තවද එක් සමයක ලෝකයට හිතවත් වූ, තුන් ලොවට ගුරු වූ සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ වේළුවනාරාමයෙහි වැඩ වසන සේක්, දේවදත්ත ස්ථවිරයන් අරභයා මේ ජාතකය වදාළ සේක.
එක් දිනක් දම්සභා මණ්ඩපයේ රැස්ව සිටියා වූ භික්ෂූන් වහන්සේලා, “ඇවැත්නි, මේ දේවදත්ත ස්ථවිරයෝ සර්වඥයන් වහන්සේ මරනු පිණිස දුනුවායන් මෙහෙයවූහ; හිසට ගල් පෙරළූහ; නාලාගිරි ඇතා මෙහෙයවූහ; සියලු අයුරින්ම බුදුරජාණන් වහන්සේට වධ දීමට උත්සාහ කළේය” යැයි දේවදත්ත ස්ථවිරයන්ගේ නුගුණ කියමින් වැඩ සිටි සේක.
එවේලෙහි සර්වඥයන් වහන්සේ එතැනට වැඩම කර, පනවන ලද බුද්ධාසන මස්තකයෙහි වැඩහිඳ, “මහණෙනි, දැන් කවර කථාවකින් යුක්තව සිටියේදැ” යි විචාරා වදාළ සේක.
එවිට භික්ෂූන් වහන්සේලා, “ස්වාමීනි, දේවදත්ත ස්ථවිරයෝ ඔබ වහන්සේට වධ දීමට උත්සාහ කරතියි උන්ගේ නුගුණ කියමින් සිටියෙමු” යි ප්රකාශ කළ සේක.
බුදුරජාණන් වහන්සේ, “මහණෙනි, දේවදත්ත ස්ථවිරයන් මා මරන්නට උත්සාහ කළේ දැන් පමණක් නොවෙයි. පෙරත් උත්සාහ කළේමය. එහෙත් මරා ගත නොහැකි වූයේමය” යි වදාරා අතීත කතාව ගෙන හැර දක්වා වදාළ සේක.
යටගිය දවස බරණැස් නුවර බ්රහ්මදත්ත නම් රජකෙනෙකු රාජ්ය කරන කාලයේ, බෝධිසත්ත්වයෝ කුරුංගමෘග යෝනියෙහි (මුවෙකු ලෙස) ඉපදී එක් වනයක පලතුරු කමින් වාසය කළහ. ඒ බෝධිසත්ත්වයෝ එක් කාලයක පලතුරු බහුල වූ ඇද්දෙමට වනයක ඇද්දෙමට ගෙඩි කන්නාහුය.
එකල්හි ගසක් උඩ මැස්සක් බැඳ එහි සිට සතුන් මරන්නා වූ ගම්වැසි එක් වැදි පුත්රයෙක්, පලතුරු ඇති ගස්මුල්වල මුවන්ගේ පියවර සටහන් බලා, ගස උඩ මැස්සක් බැඳ එහි පලතුරු කන්නට ආවා වූ මුවන් හට ආයුධවලින් විද මරා, ඒ මුවන්ගේ මස් විකුණා ජීවත් වන්නේය.
එක් දවසක් ඒ වැද්දා ගස මුල බෝධිසත්ත්වයන්ගේ පියවර සටහන් දැක, ඒ ඇද්දෙමට ගස උඩ අට්ටාලයක් බැඳ, උදෑසනම බත් කා ආයුධ ගෙන වනයට වැද, ඒ වෘක්ෂය උඩට නැගී අට්ටාලය මත සිටියේය. බෝධිසත්ත්වයෝ ද උදෑසනම තමන් වසන්නා වූ ස්ථානයෙන් නික්ම “ඇද්දෙමට කමි” යි සිතා අවුත්, ඒ ගස මුලට වහා නොවැදී දුරින් සිටියහ.
“කිසිකලෙක අට්ටාල වැද්දෝ ගස් උඩ අට්ටාල බඳිති. එසේ හෙයින් එබඳු උපද්රවයක් ඇද්දෝ” යි පරීක්ෂා කෙරෙමින් බෝධිසත්ත්වයෝ දුර සිට බලා සිටියහ.
වැදි පුත්රයා ද බෝධිසත්ත්වයන් තමා ළඟට නො එන බව දැන, අට්ටාලයෙහිම සිට ඇද්දෙමට ගෙඩි කඩ කඩා බෝධිසත්ත්වයන්ගේ ඉදිරියට දමන්නේය. බෝධිසත්ත්වයෝ ද මේ පලතුරු අවුත් මාගේ ඉදිරියෙහිම වැටෙන්නේ යැයි සිතා, “මේ ගස උඩ වැද්දෙක් ඇද්දෝ” යි නැවත නැවත උඩ බලන්නාහුය.
ගස උඩ සිටින වැද්දා දැක, ඔහු නුදුටුවාක් මෙන් බෝධිසත්ත්වයෝ ගසට මෙසේ කීහ:
“පින්වත් වූ වෘක්ෂය, පෙර නුඹ ලඹ එල්වන කලක් මෙන් (නූලක බැඳ පහත් කළාක් මෙන්) කෙලින්ම පලතුරු බිමට හෙළන්නෙහිය. නමුත් දැන් තා විසින් වෘක්ෂ ධර්මය හරින ලද්දේය (නුඹ ගස්වල ස්වභාවය අත්හැර ඇත). මෙසේ තා විසින් වෘක්ෂ ධර්මය අත්හළ පසු, මමත් අන්ය වෘක්ෂයක් කරා ගොස් මට ආහාරයක් සොයා ගනිමි” යි කියා නික්මුණාහුය.
බෝධිසත්වයන් වහන්සේ ගස උඩ සිටින වැද්දාගේ උපාය හඳුනාගෙන ගසට දොස් පැවරීම.
එකල්හි වැදි පුත්රයා අට්ටාලයෙහිම හිඳ බෝධිසත්ත්වයන්ට ආයුධයෙන් විදීමට තැත් කළේය. නමුත් එය වැරදී ගිය හෙයින්, “තොප දැන් පලා යව! මගේ ඉලක්කය වැරදී ගියේ වේදැ” යි කීය.
බෝධිසත්ත්වයෝ ආපසු හැරී සිට මෙසේ කීහ:
“එම්බල පුරුෂය, දැන් නුඹට ඒකාන්තයෙන්ම මා මරා ගැනීම වැරදුණු බව සැබෑය. නමුත් අට මහ නරකයෙහිත්, සොළොස් ඔසුපත් නරකයෙහිත්, පස් විධ බන්ධනයන්ගෙන් වධ දෙන කටු ඉඹුලෙහිත් නුඹ උපදින බව නම් නොවැරදෙන්නේමය.”
මෙසේ කියා ඒ මහ බෝසතාණෝ තමන් කැමති පරිද්දෙන් ගියෝය. වැදි පුත්රයා ද ගසින් බැස තමා කැමති පරිද්දෙන් ගියේය.
බුදුරජාණන් වහන්සේ, “මහණෙනි, දේවදත්ත ස්ථවිරයන් මා මැරීමට උත්සාහ කළේ දැන් පමණක් නොවෙයි. පෙරත් උත්සාහ කළේමය, එතකුදු වුවත් මරාගත නොහැකි වූයේය” යි ධර්ම දේශනාව ගෙනහැර දක්වා වදාරා මේ කුරුංගමෘග ජාතකය නිමවා වදාළ සේක.
“එසමයෙහි අට්ටාල වැද්දා නම් දැන් මේ දේවදත්ත ස්ථවිරයෝය. කුරුංගමෘග වූයේ තිලෝගුරු සම්යක් සම්බුදු රජ වූ මම්ම වේදැයි” යි තමන් වහන්සේ දක්වා වදාළ සේක.