“කතමා ච භික්ඛවෙ, සම්මාසති? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපි සම්පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣා දෝමනස්සං, වෙදනාසු වෙදනාසුපස්සී විහරති ආතාපි සම්පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣා දෝමනස්සං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති, ආතාපි සම්පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣා දෝමනස්සං, ධම්මේසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපි සම්පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣා දෝමනස්සං, අයං වුච්චති භික්ඛවෙ! සම්මාසති.”
(මග්ගවිභංග සුත්ත)
තේරුම :-
“මහණෙනි, සම්මාසතිය කවරේද? මහණෙනි, මේ සස්නෙහි මහණ තෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්ත වූයේ, කාය කොට්ඨාසයන් මනා කොට දක්නා නුවණින් යුක්ත වූයේ, කායකොට්ඨාසයන්හි පිහිටි සිහියෙන් යුක්ත වූයේ, දෙතිස් කොටසක් ඇති මේ කයෙහි කේශාදි කායකොට්ඨාසයන් නැවත නැවත සිතින් බලමින් කය කෙරෙහි ඇලීම් ගැටීම් දෙක දුරු කොට වාසය කෙරේ ද, මහණ තෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්ත වූයේ, ත්‍රිවිධ වේදනාවන් මැනවින් දක්නා නුවණින් යුක්ත වූයේ, වේදනාවන්හි පිහිටි සිහියෙන් යුක්ත වූයේ, ත්‍රිවිධ වේදනාවන්හි ඒ ඒ වේදනාව නැවත නැවත සිතින් බලන්නේ වේදනා සංඛ්‍යාත ලෝකයෙහි ඇලීම්-ගැටීම් දෙක දුරු කොට වෙසේ ද, මහණ තෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්ත වූයේ, සරාගාදි චිත්තයන් මැනවින් දක්නා නුවණින් යුක්ත වූයේ, චිත්ත කොට්ඨාසයන්හි පිහිටි සිහියෙන් යුක්ත වූයේ, චිත්තයන්හි ඒ ඒ චිත්තය නැවත නැවත සිතින් බලමින් චිත්ත සංඛ්‍යාත ලෝකයෙහි ඇලීම්-ගැටීම් දෙක දුරු කොට වෙසේ ද මහණ තෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්‍ය්‍යයෙන් යුක්ත වූයේ, නීවරණාදි ධර්ම මැනවින් දක්නා නුවණින් යුක්ත වූයේ, නීවරණාදි ධර්මයන්හි පිහිටි සිහියෙන් යුක්ත වූයේ, නීවරණාදි ධර්මයන්හි ඒ ඒ ධර්මය නැවත නැවත සිතින් බලමින් ධර්ම සංඛ්‍යාත ලෝකයෙහි ඇලීම් - ගැටීම් දෙක දුරු කොට වෙසේ ද, මහණෙනි, මෙය සම්මාසතිය ය යි කියනු ලැබේ.” ය යනුයි.
මේ දේශනාවෙන් දැක්වෙන්නේ ඉහත දැක්වූ සතිපට්ඨාන සතර ම සම්‍යක්ස්මෘති මාර්ගාංගය බව ය. සතිපට්ඨාන සතරය යි කියනුයේ ද දෙපනස් චෛතසිකයන්ගෙන් එකක් වූ ‘සති’ නම් වූ චෛතසිකය යි. ඒ සතිය භවභෝග සම්පත් පිණිස කරන කුශල විෂයයෙහි ද ඇත්තේ ය. බෝධිපාක්ෂික ධර්ම වශයෙන් මෙහි ගනු ලබන්නේ නිවන් පිණිස කරන කුශල විෂයයෙහි පවත්නා සතිය ය. එය ලෞකික අවස්ථාවෙහි කායාදි විෂයයෙහි පවත්නේ ය. එය කායාදි විෂයයෙහි දියුණු වී ලෝකෝත්තරත්වයෙන් පහළ වන කල්හි අන්‍ය මාර්ගාංගයන් හා එක් ව නිවන අරමුණු කොට පහළ වේ. සතිපට්ඨාන සතර පිළිබඳ විස්තරයක් ඉහත කරන ලදි.
ඉහත දැක්වූ පාඨයෙහි “විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣා දොමනස්සං” යන තන්හි ලෝකය යි කියනුයේ නිවන් පිණිස පවත්වන සති චෛතසිකයට ස්ථාන වන හෙවත් සති චෛතසිකයේ අරමුණු වන කාය, වේදනා, චිත්ත, ධර්ම යන මේවාට ය. නුවණින් තොර ව කායාදිය ගැන සිතන්නන්ට ඒ කායාදීන්හි ඇල්ම හෝ ඇති වේ. ඒවා නරක් වන කල්හි ඒවා ගැන විරුද්ධත්වය හෙවත් නො සතුට ඇති වේ. තමන් ගේ ඉන්ද්‍රියයන්ට හසුවන දේවලට ඇලුම් කිරීම හෝ විරුද්ධ වීම සාමාන්‍ය ජනයා ගේ සිරිත ය. මෙහි ගැටීම ය යි කියන ලදුයේ ඒ විරුද්ධ වීමට ය.
සත්ත්වයනට සසර දික් වන්නේ ඔවුන් දුකින් නො මිදෙන්නේ ඒ ඇලීම් - ගැටීම් දෙක නිසා ය. සතුටු වීම්, නො සතුටු වීම් දෙක ඇති වන්නේ කායාදිය නිත්‍ය, සුඛ, ශුභ, ආත්ම වශයෙන් බලන්නන්ට ය. කායාදීන්හි කේශාදි වශයෙන් බලන්නා වූ යෝගාවචරයාට කේශාදි වශයෙන් කායාදියෙහි සිහිය පවත්වා ගෙන සිටින යෝගාවචරයා හට කායාදියෙහි ඇල්මක් හෝ ගැටීමක් ඇති නොවේ. ඇලීම් - ගැටීම් දෙක නො වන සැටියට සිහිය පැවැත්වීම නිවන් මඟ ය. එබැවින් කායාදීන්හි පවත්වන ඥානසම්ප්‍ර‍යුක්ත සතිය සම්‍යක්ස්මෘති නම් වූ මාර්ගාංගය ද වන්නේ ය.