. ප්‍රාණඝාත නො කෙරෙති. කේළාම් නො කියති. වාක්පරුෂ නො කියති. මහණ බමුණන් කෙරෙහි ආදර ඇතියාහ. කුලදෙටුවන් පුදන්නාහ. වැඩිමහල්ලන් දැක උසෙක නො හිඳිනාහ. පන්සිල් රකිති. පේවස් රකිති. නොයෙක් ප්‍රකාරයෙන් ම කුශල ධර්මය ම පාලනය කෙරෙති. එසේ හෙයින් ඒ කුලය ධර්මපාල කුලය යි ප්‍රසිද්ධ වී ය. තව ද: ඒ කුල ගෙහි සත්මුත්තෙක පටන් මෙසේ ම අවිනෂ්ට ව පවත්නා වූ කුශල ධර්මයාගේ බලයෙන් ඒකුලෙහි උපන් යම් කෙනෙක් පිළිසිඳ පවන් මවුකුසදී ත් නො මියති. ප්‍රසවකාලයෙහි ත් ඔවුන්ට දුක් නොදී අන්තරායක් නැතිව ම උපදිති. කිසිකෙනකුත් කොර නො වෙති. පිළු නො වෙති. කණ නො වෙති. ගොළු නො වෙති. බිහිරි නො වෙති. කිබිස පියන පමණකුත් වීචර රෝගී නො වෙති. මෙසේ නිරෝගී බැවින් මහලු ව මුත් අන්තරායමරණෙක් සත් මුත්තන් පරම්පරායෙහි නිසි කෙනකුන්ගේත් නැත.
එ කල අපගේ අනන්‍යසාධාරණොත්තම සුරඟනමණි රත්නාලඞ්කෘත සුවිශුද්ධ ශුද්ධ බුද්ධඞ්කුර ශ්‍රි මහා බෝධිසත්ත්‍වයෝ ඒ මහා ධර්මපාල නම් ජ්‍යෙෂ්ඨයාණන් හට පුත්‍ර ව ඉපද ධර්මපාල නම් කුමාරව සොළොස් හැවිරිදි කල දහසින් බැඳි පියලි ගෙණ තක්සලා නුවරට ගොස් දිසාපාමොක් ආචාර්‍ය්‍යයන් දැක ගුරුපූජාකොට නොයෙක් ශිල්පයට පටන් ගෙන පන්සියයක් අතැවැසියන් හා සමඟ ශිල්ප හදාරන්නාහ. එ කල දිසාපාමොක් ආචාර්‍ය්‍යයන්ගේ කුඩා පුතණු කෙනෙක් එක්තරා එක් ව්‍යාධියෙකින් මළහ. ඔවුන් දමා අළු හස් කොට හැම නෑයන් හා අතැවැසියෝ හඬති. වලපිති. ධර්මපාලයෝ නො හඬති. තොප නො හඬන කාරණ කිම්දැ යි විචාළ හෙයින් අපගේ කුලෙහි බාල ව මියන්නෝ නැත. හැම දෙන ම මාලුව මියෙති. එසේ හෙයින් හැඬිමැ යි යන ව්‍යවහාර නො දනුම්හයි කීහ.
ආචාර්‍ය්‍ය එ තෙපුල් අසා ආශ්චර්‍ය්‍ය වූ සිත් ඇති ව ඒ ධර්මපාලයන්ගේ කුලයට ගොස් ආයු බොහෝ වවන ධර්මයන් මම උගනිමි යි සිතාලා පරීක්‍ෂා කරන්නාහු එළුවකු මළ තෙනින් ඇට සුඟක් ඇරගෙන ශෝධාපියා සුවඳ කවා ලා පයියේ ලා ගෙන අතැවැස්සන්ට සොරා එක්තරා අතවැස්සෙකු හා සමඟ පත් කුඩයක් ගෙන ඒ ධර්මපාලයන්ගේ ගමට ගියහ. ඒ ධර්මපාලයන්ගේ පරිවාර ජනයෝ ආචාර්‍ය්‍යයන් පෙරමගට ගොස් වැඩිමාලු කෙනෙකැ යි ආදර කොට අතින් පත්කුඩය ගත්හ. ආචාර්‍ය්‍ය ධර්මපාලයන්ගේ දොරකඩට ගොස් “තමන් පුතණුවන් ධර්මපාල කුමාරයන් අකුරු කැර වූ ආචාරී ආ වනැ යි” කියා යවූහ. මහාධර්මපාලයෝ එ තෙපුල් අසා පෙරමඟට අවුදින් ආචාරීන් තමන්ගේ ඇතුළු ගෙට ගෙන ගොස් හස්නෙක හිඳුවා පය ශෝධවා උපචාර කොට බත්පැන් විචාරා සාද කළහ.
ඉක්බිත්තෙන් දිසාපාමොක් ආචාර්‍ය්‍ය මහාධර්මපාලයන් තමන් ළඟට කැඳවා “තොපට මළකෙනකුන්ගේ අස්නක් කියා අයිමි. සියලු සත්ත්‍වයෝ ම මරණෙන් නැසෙන්නාහු ම ය. එසේ හෙයින් ධර්මපාලයෙනි! මා කියන බසට ශෝක නො කරව. තොප පුතණුවන් ධර්මපාලයන් මා කරා අකුරට ගියවුන් දැක අෂ්ටාදශ ශිල්පයන් හා සූසැට කලා ශිල්පයන් උගන්වා නිමවා ලීමි. තොප දරුවෝ ඉතා නුවණැතියහ. ඉතා ගුණ ඇතියහ. ඉතා යෙදී ගියහ. මොබ එන අවධියේ ලෙඩක්වෙලා මිය ගියාහු ය. දැන් උන් දවාපියා ආමි. යහළු මහා ධර්මපාලයෙනි! ශෝක නො ගනුව”යි කීහ.
ධර්මපාලයෝ එ තෙපුල් අසා සැක නැති ව ඇකයේ අත් ගසා අඬගා සුනහ ආචාර්‍ය්‍ය ඔහු නො ගිවිසි සේ දැක පසුඹියෙහි තුබූ එළු ඇට මෑත්කොට ලා “බොරු කීහ යි සිතූ ද, තොප පුතණුවන් මළ තෙන තුබූ මේ ඇට බලව”යි කියා පෑහ. ධර්මපාලයෝ “මේ බලු ඇට හෝ එළු ඇට ය. ම පුතණුවන්ගේ ඇට නො වෙයි. මාගේ කලෙහි සත් මුත්තෙක පටන් මාලු ව මුත් බාල ව මළ කෙනෙක් නැත. එසේ හෙයින් නො ගිවිසිමි”යි කියා නැවත සුනහ. ඉක්බිත්තෙන් ආචාරී නො ගිවිස්නා සේ දැක සතුටුව “මම තොප පරීක්‍ෂා කරනු පිණිස කීමි. තොප පුතණුවෝ සුවෙන් උන්හ. යාළු තොපගේ කුලෙහි ආයු බොහෝ වන ධර්මයන් මා උගන්මි”යි කීහ. එ කල ධර්මපාලයෝ තමන්ගේ කුලධර්මයන් කියන්නාහු:-
පුබ්බෙව දානා සුමනා භවාම
දදම්පි චෙ අත්තමනා භවාමි,
දත්‍වාපි චෙ නානුතපා ම පච්ඡා
තස්මා හි අම්හං දහරා න මීයරෙ-යි.
යනාදි වසයෙන් තමන්ගේ කුල ධර්මයන් කීවාහු ය. දිසාපාමොක් ආචාරී ඒ ධර්මයන් ඉගෙන තක්සලා නුවරට ගියාහු ය. මහරජ! එ කල මහාධර්මපාලයෝ නම් තෙපි ය, පුතණුවෝ නම් මම ම ය. පෙරත් මා මළහයි කී බොරු බස් අසා නො ගිවිස්වා ම වේදැයි වදාරා මේ මහාධර්මපාල ජාතකය පූර්වාපරසන්ධි ගළපා නිමවා වදාළ සේක.
එ කෙණෙහි ශුද්ධෝදන රජ්ජුරුවෝ ම පුතණුවන් වහන්සේ දැන් මතු නො වෙයි. පෙරත් මට දරු වූ සේක් ම ය යි උපන් සන්තෝෂයෙන් අනාගාමි මාර්ග මාර්ගයට පැමිණියාහු ය.
මෙසේ බුදුන් පළමුව සිඟාවැඩිදා වීථියෙහි දී වදාළ ගාතා දෙක අසා සෝවාන්-සෙදගැමි වූහ; මේ ධර්මපාල ජාතකය අසා අනගැමි වූහ. පසු ව පිරිනිවන් පානා දා දළපුඩුසේසතින් යුක්ත වූ යහනේ වැදහෙව අමාමහනිවන් දුටුවාහු ය යි දතයුතු.
මෙසේ මාගේ ස්වාමිදරුවෝ පළමුවන ගමනෙහි කිඹුල්වත් පුරයට වැඩ දෙවන දා මහාප්‍රාතිහාර්‍ය්‍යයෙන් සිඟා වැඩ ඒ පෙළහරෙහි විස්මයපත් වූ බොහෝ සත්ත්‍වයන් විසින් කරන ලද අප්‍රමාණ වූ සාධුනාද ස්තුතිමඞ්ගල පූජා ය, තුන්වන දා එසේ ම පෙළහරින් සිඟා වැඩ ඒ මඟුලෙහි නන්‍ද මහතෙරුන් මහණකොට එ තැන් පටන් ඔවුන් විසින් කරන ලද ජීවිතාන්ත ප්‍රතිපත්ති පූජා ය, සත්වන දවසු දු එම පෙළහරින් සිඟා වැඩ රහත්තෙරුන් මහණ කොට ඔවුන් විසින් කරන ලද මනෝහර වූ ප්‍රතිපත්ති පූජා ය. පියමහ රජ්ජුරුවන් තුන්මහ තුන්ඵලයෙහි පිහිටුවා ඔවුන් විසිනුදු කරන ලද අප්‍රමාණ වූ චතුර්විධ ප්‍රත්‍යයදාන පූජාය, නමස්කාර පූජා ය, ප්‍රතිපත්ති පූජා ය යි යනාදි වසයෙන් සංඛ්‍යාපථයට අවිෂය වූ බොහෝ වූ අද්භූත වූ පූජාවන් ලත් හෙයිනුත් එසේ වූ පූජා විඳීමට සුදුසු හෙයිනුත් “අර්‍හ පූජායං” යනු හෙයිනුත් මාගේ බුදුහු අර්හත් නම් වන සේක. එසේ හෙයින් කියන ලදුයේ මැ යි:
පූජාවිසෙසං සහ පච්චයෙහි
යස්මා අයං අරහති ලොකනාථො
අත්‍ථානුරූපං අරහන්ති ලොකෙ
තස්මා ජිනො අරහති නාමමෙතං-යි.
මේ පූජාවලියෙහි අප බුදුන් කිඹුල්වත් නුවරදී ලත්,
අද්භූත පූජාකථා නම් වූ සොළොස්වන පරිච්ඡේදය නිමි.