දුඃඛ නිරෝධාර්‍ය්‍ය සත්‍ය සංඛ්‍යාත නිර්වාණ ධාතුව සූක්ෂම ධර්මයක් වුව ද අති විශාල දෙයකැයි ද කිය යුතුය. එහි විශාලත්වය දැක්වීමට උපමාවකුදු සුලභ නො වේ. ඒ විශාලත්වය නිරුද්ධ වන දුඃඛස්කන්ධයට අනුව දැක්විය යුතුය. අනාගත කාලයාගේ කොනක් නැත්තේ ය. නිවනට නො පැමිණියහොත් සත්ත්වයා ද ඒ කාලය මුළුල්ලෙහි ම නැවත නැවතත් කුඩා මහත් නොයෙක් ජාතිවල උපදනේ ය. එහි අවසානයක් නැත්තේ ය.
එබැවින් සසර සැරිසරන එක් සත්ත්වයකුට අනාගත කාලයේ දී ලබන්නට වන ජාති දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. ජරා දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. ව්‍යාධි දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. මරණ දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. ශෝක දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. පරිදේව දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. දුඃඛ දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. දෞර්මනස්‍ය දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. උපායාස දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. අප්‍රිය සම්ප්‍රයෝග දුක්ඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. ප්‍රිය විප්‍රයෝග දුක්ඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. කැමති දෑ නො ලැබීමේ දුක්ඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. නරකයෙහි ඉපිද ලබන්නට වන දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. තිරිසන්ව ඉපිද ලබන්නට වන දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත. ප්‍රේතව ඉපිද ලබන්නට වන දුඃඛයන්ගේ ප්‍ර‍මාණයක් ද නැත.
සසර සැරිසරන සත්ත්වයාට හිමි වන මේ අනාගත දුඃඛස්කන්ධයාගේ මහත්වය යම් පමණ ද නිර්වාණයාගේ විශාලත්වය ද එපමණ ම වන්නේ ය. ඒ දුඃඛස්කන්ධයාගේ කටුක බව යම් පමණ වේ නම් නිර්වාණයාගේ සුඛත්වය ද එපමණ ම වන්නේ ය. ඒ දුඃඛස්කන්ධයාගේ රෞද්‍ර‍ත්වය යම් පමණ නම් නිර්වාණයාගේ සෞම්‍යත්වය ද එපමණ ම වන්නේ ය. ඒ දුඃඛස්කන්ධයාගේ භයානකත්වය යම් පමණ වේ නම් නිර්වාණයාගේ රමණීයත්වය ද එපමණ ම වන්නේ ය.
පටන් ගැනීමක් නැත්තා වූ මේ සංසාරයෙහි එක් එක් පුද්ගලයකු විසින් අතීතයේ දී මිනිස් ලොව තබා දෙව් ලොව ඇත්තා වූ ද සියලුම සැප නොයෙක් වාර වලදී ලබා තිබේ. එහෙත් ඔවුනට ඒවායින් අද ඇති කිසි ම වැදගත් කමක් නැත. අද ඒවා රෑ දුටු සිහින පමණවත් අගය නැත. මතු ලෞකික සැප කොතෙක් ලදුයේ වී නමුත් ඒවාට වන්නේ ද අතීතයෙහි ලැබූ සැප වලට වූ දෙය ම ය. එබැවින් ලෞකික සැපවල කිසි ම හරයක් නැත. නිවන් සුවය වනාහි වරක් ලදහොත් මතු කිසි කලෙක නො නැසෙන්නා වූ ස්ථිර සැපයෙකි. එය ම සැප අතුරෙන් සාරවත් සැපය වන්නේ ය.
අති මධුර වූ අත්‍යුත්තම වූ මහාර්ඝ වූ මේ නිවන් සුවය ඇතමුන්ට කිසි ම ප්‍රයෝජනයක් නැති හිස් බවක් සැටියට සතයක් වත් නො වටිනා දෙයක් සැටියට බිය විය යුතු දෙයක් සැටියට වැටහෙනුයේ, කාම සුඛය ම වටිනා දෙයක් හැටියට වැටහෙනුයේ දුක නො හැඳිනීම නිසා ය. යමකට දුඃඛාර්‍ය්‍ය සත්‍යය වැටහුන හොත් ඔහුට මේ විමුක්ති සුඛයේ මධුරත්වය වැටහෙනු ඇත.