උන්වහන්සේ විසින් කරන්නා වූ චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍ය දේශනාව සාමාන්‍ය දේශනාව, සාමුක්කංසික දේශනාව යයි දෙපරිදි වේ. එයින් ඒ ඒ ස්ථානවලදී කොටින් කරන ලද චතුරාර්‍ය්‍යසත්‍ය දේශනාවෝ සාමාන්‍ය දේශනාවෝ ය. දැනට තිබෙන පොත්වල අඩංගු වී තිබෙන්නේ ද ඒ සාමාන්‍ය දේශනාවෝ ය.
එකිණෙහි ම නිවන් දැකීමට හේතු සම්පත් ඇති පුද්ගලයකු උන්වහන්සේ වෙත පැමිණි කල්හි උන්වහන්සේ පළමුකොට ඔහුට දාන කථා, ශීල කථාදියෙන් දහම් දෙසා ඔහුගේ සිත පිරිසිදු කොට, කර්මණ්‍ය කොට, අවසානයේ දී විස්තර වශයෙන් චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍ය ධර්මය දේශනා කරන සේක. ඒ දේශනාව අසන කල්හි එයට අනුව සිත යවන්නා වූ හේතු සම්පත් ඇති පුද්ගලයන්ගෙන් ඇතමෙක් සෝවාන් වෙති, ඇතමෙක් සකෘදාගාමී වෙති, ඇතමෙක් අනාගාමී වෙති, ඇතමෙක් රහත් වෙති. චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යය දක්වා කරන ඒ දේශනාවට “සාමුක්කංසික දේශනාව” යයි කියනු ලැබේ.
බුද්ධ දේශනා අතුරෙන් සියල්ලට ම උසස් දේශනාව සාමුක්කංසික දේශනාව ය. එය වචන ලක්ෂ ගණනක් ඇති දීර්ඝ දේශනාවකි. එක් වරකදී එපමණ වචන රාශියක් බුදුන් වහන්සේට මුත් අන් කිසිවකු විසින් නො කිය හැකිය. බුදුරජාණන් වහන්සේ ආශ්චර්‍ය්‍ය පුද්ගලයෙකි. උන්වහන්සේගේ දේශනාව ද ආශ්චර්‍ය්‍යය. උන්වහන්සේට ඉක්මණින් කථා කළ හැකි බැවින් ස්වභාවයෙන් ම උන්වහන්සේ කරන එක් එක් ධර්ම දේශනාවක් ඉතා දිගය. උන්වහන්සේ විසින් දන් වළඳා අවසානයෙහි දන් දුන් දායකයන්ට වදාරන අනුමෝදනාව මඳක් වැඩිකොට දේශනා කරන කල්හි දීඝ නිකාය, මජ්ඣිම නිකාය පමණ වේ. සවස් කාලයේ විහාරයට ධර්ම ශ්‍ර‍වණයට පැමිණෙන පිරිසට දේශනා කරන ධර්මය සංයුක්ත නිකාය, අංගුත්තර නිකාය යන නිකාය දෙක පමණ ඇත්තේ ය. දීර්ඝ දේශනාවක් වූ සාමුක්කංසික දේශනාව අසන පුද්ගලයන් හට එයින් සත්‍යාවබෝධය වන නමුත් ඒ දේශනාව තථාගතයන් වහන්සේ දෙසූ පරිද්දෙන් නැවත ප්‍ර‍කාශ කළ හැකි වන පරිදි කිසි ම කෙනකුට පාඩම් නො වන්නේ ය. එබැවින් ඒ ධර්ම දේශනාව අද තිබෙන කිසි ම පොතකට අඩංගු වී නැත. ඒ දේශනාව කරන්නේ තථාගතයන් වහන්සේ පමණකි. සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයකු එක වචනයක් කියන කාලයේ දී වචන බොහෝ ගණනක් පවසමින් පර්වතයකින් ගලා යන ගංගාවක් මෙන් ඒ දේශනාව පවත්වන නමුත් ඒ ඉක්මන්කම නිසා අසන්නවුන්ට දේශනාව නොවැටහී යන්නේ ද නොවේ. ඒ දේශනාව වචනයකුදු නො හැර අසන්නවුන්ගේ සිතට කා වදින්නේ ය. එය ද මේ දේශනාවෙහි ඇත්තා වූ එක්තරා ආශ්චර්‍ය්‍යයකි.
චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍ය අවබෝධය කිරීමට තිබෙන ඉතා ම පහසු ක්‍ර‍මය බුදු කෙනකුන් විසින් දෙසන ඒ සාමුක්කංසික දේශනාව ඇසීම ය. බෞද්ධයන්ට අනාගතයෙහි පහළවන යම්කිසි බුදු කෙනකුන් දැක උන්වහන්සේගේ බණ අසා නිවන් දක්නට ප්‍රාර්ථනා කිරීමට පුරුදු වී තිබෙන්නේ ද ඒ නිසා ය.
වර්තමාන බෞද්ධයන්ට මෙහි ලා කියයුතු වැදගත් කරුණක් තිබේ. ආර්ය සත්‍ය කථාවට ඇතුළත් නුවූවත් එය ද මෙහි සඳහන් කරනු ලැබේ.
වර්තමාන බෞද්ධයෝ විහාර දාගැබ් බෝකොටු සංඝාවාස ළිං පොකුණු ආදිය කරවා බණ පින්කම් පිරිත් පින්කම් කොට දන් දී සිල් රැක ඒවායේ අනුහසින් පමණක් මතු බුදුවන මෛත්‍රෙය බුදුරජුන් දැක උන්වහන්සේගෙන් බණ අසා නිවන් දක්නට බලාපොරොත්තු වෙති. ඒවායින් ඔවුනට සමහර විට මෛත්‍රෙය බුදුරජුන් දක්නට නම් පුළුවන් විය හැකිය. ඒ බුදු රජුන්ගෙන් බණ අසන්නට ද ලැබිය හැකි ය. එහෙත් නිවන් දැකීමට නම් ඒ පින් ප්‍ර‍මාණ නො වන්නේ ය. බුදු කෙනකුන් දුටු පමණින් බුදු කෙනකුන්ගෙන් දහම් ඇසූ පමණින් සෑම සත්ත්වයකුට ම නිවන් දක්නට හැකිවන්නේ නො වේ. බුදු වරයන් දෙසන ධර්මය අසා බොහෝ සත්ත්වයන් එකෙණෙහි ම සෝවාන් ආදී මාර්ග ඵලයන්ට පැමිණ නිවන් දක්නට බව නම් ඇත්තකි. එහෙත් පිපෙන තරමට නො වැඩුණු නෙළුම් වල හිරු රැස් පහස ලදත් නො පිපෙන්නාක් මෙන් මාර්ග ඵල ලැබීමට හේතු සම්පත් නැත්තෝ බුදුරජුන් ගෙන් දහම් ඇසුවාහු ද මගපල ලබා නිවන් නො දකිති. බුදු රජුන් ගෙන් දහම් ඇසූ කල්හි මාර්ග ඵල ලැබීමට පාරමිතා සම්පූර්ණ වී තිබිය යුතුය.
ගසෙක තිබෙන මිහිරි ඵලයක රසය බුදිනු කැමති පක්ෂියාට එය බුදීමට නම් ගසට යාමට පියාපත් ද, ඵලයට කොටා සිදුරු කර ගැනීමට තුඩ ද තිබිය යුතුය. පියාපත්ය, තුඩය යන දෙකින් එකක් නො මැතිව එකකින් පමණක් පක්ෂියාට කිසි කලෙක ඵල රසය වැළදිය නොහේ. එපරිද්දෙන් ම මාර්ග ඵල නිර්වාණ සංඛ්‍යාත අමෘත ඵල රසය වළඳනු කැමති පුද්ගලයන්ට ද ඒ අමෘත රසය වැළඳිය හැකි වීමට අමෘත ඵල දරණ රුකක් බඳු වූ බුදුකෙනකුන් වෙත යා හැකි වීමට පියාපත් බඳු වූ පාරමිතා කොටසක් තිබිය යුතුය, අමෘත ඵල රසය වැළඳීමට පක්ෂියාගේ තුඩ බඳු වූ පාරමිතා කොටසක් ද තිබිය යුතුය.
මෙකල බෞද්ධයන් විසින් කරන දන්දීම් ආදී පින් මරණින් මතු දුර්ගතියට නො පමුණුවා සුගතියෙහි උපදවන්නා වූ පින් වෙති. එබඳු පින් ද නැතිව පවින් ම භරිතව සිට මරණින් මතු නරකයෙහි උපනහොත් නරකයෙහි සිටින්නා වූ ඒ සත්ත්වයාට කොපමණ බුදුවරයන් බුදුවුවත් ඒ බුදුවරයන් උපන් බව දැනගන්නටත් නො ලැබෙන්නේ ය. සුගතියෙහි උපදවන පින් කොට සුගතියෙහි ඉපද සිටියහොත් ඒ පුද්ගලයාට ලෝකයෙහි බුදු කෙනකුන් පහළ වුවහොත් ඒ බුදුන් දැකිය හැකිය. උන් වහන්සේගෙන් දහම් ඇසිය හැකිය. එබැවින් දන්දීම් ආදි පින්කම් බුදුන් දක්නට උපකාර වන කරුණු වෙති. ඒවා ඵල රසය වළඳනු කැමති පක්ෂියාගේ පියාපත් බඳුය. පියාපත් බඳු පාරමිතා කොටස පමණක් සම්පූර්ණ කොට පක්ෂියාගේ තුඩ බඳු වූ පාරමිතා කොටස සම්පූර්ණ නැති පුද්ගලයන්ට බුදුන් දක්නට දහම් අසන්නට ලදත්, ධර්මය අවබෝධ කොට මාර්ගඵල නිර්වාණයන්ට පැමිණිය හැකි නොවේ. කුමක් හෙයින් ද? බුදුවරයන් වහන්සේලා දේශනා කරන්නා වූ පරමාර්ථ ධර්ම ප්‍ර‍තිසංයුක්ත වූ චතුරාර්‍ය්‍යසත්‍ය ධර්මය අති සූක්ෂ්ම වූ අති ගම්භීර වූ ධර්මයකි. එය අවබෝධ වන්නේ පෙර ජාති වලදී ස්කන්ධාදි ධර්ම විභාගයන් උගෙන ප්‍ර‍ඥාව දියුණු කරගෙන සිටියා වූ සත්ත්වයන්ට පමණකි. ස්කන්ධාදි ධර්ම විභාගයන් උගෙන දියුණු කරගත් නුවණක් නැත්තා වූ පුද්ගලයන්ට එය අවබෝධ නො වේ. එබැවින් ඔවුහු ඒ ධර්මය ඇසුවත් මාර්ගයකට ඵලයකට නො පැමිණෙති. බුදුරජුන් වෙත පැමිණියා වූ ඔවුහු ඵල දරන රුකට පැමිණි තුඩ නැති පක්ෂීන් බඳු වෙති. බුදුරජුන් වෙත පැමිණ දහම් ඇසුවත් සමහරුන් මාර්ග ඵල නො ලබන්නේ ඔවුන් පෙර ජාතිවලදී ස්කන්ධාදි ධර්ම විභාග උගෙන ප්‍ර‍ඥාව දියුණු කරගෙන නො සිටි බැවිනි.
බුදුරජුන් සමයෙහි විසූ “කොසොල් රජ, මල්ලිකා දේවි” ආදීහු බුදුරජුන් දකිනු ලැබීමට දහම් අසනු ලැබීමට හේතුවන පින් පමණක් ඇතිව සිටියෝය. බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩි කාලයක් වැඩ සිටියේ කොසොල් රජුගේ අණසක පවත්නා වූ රටෙහි ම ය. කොසොල් රජු ද නිතර බුදුරජුන් කරා එළඹෙන මහා දායකයෙකි. එතුමා බුදුරජුන්ට විහාරයක් ද කරවූයේ ය. නිතර නිතර ධර්මය ද ඇසුවේය. බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් එතුමාට විශේෂයෙන් දේශනා කළ ධර්මය ද බොහෝ වෙති. නමුත් එතුමාට මාර්ගඵල නිර්වාණ සංඛ්‍යාත ලෝකෝත්තර ධර්ම රසය ලබා ගන්නට නොහැකි වූයේය. එතුමා පෘථග්ජන කාලක්‍රියාවෙන් ම කාලක්‍රියා කෙළේය.
“සුනක්ඛත්ත” නමැති භික්ෂුව ද එබඳු ම කෙනෙකි. සුනක්ඛත්ත භික්ෂුව බුදුරජාණන් වහන්සේට උපස්ථාන කරමින් උන් වහන්සේගේ සමීපයෙහි ම කලක් හැසුරුණේය. එහෙත් පෙර ජාතිවල දී පිරූ ප්‍ර‍ඥා පාරමිතාව නො තිබුණ බැවින් ඒ භික්ෂුව සිය ගණන් වාරවලදී බුදුරජුන්ගෙන් බණ අසා ද ඒ චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යය ධර්මය අවබෝධ කරගත නො හැකිව පෘථග්ජන කාලක්‍රියා වෙන් ම කාලක්‍රියා කෙළේය. එබැවින් මතු බුදු කෙනකුන් දැන නිවන් දක්නට බලාපොරොත්තු වන්නන් විසින් දන්දීම් සිල් රැකීම්වලින් පමණක් නිවන් යන්නට බලාපොරොත්තු නොවී ආර්ය ප්‍ර‍ඥාව ද දියුණු කර ගත යුතුය. ධර්මාවබෝධයට වුවමනා වන ප්‍ර‍ඥාව දියුණු කර ගත හැකි වන්නේ ස්කන්ධ පඤ්චකය ය, ආයතන දොළොසය, ධාතු අටළොසය, ඉන්ද්‍රිය දෙවිස්සය, චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යය ය, පටිච්චසමුප්පාදය ය යන ධර්මයන් උගෙනීමෙනි. මේ ධර්මයන් සම්බන්ධ දැනුම ඇතිවීමට අභිධර්මාර්ථ සංග්‍ර‍හව[1] උගෙනීම ඉතා යෙහෙකි. ආගම ධර්මය නොදත් ඇතැම්හු ඔවුන්ගේ නො දත්කම ම නිසාදෝ “ඔය අභිධර්ම ඕනෑ නැත. ප්‍ර‍තිපත්තිය ආරක්ෂා කරන සැටි දැන ගෙන ප්‍ර‍තිපත්තිය රැකගෙන සිටියා ම හොඳට ම ඇතය” යි කියා ලෝකයා මුළා කරති. ඔවුන්ගේ කීම්වලට නො රැවටෙත්වා!
බුදුරජුන් කල විසූ ඒරකපත්ත නාගරාජයාය, කපිල මත්ස්‍යයාය යන දෙදෙන දානාදි පින්කම් නො කොට ප්‍ර‍ඥාව පමණක් දියුණු කළ දෙදෙනෙකි. ඒ දෙදෙන කාශ්‍යප බුදුන්ගේ ශාසනයෙහි ධර්මයෙහි පරතෙරට පැමිණ සිටි දෙදෙනෙකි. දානාදි පින් නැතිකමින් ඔවුහු දුර්ගතියෙහි සිටි බැවින් සර්වඥ ශාසනයෙන් පිහිටක් නො ලැබූහ. ධර්මය අවබෝධ කළ හැකි වනුයේ ත්‍රිහේතුක ප්‍ර‍තිසන්ධියක් ඇතිව සුගතියෙහි උපනුවන්ට පමණකි. කරුණු මෙසේ හෙයින් මතු පහළ වන බුදු කෙනකුන් දැක නිවන් ලබන්නට බලාපොරොත්තු වන හැම දෙනා විසින් ම කියන ලද දෙපක්ෂයට ම අයිති පාරමිතා සම්පූර්ණ කර ගත යුතුය.
පක්ෂීන්ට පියාපත් මෙන් ද, මිනිසුන්ට පාදයන් මෙන් ද බුදුවරයන් වහන්සේලා සමීපයට - නිර්වාණය දෙසට ගමන් කිරීමට උපකාර වන පුණ්‍යකර්මයන්ට, යාමට උපකාර වන අර්ථයෙන් චරණ යයි කියනු ලැබේ. ස්කන්ධාදි ධර්ම විෂයෙහි පවත්නා වූ ආර්යඥානයට විද්‍යා යයි කියනු ලැබේ. දශපාරමිතාවන් අතුරෙන් ප්‍ර‍ඥා පාරමිතාව හැර ඉතිරි පාරමිතාවෝ චරණ පක්ෂයට ද ප්‍ර‍ඥා පාරමිතාව විද්‍යා පක්ෂයට ද ඇතුළත් වෙත්. ලෝකෝත්තර මාර්ගඵල නිර්වාණ සංඛ්‍යාත අමෘත රසය වැළඳීමට විද්‍යා-චරණ දෙක ම සම්පූර්ණ කළ යුතු බැවින් පූර්වාචාර්යවරයන් විසින් :-
“චරණං පාදපක්ඛං ච - විජ්ජං තුණ්ඩ සමං සමං
සම්පූරෙත්වාන පක්ඛෙය්‍යුං - භුඤ්ජිතුං අමතං රසං”
කියන ලද්දේ ය.
“පා හා පියාපත් වැනි චරණ පාක්ෂික පාරමිතාවන් ද, තුඩ හා සමාන වූ විද්‍යාව ද මෙසේ සම්පූර්ණ කොට නිර්වාණ සංඛ්‍යාත අමෘත ඵල රසය වැළඳීමට යන්නාහුය” යනු එහි තේරුමයි.
-
අභිධර්මාර්ථ සංග්‍ර‍හය උගෙනීමේදී මේ මහා නා හිමියන් විසින් ලියන ලද ‘අභිධර්මයේ මූලික කරුණු’ හා ‘අභිධර්ම මාර්ගය’ නමැති ග්‍ර‍න්ථ කියවීම වැඩදායකය. ↑