කාල භේදය
සුවිසි ප්‍ර‍ත්‍යයන් අතුරෙන් හේතු ප්‍ර‍ත්‍යය ය, සහජාත ප්‍ර‍ත්‍යය ය. අන්‍යෝන්‍ය ප්‍ර‍ත්‍යය ය, නිඃශ්‍ර‍ය ප්‍ර‍ත්‍යය ය, පුරේජාත ප්‍ර‍ත්‍යය ය, පශ්චාජාත ප්‍ර‍ත්‍යය ය, විපාක ප්‍ර‍ත්‍යය ය, ආහාර ප්‍ර‍ත්‍යය ය, ඉන්ද්‍රිය ප්‍ර‍ත්‍යය ය, ධ්‍යාන ප්‍ර‍ත්‍යය ය, මාර්ග ප්‍ර‍ත්‍යය ය, සම්ප්‍ර‍යුක්ත ප්‍ර‍ත්‍යය ය, විප්‍ර‍යුක්ත ප්‍ර‍ත්‍යය ය, අස්ති ප්‍ර‍ත්‍යය ය, අවිගත ප්‍ර‍ත්‍යය ය යන මේ ප්‍ර‍ත්‍යය පසළොස ප්‍ර‍ත්‍යුත්පන්න කාලිකයෝ ය. අනන්තරය, සමනන්තරය, ආසේවනය, නාස්තිය, විගතය යන ප්‍ර‍ත්‍යයෝ යන පස්දෙන අතීත කාලිකයෝ ය. එකක් වු කර්ම ප්‍ර‍ත්‍යය වර්තමානාතීත කාල ද්වයෙහි ම වේ. ආරම්මණය, අධිපතිය, උපනිඃශ්‍ර‍ය යන ප්‍ර‍ත්‍යයේ තිදෙන ත්‍රෛකාලිකයෝ ද කාල මුක්තයෝ ද වෙති. කාලමුක්ත වනුයේ නිර්වාණ ප්‍ර‍ඥප්ති දෙක ද ඒ ප්‍ර‍ත්‍යයන්ට අයත් බැවිනි.
පච්චුප්පන්නොව හොන්තෙත්ථ
පච්චයා දස පඤ්ච ච,
අතීතා යෙච පඤ්චෙකො
තෙකාලෙ ද්වෙපි නිස්සිතො
තයො තිකාලිකා චෙව
විමුත්තා චාපි කාලතො
යනු අටුවායි.
ජනකාජනක භේදය
අනන්තර ප්‍ර‍ත්‍යය ය, සමනන්තර ප්‍ර‍ත්‍යය ය, අනන්තරූපනිඃශ්‍ර‍ය ප්‍ර‍ත්‍යය ය, ප්‍ර‍කෘතෝපනිඃශ්‍ර‍ය ප්‍ර‍ත්‍යය ය, ආසේවන ප්‍ර‍ත්‍යය ය නානාක්ෂණික කර්ම ප්‍ර‍ත්‍යය ය, නාස්ති ප්‍ර‍ත්‍යය ය, විගත ප්‍ර‍ත්‍යය යන මොහු ජනක ප්‍ර‍ත්‍යයෝ ය. පශ්චාජ්ජාත ප්‍ර‍ත්‍යය උපස්ථම්භක ප්‍ර‍ත්‍යයෙකි. එහි ජනකත්වයක් නැත. අන්‍ය ප්‍ර‍ත්‍යයෝ ජනකයෝ ද, උපස්ථම්භකයෝ ද වෙති.
සර්වස්ථානිකාසර්වස්ථානික භේදය
සහජාතය, නිඃශ්‍ර‍ය, අස්තිය, අවිගතය යන ප්‍ර‍ත්‍යයෝ සතර දෙන සර්වස්ථානික ප්‍ර‍ත්‍යයෝ ය. ඒ ප්‍ර‍ත්‍යයන් සතර දෙනා ප්‍ර‍ත්‍යය නො වන සංස්කාර ධර්මයක් නැත. ආරම්මණ ආරම්මණාධිපති අනන්තර සමනන්තර අනන්තරූපනිඃශ්‍ර‍ය ප්‍ර‍කෘතෝපනිඃශ්‍ර‍ය ආසේවන සම්ප්‍ර‍යුක්ත නාස්ති විගත යන ප්‍ර‍ත්‍යයෝ අසර්වස්ථානික ප්‍ර‍ත්‍යයෝ ය. ඔවුහු අරූප ධර්මයන්ට පමණක් ප්‍ර‍ත්‍යය වන්නෝ ය. ඒවා උපදනා රූප ධර්මයෝ නැතහ. පුරේජාත පශ්චාජ්ජාත ප්‍ර‍ත්‍යයෝ දෙදෙන ද අසර්වස්ථානිකයෝ ය. පුරේජාතය ලැබෙන්නේ නාම ධර්මයන්ට පමණකි. පශ්චාජ්ජාත ප්‍ර‍ත්‍යය ලැබෙන්නේ රූප ධර්මයන්ට පමණෙකි. ඉතිරි ප්‍ර‍ත්‍යයෝ ඇතැම් රූපාරූප ධර්මයන්ට පමණක් ප්‍ර‍ත්‍යය වන බැවින් අසර්වස්ථානිකයෝ ය.
භව භේදය
සූවිසි ප්‍ර‍ත්‍යයන් අතුරෙන් පඤ්චවෝකාර භවයෙහි නො ලැබෙන ප්‍ර‍ත්‍යයක් නැත. චතුවෝකාර භවයෙහි පුරේජාත පශ්චාජ්ජාත විප්‍ර‍යුක්ත ප්‍ර‍ත්‍යයෝ නො ලැබෙති. එහි ලැබෙන්නේ ඉතිරි ප්‍ර‍ත්‍යය එක් විස්සය, ඒකවෝකාර භවයෙහි ලැබෙනුයේ සහජාතය, අන්‍යෝන්‍යය, නිඃශ්‍ර‍යය, කර්මය, ඉන්ද්‍රියය, අස්තිය, අවිගතය යන ප්‍ර‍ත්‍යය සත පමණෙකි. බාහිර රූපයන්හි ලැබෙන්නේ සහජාතය, අන්‍යෝන්‍යය, නිඃශ්‍ර‍ය, අස්තිය, අවිගතය යන ප්‍ර‍ත්‍යය පස පමණෙකි.
ප්‍ර‍ත්‍යය ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්න භේදය
පරමාර්ථ වශයෙන් හා ප්‍ර‍ඥප්ති වශයෙන් ද ඇත්තා වූ සකල ධර්මයෝ ම ප්‍ර‍ත්‍යයෝ ය. ප්‍ර‍ත්‍යයක් නොවන එක ධර්මයකුදු නැත්තේ ය. නිර්වානය ප්‍ර‍ඥප්තිය යන දෙක ප්‍ර‍ත්‍යය පමණක් වනු මිස ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්න නො වේ. එයින් අන්‍ය සකල ධර්මයෝ ම ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්නයෝ ද වෙති. ඒ ධර්මයෝ ප්‍ර‍ත්‍යය වෙමින් ම ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්නයෝ ද වෙති.
එක ධර්මයේ අනේක ප්‍ර‍ත්‍යතාවය
එක් ධර්මයක් ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්න ධර්මයන්ට උපකාර වන්නේ එක් ආකාරයකින් ම නො වේ. එක් ධර්මයක ම අනේක ශක්ති ඇත්තේ ය. යම් කිසි එක් ධර්මයක් එහි ඇත්තා වූ අනේක ශක්තීන්ගේ වශයෙන් අනේකාකාරයෙන් අනේක ධර්මයන්ට උපකාර වේ. එක් ප්‍ර‍ත්‍යය ධර්මයක් එක ම ධර්මයකට ද එක්වරදී ම අනේක ශක්තීන් ගේ වශයෙන් ද උපකාර වේ. එබැවින් ප්‍ර‍ත්‍යයන්ගෙන් එක එකක් අනේක ප්‍ර‍ත්‍යය භාවයට ද පැමිණේ. හේතු ප්‍ර‍ත්‍යයට අයත් ධර්මයන්ගෙන් එකක් වූ අලෝභය, පුරේජාත කර්මාහාර ධ්‍යාන ශක්තීන්ගෙන් අන්‍ය වූ විස්සක් වූ ශක්තීන්ගේ වශයෙන් අවස්ථානුරූපව ප්‍ර‍ත්‍යයෝත්පන්න ධර්මයනට ප්‍ර‍ත්‍යය වේ. එබැවින් එක ධර්මයක් වූ අලෝභය ප්‍ර‍ත්‍යය විස්සකට අයත් වේ. අලෝභාද්වේෂ දෙක ඉහත කී ප්‍ර‍ත්‍යය සතර හා ඉන්ද්‍රිය මාර්ග දෙක ද හැර ඉතිරි අටළොසක් ප්‍ර‍ත්‍යයනට අයත් වේ. ලෝභ මෝහ දෙක විපාක ප්‍ර‍ත්‍යය ද හැර ඉතිරි ප්‍ර‍ත්‍යය සතළොසට අයත් වේ. ද්වේෂය අධිපති ප්‍ර‍ත්‍යය ද හැර ඉතිරි ප්‍ර‍ත්‍යය සොළසට ම අයත් වේ. මේ නයින් ආරම්මණාදි ප්‍ර‍ත්‍යයන්ට අයත් ධර්මයන් අනේක ප්‍ර‍ත්‍යය භාවයට පැමිණෙන සැටි ද සිතිය යුතු ය. දීර්ඝ වන බැවින් මෙහි නො දක්වනු ලැබේ.