ත්‍රිපිටකය
3. පඤ්ඤාවග්ගො 3. පඤ්ඤා වග්ග
1. මහාපඤ්ඤාකථා 1. පඤ්ඤා කථා
1
අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? දුක්ඛානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අනත්තානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති?
අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. දුක්ඛානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා නිබ්බෙධිකපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අනත්තානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා මහාපඤ්ඤං පරිපූරෙති. නිබ්බිදානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා තික්ඛපඤ්ඤං පරිපූරෙති. විරාගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා විපුලපඤ්ඤං පරිපූරෙති. නිරොධානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ගම්භීරපඤ්ඤං පරිපූරෙති. පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා අසාමන්තපඤ්ඤං (අස්සාමන්තපඤ්ඤං (ස්‍යා.)) පරිපූරෙති. ඉමා සත්ත පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පණ්ඩිච්චං පරිපූරෙන්ති. ඉමා අට්ඨ පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පුථුපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති. ඉමා නව පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා හාසපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති.
හාසපඤ්ඤා පටිභානපටිසම්භිදා. තස්සා අත්ථවවත්ථානතො අත්ථපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. ධම්මවවත්ථානතො ධම්මපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. නිරුත්තිවවත්ථානතො නිරුත්තිපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. පටිභානවවත්ථානතො පටිභානපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. තස්සිමා චතස්සො පටිසම්භිදායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය.
රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... රූපෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... රූපෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා අසාමන්තපඤ්ඤං පරිපූරෙති. ඉමා සත්ත පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පණ්ඩිච්චං පරිපූරෙන්ති. ඉමා අට්ඨ පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පුථුපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති. ඉමා නව පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා හාසපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති.
හාසපඤ්ඤා පටිභානපටිසම්භිදා. තස්සා අත්ථවවත්ථානතො අත්ථපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. ධම්මවවත්ථානතො ධම්මපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. නිරුත්තිවවත්ථානතො නිරුත්තිපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. පටිභානවවත්ථානතො පටිභානපටිසම්භිදා අධිගතා හොති, සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. තස්සිමා චතස්සො පටිසම්භිදායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය.
වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ... චක්ඛුස්මිං...පෙ.... ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... ජරාමරණෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... ජරාමරණෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා අසාමන්තපඤ්ඤං පරිපූරෙති. ඉමා සත්ත පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පණ්ඩිච්චං පරිපූරෙන්ති. ඉමා අට්ඨ පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පුථුපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති. ඉමා නව පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා හාසපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති.
හාසපඤ්ඤා පටිභානපටිසම්භිදා. තස්සා අත්ථවවත්ථානතො අත්ථපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය . ධම්මවවත්ථානතො ධම්මපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. නිරුත්තිවවත්ථානතො නිරුත්තිපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. පටිභානවවත්ථානතො පටිභානපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. තස්සිමා චතස්සො පටිසම්භිදායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය.
1
[1] (1) භාවනා වශයෙන් වැඩූ නැවත නැවත වැඩූ අනිච්චානුපස්සනාව (පඤ්චස්කන්ධය අනිත්‍ය ලෙස බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (මෙහි පහත දක්වන වාක්‍ය ඉදිරියට “භාවනා වශයෙන් වැඩූ, නැවත නැවත වැඩූ” යන වචන යෙදිය යුතුයි.) (2) - දුක්ඛානුපස්සනාව (පඤ්චස්කන්ධය දුක්වූ පරිදි බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (3) - අනත්තානුපස්සනාව (පඤ්චස්කන්ධය ආත්මයක් නොවේයයි බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (4) - නිබ්බිදානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන් කෙරෙහි කලකිරීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (5) - විරාගානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන්හි නොඇලීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (6) - නිරෝධානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන් නැති කිරීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (7) - භාවනාව වශයෙන් වැඩූ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන් දුරුකිරීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද?
(1) භාවනා වශයෙන් වැඩූ නැවත නැවත වැඩූ අනිච්චානුපස්සනාව, ජවන ප්‍රඥාව (අනිත්‍ය වශයෙන් වහාදුවන ප්‍රඥාව) සම්පූර්ණ කරයි.
(මෙහි පහත දක්වන වාක්‍ය ඉදිරියට “භාවනා වශයෙන් වැඩූ, නැවත නැවත වැඩූ” යන වචන යෙදිය යුතුයි.)
(2) - දුක්ඛානුපස්සනාව නිබ්බෙධික (සංස්කාරයන් කෙරෙහි කලකිරීම ඇති කරවන) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ කරයි.
(3) - අනත්තානුපස්සනාව මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ කරයි.
(4) - නිබ්බිදානුපස්සනාව, (තියුණු නුවණ) සම්පූර්ණ කරයි.
(5) - විරාගානුපස්සනාව, විපුල ප්‍රඥාව (වැඩුණු නුවණ) සම්පූර්ණ කරයි.
(6) - නිරෝධානුපස්සනාව ගැඹුරු නුවණ සම්පූර්ණ කරයි.
(7) - පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාව අසාමන්ත ප්‍රඥාව (සෙසු නුවණට සමීප නුවණ) සම්පූර්ණ කරයි.
(8) - ජවන ප්‍රඥාව ආදී මේ සත් ප්‍රඥාවෝ පණ්ඩිත බව සම්පූර්ණ කරයි.
(9) - මේ පාණ්ඩිත්‍යය සහිතවූ මේ ප්‍රඥාවෝ අටදෙන පෘථුප්‍රඥාව (ලෞකික නුවණ) ඉක්මවූ නුවණ සම්පූර්ණ කරයි.
(10) - පෘථුප්‍රඥාව ආදී මේ ප්‍රඥාවෝ නවදෙන (හාස ප්‍රඥාව) සන්තෝෂ සහිත නුවණ සම්පූර්ණ කරයි.
මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදාවයි. ඒ ඒ ප්‍රඥාවෝ තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ කරන්නාවූ ඥානයයි.
ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් හේතු ඵල ආදී අර්ථයන් නිශ්චය කිරීමෙන් අත්ථපටිසම්භිදාව (අර්ථ දැනීමේ ඥානය) ලබන ලද්දීවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දීවෙයි. නුවණින් ස්පර්ශකරන ලද්දීවෙයි. ඵලය උපදවන හේතුව ආදී පඤ්ච ධර්මයන් නිශ්චය කිරීමෙන් ධර්ම පටිසම්භිදාව (ඒ ධර්මයන් පිළිබඳ දැනීම) ලබන ලද්දීවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණ ලද්දීවෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දීවෙයි. ඒ අර්ථ ධර්ම දෙදෙනාගේ නිරුක්තිය නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදාව (ශබ්ද අර්ථ දෙකේ තත්වූ පරිදි දැනීම) ලබන ලද්දීවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දීවෙයි නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දීවෙයි.
[2] ප්‍රතිභානය මුලින් කී තුන් වැදෑරුම් පටිසම්භිදා ඥානයන් නිශ්චය කිරීමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදාව ලබන ලද්දී වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දීවෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දී වෙයි. මෙසේ ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ සිව් වැදෑරුම් පටිසම්භිදාවෝ ලබන ලද්දාහුවෙත්. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහුවෙති.
2
රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ දුක්ඛානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ දුක්ඛානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ අනත්තානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ අනත්තානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ නිබ්බිදානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ නිබ්බිදානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ විරාගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ විරාගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ නිරොධානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ නිරොධානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? රූපෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති?
රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. රූපෙ දුක්ඛානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා නිබ්බෙධිකපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ දුක්ඛානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. රූපෙ අනත්තානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා මහාපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ අනත්තානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. රූපෙ නිබ්බිදානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා තික්ඛපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ නිබ්බිදානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. රූපෙ විරාගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා විපුලපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ විරාගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. රූපෙ නිරොධානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ගම්භීරපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ නිරොධානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. රූපෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා අසාමන්තපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ රූපෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. ඉමා සත්ත පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පණ්ඩිච්චං පරිපූරෙන්ති. ඉමා අට්ඨ පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා පුථුපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති. ඉමා නව පඤ්ඤා භාවිතා බහුලීකතා හාසපඤ්ඤං පරිපූරෙන්ති.
හාසපඤ්ඤා පටිභානපටිසම්භිදා. තස්සා අත්ථවවත්ථානතො අත්ථපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. ධම්මවවත්ථානතො ධම්මපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. නිරුත්තිවවත්ථානතො නිරුත්තිපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. පටිභානවවත්ථානතො පටිභානපටිසම්භිදා අධිගතා හොති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය. තස්සිමා චතස්සො පටිසම්භිදායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය.
වෙදනාය...පෙ.... සඤ්ඤාය... සඞ්ඛාරෙසු... විඤ්ඤාණෙ... චක්ඛුස්මිං...පෙ.... ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... ජරාමරණෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ ජරාමරණෙ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා කතමං පඤ්ඤං පරිපූරෙති? ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙ ජරාමරණෙ අනිච්චානුපස්සනා භාවිතා බහුලීකතා ජවනපඤ්ඤං පරිපූරෙති...පෙ.... තස්සිමා චතස්සො පටිසම්භිදායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤාය.
2
රූපයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද, රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන්, කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද, රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද, රූපයෙහි නිබ්බිදාව (-කලකිරීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,
රූපයෙහි විරාගය (-නොඇලීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,
[3] රූපයෙහි නිරෝධය (-නැති කිරීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,
රූපයෙහි පටිනිස්සග්ගය (-අත්හැර දැමීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන්, කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,
රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[4] රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. රූපයෙහි නිබ්බිදාව (-කලකිරීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් තීක්ෂණ (-තියුණු) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි විරාගය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් විපුල (-පළල්) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි නිරෝධය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ගම්භිර ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි පටිනිස්සග්ගය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් අසාමන්ත (-යටත් නැති) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
මේනුවණ හත වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පණ්ඩිතකම සම්පූර්ණ වෙයි. ඒ පාණ්ඩිත්‍යය සහිත මේ නුවණ අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පෘථු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි. පෘථු ප්‍රඥාව සහිත මේ නුවණ නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.
[5] ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථයන් නිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ දැනීමේ නුවණ ලබන ලද්දේවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. ඥානයෙන් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි ධර්මයන් නිශ්චය කිරීමෙන් ධම්ම පටිසම්භිදාවද නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදාවද ප්‍රතිභානය නිශ්චය කිරමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදාවද ලබන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. ඥානයෙන් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙති.
(මෙසේ) ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ සිව්වැදෑරුම් පටිසම්භිදා ඥානයෝ ලබන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රඥාවෙන් ස්පර්හ කරන ලද්දාහු වෙති.
වේදනාවේ අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද (iii) වේදනාවෙහි දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි කළකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි නිරුද්ධව කිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.)
වේදනාවෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. වේදනාවෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් නිබ්බෙධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. වේදනාවෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවේ. වේදනාවෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන්, තියුණු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. වේදනාවෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැත වැඩීමෙන් විපුල (පුළුල්) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
වේදනාවෙහි නිරුද්ධ කිරීම, අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ගම්භීර ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
වේදනාවෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන්, අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය ඇතිවේ. පාණ්ඩිත්‍යය සහිත ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පෘථු ප්‍රඥාව ඇතිවේ. පෘථු ප්‍රඥාව සහිත මේ ප්‍රඥා නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව ඇතිවේ. මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.
ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින්: අර්ථ නිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ පටිසම්භිදා ඥානයද ධම්ම නිශ්චය කිරීමෙන් ධර්ම සම්භිදා ඥානයද නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයද ප්‍රතිභාන නිශ්චය කිරීමෙන් ප්‍රතිභාන පටිසම්භිදා ඥානයද ලබන ලද්දේ වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ සිව් වැදෑරුම් පටිසම්භිදා ඥානයෝ ලබන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙති. සංඥාවෙහි (මෙහි 5 (ii) සංස්කාරයන්හි (මෙහි 6 (ii) විඥානයෙහි (මෙහි 6 (ii) ඇසෙහි (මෙහි 6 (ii) ජරාමරණයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද?
ජරාමරණයෙහි දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)
ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)
ජරාමරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)
ජරාමරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)
ජරාමරණයෙහි නිරුද්ධකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)
ජරාමරණයෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.) ජරාමරණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි ‘දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් (iv) නැවත නැවත වැඩීමෙන් (v) නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි vi) තියුණු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරා මරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) විපුල ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරා මරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) ගැඹුරු නුවණ සම්පූර්ණ වෙයි. ජරා මරණයෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය ඇතිවේ.
[6] (පාණ්ඩිත්‍යය සහිත) මේ ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් පෘථු ප්‍රඥාව ඇතිවේ.
(පෘථු ප්‍රඥාව සහිත) මේ ප්‍රඥා නමය වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව ඇතිවේ.
මේ හාස ප්‍රඥාව පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.
ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථනිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ පටිසම්භිදා ඥානයත්, ධර්ම නිශ්චය කිරීමෙන් ධම්ම පටිසම්භිදා ඥානයත්, නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයත්, ප්‍රතිභානය නිශ්චය කිරීමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයත් ලබන ලද්දේ වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ ඔහු විසින් මේ පටිසම්භිදා නුවණ හතර ලබන ලද්දේ වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි.
රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ (ii) වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? (iii)
අතීත අනාගත, වර්තමාන රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් (මේ ඡේදයේ නුවණ වැඩීමෙන් යන්න තිබෙන සෑම තැනකටම මෙහි (ii) යොදන්න.)
රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
රූපයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
රූපයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
රූපයෙහි නිරුද්ධකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
රූපයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,
[7] රූපයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් (iii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි, දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[8] රූපයෙහි, අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් (iii) මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි කළකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) “තියුණු” ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, කළකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි, නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) විපුල ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[9] අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 8 ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
රූපයෙහි නිරෝධය අනුව බැලීමේ (මෙහි 8 ii) ගම්භිර ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, නිරෝධය අනුව බැලීමේ (මෙහි 8 ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[10] රූපයෙහි හැරදැමීම අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් (iii) අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, හැරදැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය සම්පූර්ණ වෙයි.
පාණ්ඩිත්‍යය සහිත මේ ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් “පෘථු ප්‍රඥාව” සම්පූර්ණ වෙයි.
පෘථු ප්‍රඥාව සහිත මේ ප්‍රඥා නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.
[11] ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථ විනිශ්චය කිරීමෙන් අත්ථ පටිසම්භිදා ඥානයද, ධර්ම විනිශ්චය කිරීමෙන් ධම්ම පටිසම්භිදා ඥානයද, නිරුක්ති විනිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයද, ප්‍රතිභාන විනිශ්චය කිරීමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයද, ලබන ලද්දේ වෙයි, ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේවෙයි මෙසේ ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ පටිසම්භිදා ඥාන සතර ලබන ලද්දාහු වෙති ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙති, වේදනාවෙහි, සංඥාවෙහි, සංස්කාරයන්හි, විඥානයෙහි, ඇසෙහි, කණෙහි, නාසයෙහි, දිවෙහි කයෙහි, ජරා මරණයෙහි, අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ වේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි, අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ වේද?
[12] “ජරා මරණයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි, දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි, අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි, අනාත්ම ලක්ෂණ අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි, කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද?
[13] අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි, නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි, නිරුද්ධ කිරිම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරාමරණයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි, හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද?
[14] ජරාමරණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි, දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[15] ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් තියුණු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි කලකීරිම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[16] රූපයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් විපුල ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම් අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ගැඹුරු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීත අනාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි ජරාමරණයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි. අතීත අනාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය සම්පූර්ණවෙයි. පාණ්ඩිත්‍යය සහිත මේ ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පුථු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි. පුථු ප්‍රඥාව සහිත මේ ප්‍රඥා නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.
[17] මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන ප්‍රතිසම්භිදා ඥානයයි. ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථ විනිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ පටිසම්භිදා ඥානයද, ධර්ම විනිශ්චය කිරීමෙන් ධර්ම පටිසම්භිදා ඥානයද නිරුක්ති විනිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයද, ප්‍රතිභාන විනිශ්චය කිරීමෙන් ප්‍රතිභාන පටිසම්භිදා ඥානයද යන මේ සිව් වැදෑරුම් ප්‍රතිසම්භිදා ඥාන ලබන ලද්දාහුය. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහුය. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහුය.
3
‘‘චත්තාරොමෙ , භික්ඛවෙ (සං. නි. 5.1851), ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති. කතමෙ චත්තාරො? සප්පුරිසසංසෙවො, සද්ධම්මස්සවනං, යොනිසොමනසිකාරො, ධම්මානුධම්මපටිපත්ති - ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති.
‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති...පෙ.... අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති...පෙ.... අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති. කතමෙ චත්තාරො? සප්පුරිසසංසෙවො, සද්ධම්මස්සවනං, යොනිසොමනසිකාරො, ධම්මානුධම්මපටිපත්ති - ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අරහත්තමග්ගඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති.
‘‘චත්තාරොමෙ , භික්ඛවෙ, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා පඤ්ඤාපටිලාභාය සංවත්තන්ති...පෙ.... පඤ්ඤාබුද්ධියා සංවත්තන්ති, පඤ්ඤාවෙපුල්ලාය සංවත්තන්ති, මහාපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, පුථුපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, විපුලපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, ගම්භීරපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, අසාමන්තපඤ්ඤතාය (අස්සාමන්තපඤ්ඤතාය (ස්‍යා.) සං. නි. 3 පස්සිතබ්බා) සංවත්තන්ති, භූරිපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, පඤ්ඤාබාහුල්ලාය සංවත්තන්ති, සීඝපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, ලහුපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, හාසපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, ජවනපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, තික්ඛපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, නිබ්බෙධිකපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති. කතමෙ චත්තාරො? සප්පුරිසසංසෙවො, සද්ධම්මස්සවනං, යොනිසොමනසිකාරො, ධම්මානුධම්මපටිපත්ති - ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා පඤ්ඤාපටිලාභාය සංවත්තන්ති, පඤ්ඤාබුද්ධියා සංවත්තන්ති...පෙ.... නිබ්බෙධිකපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති’’.
3
[18] මහණෙනි, භාවනා වශයෙන් වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ සෝවාන් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (ii) ඒ කවර ධර්ම සතරක්ද යත්, සත්පුරුෂයන් සේවනය කිරීම, සදහම් ඇසීම, නුවණින් මෙනෙහි කිරීම, ලොකොත්තර ධර්මයන් ලැබීමට සුදුසු ශීලාදී ප්‍රතිපදාවෙන් යුක්තවීම (iii) මහණෙනි, මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ වඩන ලද්දාහු බහුල වශයෙන් වඩන ලද්දාහු සෝවාන් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. මහණෙනි, භාවිත බහුලිකෘතවූ මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් සකෘදාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (මෙහි (ii) යොදන්න.)
[19] මහණෙනි, මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ වඩනලද්දාහු නැවත නැවත වඩන ලද්දාහු සකෘදාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. මහණෙනි, වැඩූ නැවත නැවත වැඩූ මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් අනාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (මෙහි 18 (ii) යොදන්න.) මහණෙනි, වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ අනාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. මහණෙනි, වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් රහත් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (මෙහි 18 (ii) යොදන්න.)
[20] මහණෙනි, භාවිත, බහුලීකෘතවූ මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් මාර්ඵල ඥාන ආදී ප්‍රඥාව ලැබීම පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ වැඩීම පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ විපුල බව මහත් බව පිණිස පවතිත්. මහා ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. පෘථු ප්‍රඥාව පිණිස පවතී, විපුල ප්‍රඥාව පිණිස පවතී, ගම්භීර ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. අසාමන්ත ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. භූරි ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ බහුල බව පිණිස පවතිත්. සීඝ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ලඝු ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. හාස ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ජවන ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. තීක්ෂණ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. නිබ්බේධික ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. (මෙහි 18 (ii) යොදන්න.)
[21] මහණෙනි, වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ ධර්මයෝ සතර දෙන,
(මෙතැන් සිට වචන අගට පිණිස පවතිත් යනු යොදන්න) ප්‍රඥා ප්‍රතිලාභය - ප්‍රඥාවගේ අභිවෘද්ධිය - ප්‍රඥාවගේ විපුල බව - මහා ප්‍රඥාව - පෘථු ප්‍රඥාව - විපුල ප්‍රඥාව - ගම්භිර ප්‍රඥාව -අසාමන්ත ප්‍රඥාව - කෙලෙස් අභිහාසනය - කරන ප්‍රඥාව -භූරී ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ බහුල බව පිණිස පවතිත්. සීඝ්‍ර ධර්මයන් දැනගන්නා නුවණ සීඝ්‍ර ප්‍රඥාව - වහාම ධර්මයන් දැනගන්නා නුවණ ලඝු ප්‍රඥාව - සන්තෝෂ සහගත ප්‍රඥාව -හාස ප්‍රඥාව - ඒ ඒ අර්ථයන් හිදුවන ප්‍රඥාව - ජවන ප්‍රඥාව -තියුණු නුවණ තීක්ෂණ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.
[22] කෙලෙස් සිඳ බිඳ දමන හෝ කෙලසුන් කෙරෙහි කලකිරෙන ප්‍රඥාව නිබ්බේධික ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.
1. සොළසපඤ්ඤානිද්දෙසො 1. සොළසපඤ්ඤානිද්දෙසො
2. පුග්ගලවිසෙසනිද්දෙසො 2. පුග්ගලවිසෙසනිද්දෙසො
2. ඉද්ධිකථා 2. ඉද්ධි කථා
9
කා ඉද්ධි? කති ඉද්ධියො? ඉද්ධියා කති භූමියො, කති පාදා, කති පදානි, කති මූලානි? කා ඉද්ධීති? ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධි. කති ඉද්ධියොති? දස ඉද්ධියො. ඉද්ධියා කති භූමියොති? ඉද්ධියා චතස්සො භූමියො, චත්තාරො පාදා, අට්ඨ පදානි, සොළස මූලානි.
9
[1] ඉද්ධිය නම් කුමක්ද? ඉද්ධි කීයද, ඉද්ධි භූමි කෙතෙක්ද, පාද කීයද? පද කීයද? මුල් කීයද?
ඉද්ධිය නම් කුමක්ද, යන මෙහි “සමෘද්ධවන අර්ථ ඉද්ධි නම් වේ.” ඉද්ධි කීයද යන මෙහි “ඉද්ධි දසයකි.” ඉද්ධියට භූමි කෙතෙක්ද, යන මෙහි “ඉද්ධියට භූමි සතරකි.” පද කෙතෙක්ද? පද කීයද, යන මෙහි “පද අටකි” මුල් කීයද යන මෙහි “මුල් සොළසකි.”
10
කතමා දස ඉද්ධියො? අධිට්ඨානා ඉද්ධි, විකුබ්බනා ඉද්ධි, මනොමයා ඉද්ධි, ඤාණවිප්ඵාරා ඉද්ධි, සමාධිවිප්ඵාරා ඉද්ධි, අරියා ඉද්ධි, කම්මවිපාකජා ඉද්ධි, පුඤ්ඤවතො ඉද්ධි, විජ්ජාමයා ඉද්ධි, තත්ථ තත්ථ සම්මා පයොගපච්චයා (සම්මප්පයොගපච්චයා (ස්‍යා. ක.)) ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධි.
ඉද්ධියා කතමා චතස්සො භූමියො? විවෙකජාභූමි පඨමං ඣානං, පීතිසුඛභූමි දුතියං ඣානං, උපෙක්ඛාසුඛභූමි තතියං ඣානං, අදුක්ඛමසුඛාභූමි චතුත්ථං ඣානං. ඉද්ධියා ඉමා චතස්සො භූමියො ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය ඉද්ධිවිකුබ්බනතාය ඉද්ධිවිසවිතාය ඉද්ධිවසීභාවාය ඉද්ධිවෙසාරජ්ජාය සංවත්තන්තීති.
ඉද්ධියා කතමෙ චත්තාරො පාදා? ඉධ භික්ඛු ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, චිත්තසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීමංසාසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉද්ධියා ඉමෙ චත්තාරො පාදා ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය ඉද්ධිවිකුබ්බනතාය ඉද්ධිවිසවිතාය ඉද්ධිවසීභාවාය ඉද්ධිවෙසාරජ්ජාය සංවත්තන්තීති.
ඉද්ධියා කතමානි අට්ඨ පදානි? ඡන්දං චෙ භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං. ඡන්දො න සමාධි, සමාධි න ඡන්දො. අඤ්ඤො ඡන්දො, අඤ්ඤො සමාධි. වීරියං චෙ භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං. වීරියං න සමාධි, සමාධි න වීරියං. අඤ්ඤං වීරියං, අඤ්ඤො සමාධි. චිත්තං චෙ භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං. චිත්තං න සමාධි, සමාධි න චිත්තං. අඤ්ඤං චිත්තං, අඤ්ඤො සමාධි. වීමංසං චෙ භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං. වීමංසා න සමාධි, සමාධි න වීමංසා. අඤ්ඤා වීමංසා, අඤ්ඤො සමාධි. ඉද්ධියා ඉමානි අට්ඨ පදානි ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය ඉද්ධිවිකුබ්බනතාය ඉද්ධිවිසවිතාය ඉද්ධිවසීභාවාය ඉද්ධිවෙසාරජ්ජාය සංවත්තන්තීති.
ඉද්ධියා කතමානි සොළස මූලානි? අනොනතං (අනොණතං (ක.)) චිත්තං කොසජ්ජෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. අනුන්නතං ((අනුණ්ණතං (ක.)) චිත්තං උද්ධච්චෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. අනභිනතං චිත්තං රාගෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. අනපනතං චිත්තං බ්‍යාපාදෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. අනිස්සිතං චිත්තං දිට්ඨියා න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. අප්පටිබද්ධං චිත්තං ඡන්දරාගෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. විප්පමුත්තං චිත්තං කාමරාගෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං . විසඤ්ඤුත්තං චිත්තං කිලෙසෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. විමරියාදිකතං චිත්තං කිලෙසමරියාදෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. එකත්තගතං (එකග්ගතං (ස්‍යා.)) චිත්තං නානත්තකිලෙසෙහි (නානත්තකිලෙසෙ (ස්‍යා.)) න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. සද්ධාය පරිග්ගහිතං චිත්තං අස්සද්ධියෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. වීරියෙන පරිග්ගහිතං චිත්තං කොසජ්ජෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. සතියා පරිග්ගහිතං චිත්තං පමාදෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. සමාධිනා පරිග්ගහිතං චිත්තං උද්ධච්චෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. පඤ්ඤාය පරිග්ගහිතං චිත්තං අවිජ්ජාය න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. ඔභාසගතං චිත්තං අවිජ්ජන්ධකාරෙ න ඉඤ්ජතීති - ආනෙඤ්ජං. ඉද්ධියා ඉමානි සොළස මූලානි ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය ඉද්ධිවිකුබ්බනතාය ඉද්ධිවිසවිතාය ඉද්ධිවසීභාවාය ඉද්ධිවෙසාරජ්ජාය සංවත්තන්තීති.
10
[2] ඉද්ධි දහය මොනවාද? “අධිෂ්ඨාන ඉද්ධිය, විකුවර්ණ, මනෝමය, ඤාණ විප්ථාර, සමාධි විප්ඵාර, ආර්ය, කර්ම විපාකජ, පින්වතුන්ගේ, විද්‍යාමය, ඒ ඒ තන්හි මනා ප්‍රයෝග ප්‍රත්‍යයෙන් සමෘද්ධ වන අර්ථයෙන් වන ඉද්ධිය, යන මේ දහයයි.”
[3] ඉද්ධියේ භූමි සතර:-
“විවේකයෙන් හටගත් භූමියයි. එනම් ප්‍රථම ධ්‍යානයයි. ප්‍රීතියෙන් හා සැපෙන් යුක්තවූ භූමියකි. එනම් ද්විතියධ්‍යානයයි. උපෙක්ෂාවෙන් හා සුවයෙන්යුත් භූමියයි. එනම් තෘතීය ධ්‍යානයයි. දුක්සැප නැති භූමියයි. එනම් චතුර්ථ ධ්‍යානයයි. ඉද්ධීන් පිළිබඳ මේ භූමි සතර ඉද්ධි ලැබීම පිණිස ඉද්ධි ප්‍රතිලාභ පිණිස ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස ඉද්ධියේ විවිධ විශේෂයෙන් පැවැත්වීම පිණිස, ඉද්ධියට වසඟවීම පිණිස ඉද්ධි විශාරද බව පිණිස පවතිත්.
[4] ඉද්ධි පාද සතර මොනවාද?
මේ සස්නෙහි භික්ෂුවක් ඡන්දය නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය යන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධි පාදය වඩයි. වීර්යය නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය යන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධි පාදය වඩයි. චිත්තය නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය යන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධිපාදය වඩයි. වීමංසාව නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය වන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධි පාදය වඩයි. ඉද්ධියේ මේ පාද සතර, ඉද්ධි ලැබීම පිණිස ඉද්ධි නැවත ලැබීම පිණිස ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස නොයෙක් ඉද්ධි විශේෂයෙන් පැවැත්වීම පිණිස ඉද්ධි වසඟකොට ගැනීම පිණිස ඉද්ධි වෛශාරද්‍යය පිණිස පවතිත්.
[5] ඉද්ධියේ පද අට මොනවාද?
ඉදින් භික්ෂුවක් ඡන්දය නිසා සමාධිය ලබයි නම් සිතේ එකඟ බව ලබයි නම් ඒ ඡන්දය සමාධිය නොවේ. සමාධිය ඡන්දය නොවේ ඡන්දය අනෙකෙකි. සමාධිය අනෙකකි.
ඉදින් භික්ෂුවක් වීර්යය නිසා සමාධිය ලබයි නම් සිතේ එකඟ බව ලබයි නම්, ඒ වීර්යය සමාධිය නොවේ. සමාධිය වීර්යය නොවේ. වීර්යය අනෙකකි. සමාධිය අනෙකකි. ඉදින් භික්ෂුවක් චිත්තය නිසා සමාධිය ලබයි නම්, සිතේ එකඟ බව ලබයි නම්, ඒ චිත්ත සමාධිය නොවේ සමාධිය චිත්තය නොවේ. චිත්තය අනිකෙකි. සමාධිය අනිකෙකි ඉදින් භික්ෂුවක් විමංසාව නිසා සමාධිය ලබයි නම්, සිතේ එකඟ බව ලබයි නම් ඒ විමංසාව සමාධිය නොවේ. සමාධිය විමංසාව නොවේ. විමංසාව අනිකෙකි. සමාධිය අනෙකකි.
ඉද්ධියේ මේ පද අට ඉද්ධිය ලැබීම පිණිස ඉද්ධි නැවත නැවත ලැබීම පිණිස ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස ඉද්ධියේ විවිධ විශේෂ පැවැත්වීම පිණිස ඉද්ධි වසඟකර ගැනීම පිණිස ඉද්ධියේ විශාරද බව පිණිස පවතිත්.
[6] ඉද්ධියේ සොළොස් මුල් මොනවාද?
නොසැඟවුනු සිත කුසීත බවෙහි (මෙහි වාක්‍ය අගට “නොසැලේනුයි ආනෙඤ්ජ නමි.” කියා යොදාගත යුතුයි.) උඩඟුනොවූ සිත උඩඟුකමෙහි - රාගවශයෙන් නොඇලුනු සිත රාගයෙහි - ද්වේෂ වශයෙන් නොගෑවුණු සිත ව්‍යාපාදයෙහි -ආත්ම වශයෙන් නොගත් සිත ආත්ම දෘෂ්ටියෙහි - නොබැඳුනු සිත ඡන්දරාගයෙහි - මිදුණු සිත කාමරාගයෙහි - වෙන්වූ සිත ක්ලේශයන්හි - කෙලෙස් සීමාව ඉක්මවූ සිත කෙලෙස් සීමාවේ -එකඟවූ සිත කෙලෙස්හි - ශ්‍රද්ධාවෙන් පරිගෘහිතවූ සිත අශ්‍රද්ධාවෙහි - වීර්යයෙන් පරිගෘහිතවූ සිත අලස බවෙහි -සිහියෙන් පරිගෘහිතවූ සිත ප්‍රමාදයෙහි - සමාධියෙන් පරිගෘහිතවූ සිත උඩඟු බවෙහි - ප්‍රඥාවෙන් පරිගෘහිතවූ සිත අවිද්‍යාවෙහි -ප්‍රඥාවෙන් අලොකවත්වූ සිත මොහඳුරෙහි - ඉද්ධියේ මේ මුල් සොළොස ඉද්ධිය ලැබීම පිණිස ඉද්ධිය නැවත ලැබීම පිණිස, ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස, ඉද්ධියේ විවිධ විශේෂ පැවතුම පිණිස ඉද්ධි වශීභාවය පිණිස, ඉද්ධියේ විශාරද බව පිණිස පවතිත්.
දසඉද්ධිනිද්දෙසො දසඉද්ධිනිද්දෙසො
3. අභිසමයකථා 3. අභිසමය කථා
19
අභිසමයොති . කෙන අභිසමෙති? චිත්තෙන අභිසමෙති.
හඤ්චි චිත්තෙන අභිසමෙති, තෙන හි අඤ්ඤාණී අභිසමෙති? න අඤ්ඤාණී අභිසමෙති. ඤාණෙන අභිසමෙති.
හඤ්චි ඤාණෙන අභිසමෙති, තෙන හි අචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අචිත්තකො (තෙන හි අචිත්තකො (ස්‍යා.)) අභිසමෙති? න අචිත්තකො අභිසමෙති. චිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
හඤ්චි චිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති, තෙන හි කාමාවචරචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න කාමාවචරචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි රූපාවචරචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න රූපාවචරචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි අරූපාවචරචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න අරූපාවචරචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි කම්මස්සකතචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න කම්මස්සකතචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි සච්චානුලොමිකචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න සච්චානුලොමිකචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි අතීතචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න අතීතචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි අනාගතචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න අනාගතචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
තෙන හි පච්චුප්පන්නලොකියචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? න පච්චුප්පන්නලොකියචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති. ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ පච්චුප්පන්නචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
කථං ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ පච්චුප්පන්නචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති? ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ උප්පාදාධිපතෙය්‍යං චිත්තං ඤාණස්ස හෙතු පච්චයො ච. තංසම්පයුත්තං නිරොධගොචරං දස්සනාධිපතෙය්‍යං ඤාණං චිත්තස්ස හෙතු පච්චයො ච. තංසම්පයුත්තං ඤාණං නිරොධගොචරං. එවං ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ පච්චුප්පන්නචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච අභිසමෙති.
19
[1] අභිසමය (සත්‍යාවබොධය කිරීම) යන මෙහි කුමකින් අවබෝධ කෙරෙයිද? සිතින් අවබෝධ කෙරෙයි.” “ඉදින් සිතින් අවබෝධ කෙරෙයි නම්, එසේ ඇති කල්හි නුවණනැත්තෙක් අවබෝධ කරයිද? “නැත. නුවණ නැත්තෙක් අවබෝධ නොකරයි. නුවණින් අවබෝධ කරයි.” “ඉදින් නුවණින් අවබෝධ කරයි නම් එසේ ඇති කල්හි නොසිතින් හා නුවණින් සිත් නැත්තෙක් අවබෝධ කරයිද?” “නැත. සිත නැත්තෙක් අචිත්තයෙන්ද ඥානයෙන්ද අවබෝධ නොකරයි. සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි.” “ඉදින් සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි නම් එසේ ඇති කල්හි කාමාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත කාමාවචර සිතින් හා කාමාවචර නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”
“එසේ නම් රූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත. රූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි. එසේ නම් අරූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත, අරූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”
“එසේ නම් කර්මය ස්වකීයකොට ඇති සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත, කර්මය ස්වකීයකොට ඇති සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”
“එසේ නම් සත්‍යානු ලොමක සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත, සත්‍යාවබොධ අනුකූලවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“එසේනම් අතීතවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත, ඉකුත්වූ අතීතවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”
“එසේනම් අනාගත සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත, අනාගත සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”
“එසේ නම් වර්තමාන ලෞකික සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”
“නැත, වර්තමානවූ ලෞකික සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි. ලොකොත්තර මාර්ග ක්ෂණයෙහිම වර්තමාන සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි.”
[2] “කෙසේ නම් ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහිම වර්තමානවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද? ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහි;
“මාර්ග ඥානය ඉපදවීමෙහි අධිපතිවූ සිත ඥානයට හේතුද ප්‍රත්‍යයද වෙයි. ඒ නුවණ හා යෙදුණු සිත නිවණ අරමුණු කොට පවතී. නිර්වාණ දර්ශනයෙහි අධිපතිවූ නුවණ සිතට හේතුද ප්‍රත්‍යයද වෙයි. ඒ සිත හා යෙදුණු ඥානය නිවණ අරමුණුකොට පවතී.
“මෙසේ ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහි වර්තමානවූම සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි.
20
කිං නු එත්තකොයෙව අභිසමයොති? න හි. ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ දස්සනාභිසමයො සම්මාදිට්ඨි, අභිනිරොපනාභිසමයො සම්මාසඞ්කප්පො, පරිග්ගහාභිසමයො සම්මාවාචා, සමුට්ඨානාභිසමයො සම්මාකම්මන්තො, වොදානාභිසමයො සම්මාආජීවො, පග්ගහාභිසමයො සම්මාවායාමො, උපට්ඨානාභිසමයො සම්මාසති, අවික්ඛෙපාභිසමයො සම්මාසමාධි; උපට්ඨානාභිසමයො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පවිචයාභිසමයො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පග්ගහාභිසමයො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, ඵරණාභිසමයො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, උපසමාභිසමයො පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, අවික්ඛෙපාභිසමයො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පටිසඞ්ඛානාභිසමයො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො; අස්සද්ධියෙ අකම්පියාභිසමයො සද්ධාබලං, කොසජ්ජෙ අකම්පියාභිසමයො වීරියබලං, පමාදෙ අකම්පියාභිසමයො සතිබලං, උද්ධච්චෙ අකම්පියාභිසමයො සමාධිබලං, අවිජ්ජාය අකම්පියාභිසමයො පඤ්ඤාබලං; අධිමොක්ඛාභිසමයො සද්ධින්ද්‍රියං, පග්ගහාභිසමයො වීරියින්ද්‍රියං, උපට්ඨානාභිසමයො සතින්ද්‍රියං, අවික්ඛෙපාභිසමයො සමාධින්ද්‍රියං, දස්සනාභිසමයො පඤ්ඤින්ද්‍රියං. ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන ඉන්ද්‍රියාභිසමයො, අකම්පියට්ඨෙන බලාභිසමයො, නිය්‍යානට්ඨෙන බොජ්ඣඞ්ගාභිසමයො, හෙතුට්ඨෙන මග්ගාභිසමයො, උපට්ඨානට්ඨෙන සතිපට්ඨානාභිසමයො, පදහට්ඨෙන සම්මප්පධානාභිසමයො , ඉජ්ඣනට්ඨෙන ඉද්ධිපාදාභිසමයො, තථට්ඨෙන සච්චාභිසමයො, අවික්ඛෙපට්ඨෙන සමථාභිසමයො, අනුපස්සනට්ඨෙන විපස්සනාභිසමයො, එකරසට්ඨෙන සමථවිපස්සනාභිසමයො, අනතිවත්තනට්ඨෙන යුගනද්ධාභිසමයො, සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධිඅභිසමයො, අවික්ඛෙපට්ඨෙන විසුද්ධිඅභිසමයො, දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධිඅභිසමයො, මුත්තට්ඨෙන විමොක්ඛාභිසමයො, පටිවෙධට්ඨෙන විජ්ජාභිසමයො, පරිච්චාගට්ඨෙන විමුත්තිඅභිසමයො, සමුච්ඡෙදට්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං අභිසමයො. ඡන්දො මූලට්ඨෙන අභිසමයො, මනසිකාරො සමුට්ඨානට්ඨෙන අභිසමයො, ඵස්සො සමොධානට්ඨෙන අභිසමයො, වෙදනා සමොසරණට්ඨෙන අභිසමයො, සමාධි පමුඛට්ඨෙන අභිසමයො , සති ආධිපතෙය්‍යට්ඨෙන අභිසමයො, පඤ්ඤා තතුත්තරට්ඨෙන අභිසමයො, විමුත්ති සාරට්ඨෙන අභිසමයො, අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන අභිසමයො.
20
“කිම, අභිසමය නම් මෙතෙක්මද? නැත ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහි (ii) සම්මාදිට්ඨිය දර්ශනාභිසමයයි. සම්‍යක් කල්පනාව අභිනිරොපනාභිසමයයි. හෙවත් මිත්ථ්‍යා සංකල්පනාවෙන් තොරව මනාව නැංවීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සම්‍යක් වචනය පටිග්ගාභි සමයි. හෙවත් මිත්ථ්‍යාවචනයෙන් තොරව හාත්පසින් ගැනීම නම් සත්‍යාවබෝධයයි. සම්‍යක් කර්මාන්තය සමුට්ඨානාභිසමයයි හෙවත් මිත්ථ්‍යාකර්මාන්තයෙන් තොරව මනාසේ නගා සිටුවීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සම්‍යක් ආජීවය වොදානාභිසමයයි. මිත්ථ්‍යාආජීවයෙන් තොරව පිරිසුදු වීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සම්‍යක්ව්‍යායාමය පග්ගහාභිසමයයි. මිත්ථ්‍යාව්‍යායාමයෙන් තොරව දැඩිකොට ගැණීම නම් සත්‍යාවබොධයයි.
සම්‍යක් ස්මෘතිය උට්ඨානාභිසමයයි. මිත්ථ්‍යාස්මෘතියෙන් තොරව වැටහීම නම් සත්‍යාවබොධයයි සම්‍යක් සමාධිය අවික්ඛොපාභි සමයයි මිත්ථ්‍යාසමාධියෙන් තොරව නොවිසිරීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සතිසම්බොජ්ක්ධංගය උපට්ඨානාභිසමයයි. වැටහීම නම්වූ සත්‍යඥානයයි. ධර්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගය පච්චයාභිසමයයි. විමසීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. විරියසම්බොජ්ක්ධංගය පග්ගහාභිසමයයි. දැඩිකොට ගැණීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. පීතිසම්බොජ්ක්ධංගය, ඵරණාභිසමයයි. පැතිරීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය, උපසමාභිසමයයි. සන්සිඳීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. සමෘධි සම්බොජ්ක්ධංගය, අවික්ඛෙපාභි සමයයි. නොවිසිරීම නම් සත්‍යඥානයයි. උපෙක්ඛාසම්බොජ්ක්ධංගය, පටිසංඛාරාභිසමයයි සත්ව සංස්කාරයන් විෂයෙහි මධ්‍යස්ථවීම නම් සත්‍ය ඥානයයි.
[3] සද්ධාබලය අශ්‍රද්ධාවෙහි අකම්පියාභිසමයයි. නොසැලීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි. විරිය බලය කුසීත කමෙහි අකම්පියාභිසමයයි. නොසැලීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. සතිබලය ප්‍රමාදයෙහි අකම්පියාභිසමයයි. නොසැලීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. සමාධිබලය සිතේ විසුරුණ ස්වභාවයෙහි අකම්පියාභි සමයයි. නොසැලීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි. පඤ්ඤා බලය අවිද්‍යාවෙහි අකම්පියාභි සමයයි. නොසැලීම නම් සත්‍ය ඥානයයි.
සද්ධින්ද්‍රිය අධිමොක්ඛාභිසමයයි. ආලම්බන නිශ්චයාකාරයෙන් උපදින අවබෝධයයි.
විරියින්ද්‍රිය පග්ගාහාභිසමයයි. දැඩිකොට ගැනීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි.
සතින්ද්‍රිය උපට්ඨානාභිසමයයි. සමීපකොට වටහාගැනීම නම් සත්‍ය ඥානයයි.
සමාධින්ද්‍රිය අවික්ඛොභිසමයයි. නොවිසිරීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි.
පඤ්ඤින්ද්‍රිය දස්සනාභිසමයයි. යථාතත්ව දර්ශනය නම් සත්‍ය ඥානයයි.
[5] අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රියාභිසමයයි. ඉන්ද්‍රිය නම් තත්වාවබොධයයි. කම්පා නොවීම් අර්ථයෙන් බලාභි සමයයි. බල නම් තත්වාවබොධයයි. නෛයාර්නික (සසරින් නික්මීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගාභිසමයයි, බොජ්ක්ධංග නම් තත්වාවබොධයයි. හේතුය කාරණය යන අර්ථයෙන් මාර්ගාභි සමය නම්වේ. මාර්ග නම් තත්වාවබොධයයි. සමීපකොට වටහා ගැනීම් අර්ථයෙන් සතිපට්ඨානාභි සමය නම් වේ. සතිපට්ඨාන නම් තත්වාවබොධයයි. වෑයම් කිරීම් අර්ථයෙන් සම්මප්පධානාභි සමයයි. සම්මප්පධාන නම් තත්වාවබොධයයි.
[6] සමෘද්ධවීම අර්ථයෙන් ඉද්ධිපාදාභිසමය නම්වේ. ඉද්ධිපාද නම් අභිසමයයි. තත්වාර්ථනේ එසේම වෙනස් නොවේ යන අර්ථයෙන් සත්‍යාභිසමයයි. සත්‍ය නම් අභිසමයයි. නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් සමථාභිසමයයි. සමථ නම් අභිසමයයි. තිලකුණු අනුව බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාභිසමයයි විදර්ශනානම්වූ අභිසමයයි. අසහාය රසාර්ථයෙන් සමථවිදර්ශනා අභිසමයයි විදර්ශනා නම් අභිසමයයි. නොඉක්මවීම් අර්ථයෙන් යුගනන්ධාභිසමයයි. යුගනන්ධ නම් අභිසමයයි. සංවරණාර්ථයෙන් සීල විශුද්ධි අභිසමයයි. සීල විශුද්ධි නම් අභිසමයයි. නොසිරීම් අර්ථයෙන් චිත්ත විශුද්ධි අභිසමයයි චිත්ත විශුද්ධි නම් අභිසමයයි. යථාතත්ව දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨි විශුද්ධි අභිසමයයි. දිට්ඨි විශුද්ධි නම්වූ අභිසමයයි.
[7] මිදීම අර්ථයෙන් අධිමොක්ඛාභිසමයයි. අධිමොක්ඛනම්වූ අභිසමයයි ප්‍රතිවේධාර්ථයෙන් විජ්ජාභිසමයයි. විද්‍යානම්වූ අභිසමයයි. පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් විමුක්ති අභිසමයයි. විමුක්ති නම්වූ අභිසමයයි. මුළු සුන් කිරීම් අර්ථයෙන් ඛයේ ඤාණාභි සමයයි. ඛයේ ඤාණ නම් අභිසමයයි,
[8] කුසල්කිරීමේ කැමැත්ත මුල්වීමේ අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ.
(මේ වාක්‍ය අගට “අභිසමය නම් වේ” යෙදිය යුතුයි)
මෙනෙහිකිරීම නගාසිටුවීමේ අර්ථයෙන් - ස්පර්ශය එක අරමුණක එකතුකිරීම් - අර්ථයෙන් වේදනාව (සිතට) කාවැදීම් අර්ථයෙන් - සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් - සතිය අධිපති අර්ථයෙන් -ප්‍රඥාව ඊට වඩා උසස්ය යන අර්ථයෙන් - විමුක්තිය සාරය යන අර්ථයෙන් - අමෘතයට ඇතුළත් (අමාමහ) නිවණ කෙළවරවීම අර්ථයෙන් - අභිසමය නම් වේ.
21
කිං නු එත්තකොයෙව අභිසමයොති? න හි. සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ දස්සනාභිසමයො සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන අභිසමයො.
කිං නු එත්තකොයෙව අභිසමයොති? න හි. සොතාපත්තිඵලක්ඛණෙ දස්සනාභිසමයො සම්මාදිට්ඨි...පෙ.... පටිප්පස්සද්ධට්ඨෙන අනුප්පාදෙ ඤාණං අභිසමයො. ඡන්දො මූලට්ඨෙන අභිසමයො...පෙ.... අමතොගධං 5 නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන අභිසමයො.
කිං නු එත්තකොයෙව අභිසමයොති?
න හි. සකදාගාමිමග්ගක්ඛණෙ...පෙ.... සකදාගාමිඵලක්ඛණෙ... අනාගාමිමග්ගක්ඛණෙ... අනාගාමිඵලක්ඛණෙ... අරහත්තමග්ගක්ඛණෙ...පෙ.... අරහත්තඵලක්ඛණෙ දස්සනාභිසමයො සම්මාදිට්ඨි, අභිනිරොපනාභිසමයො සම්මාසඞ්කප්පො...පෙ.... පටිප්පස්සද්ධට්ඨෙන අනුප්පාදෙ ඤාණං අභිසමයො. ඡන්දො මූලට්ඨෙන අභිසමයො...පෙ.... අමතොගධං නිබ්බානං පරියොසානට්ඨෙන අභිසමයො.
ය්වායං (ස්‍යායං (ස්‍යා. පී.)) කිලෙසෙ පජහති, අතීතෙ කිලෙසෙ පජහති...පෙ.... අනාගතෙ කිලෙසෙ පජහති, පච්චුප්පන්නෙ කිලෙසෙ පජහති, අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීති. හඤ්චි අතීතෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි ඛීණං ඛෙපෙති, නිරුද්ධං නිරොධෙති, විගතං විගමෙති, අත්ථඞ්ගතං අත්ථඞ්ගමෙති, අතීතං යං න අත්ථි තං පජහතීති? න අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීති. අනාගතෙ කිලෙසෙ පජහතීති. හඤ්චි අනාගතෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි අජාතං පජහති, අනිබ්බත්තං පජහති, අනුප්පන්නං පජහති, අපාතුභූතං පජහති, අනාගතං යං න අත්ථි තං පජහතීති? න අනාගතෙ කිලෙසෙ පජහතීති. පච්චුප්පන්නෙ කිලෙසෙ පජහතීති. හඤ්චි පච්චුප්පන්නෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි රත්තො රාගං පජහති, දුට්ඨො දොසං පජහති, මූළ්හො මොහං පජහති, විනිබද්ධො මානං පජහති, පරාමට්ඨො දිට්ඨිං පජහති ,
වික්ඛෙපගතො උද්ධච්චං පජහති, අනිට්ඨඞ්ගතො විචිකිච්ඡං පජහති, ථාමගතො අනුසයං පජහති, කණ්හසුක්කධම්මා යුගනද්ධා සමමෙව වත්තන්ති, සංකිලෙසිකා (තංසංකිලෙසිකා (ස්‍යා. ක.)) මග්ගභාවනා හොති?
න හි අතීතෙ කිලෙසෙ පජහති, න අනාගතෙ කිලෙසෙ පජහති, න පච්චුප්පන්නෙ කිලෙසෙ පජහතීති. හඤ්චි න අතීතෙ කිලෙසෙ පජහති, න අනාගතෙ...පෙ.... න පච්චුප්පන්නෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි නත්ථි මග්ගභාවනා, නත්ථි ඵලසච්ඡිකිරියා, නත්ථි කිලෙසප්පහානං, නත්ථි ධම්මාභිසමයොති? අත්ථි මග්ගභාවනා, අත්ථි ඵලසච්ඡිකිරියා, අත්ථි කිලෙසප්පහානං, අත්ථි ධම්මාභිසමයො. යථා කථං විය? සෙය්‍යථාපි තරුණො රුක්ඛො අජාතඵලො. තමෙනං පුරිසො මූලං ඡින්දෙය්‍ය. යෙ තස්ස රුක්ඛස්ස අජාතඵලා, තෙ අජාතායෙව න ජායන්ති, අනිබ්බත්තායෙව න නිබ්බත්තන්ති, අනුප්පන්නායෙව න උප්පජ්ජන්ති, අපාතුභූතායෙව න පාතුභවන්ති. එවමෙවං උප්පාදො හෙතු, උප්පාදො පච්චයො කිලෙසානං නිබ්බත්තියාති. උප්පාදෙ ආදීනවං දිස්වා අනුප්පාදෙ චිත්තං පක්ඛන්දති. අනුප්පාදෙ චිත්තස්ස පක්ඛන්දත්තා යෙ උප්පාදපච්චයා කිලෙසා නිබ්බත්තෙය්‍යුං, තෙ අජාතායෙව න ජායන්ති, අනිබ්බත්තායෙව න නිබ්බත්තන්ති, අනුප්පන්නායෙව න උප්පජ්ජන්ති, අපාතුභූතායෙව න පාතුභවන්ති. එවං හෙතුනිරොධා දුක්ඛනිරොධො. පවත්තං හෙතු, නිමිත්තං හෙතු, ආයූහනා හෙතු. ආයූහනා පච්චයො කිලෙසානං නිබ්බත්තියාති. ආයූහනෙ ආදීනවං දිස්වා අනායූහනෙ චිත්තං පක්ඛන්දති. අනායූහනෙ චිත්තස්ස පක්ඛන්දත්තා, යෙ ආයූහනපච්චයා කිලෙසා නිබ්බත්තෙය්‍යුං, තෙ අජාතායෙව න ජායන්ති, අනිබ්බත්තායෙව න නිබ්බත්තන්ති, අනුප්පන්නායෙව න උප්පජ්ජන්ති, අපාතුභූතායෙව න පාතුභවන්ති. එවං හෙතුනිරොධා දුක්ඛනිරොධො. එවං අත්ථි මග්ගභාවනා, අත්ථි ඵලසච්ඡිකිරියා, අත්ථි කිලෙසප්පහානං, අත්ථි ධම්මාභිසමයොති.
21
[9] කිම, අභිසමය මෙතෙක්මද?
නැත. සෝවාන්පලයට පැමිණෙනකෙණෙහි (ii) දර්ශනාභි සමය සම්‍යක් දර්ශනයයි සන්සිඳවීම් අර්ථයෙන් නූපදවීමේ ඥානය අභිසමයයි. ඡන්දය මුල්වීම් අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ. අමෘතයට ඇතුළත් නිවණ කෙළවරවීම අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ. (iii)
[10] කිම, අභිසමය මෙතෙක්මද?
නැත. සකෘදාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි, (මෙහි (ii) යොදන්න) සකෘදාගාමි ඵලක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අනාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අනාගාමි ඵලක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අර්හත් මාර්ගක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අර්හත්පලක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) සම්‍යක්දර්ශනය, දර්ශනාභිසමයයි. සම්‍යක් කල්පනාව අභිනිරොපනාභිසමයයි. මනාව නැංවීම් සංඛ්‍යාත සත්‍යාවබොධයයි. සන්සිඳවීම් අර්ථයෙන් නූපදවීමේ ඥානය අභිසමයයි. ඡන්දය මුල්වීම් අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ.
අමෘතයට ඇතුළත් නිවණ කෙළවරවීම් අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ.
[11] ඒ මේ ආර්ය පුද්ගලතෙමේ කෙලෙස් දුරුකරයි. අතීතයෙහිවූ කෙළෙස් දුරුකරයි, අනාගතයෙහි වන කෙලෙස් දුරුකරයි. වර්තමාන කෙලෙස් දුරුකරයි.
“අතීත කෙලෙස් දුරුකරයි යනු ඉදින් අතීතකාලයේ කෙලෙස් දුරුකෙරේ නම්, ක්ෂය කළ කෙලෙස් ක්ෂයකරයිද?
නිරුද්ධවූ කෙළෙස් නිරුද්ධ කරයිද, පහවූ කෙලෙස් පහ කරයිද, අස්තංගතවූ කෙලෙස්ම අස්තයට පමුණුවාද, අතීතවූ යම් ක්ලේශයක් නැත්නම් ඒ නැති කෙළෙස් දුරුකෙරේය යන කීම අනුව නම් අතීත කෙලෙස් දුරුකිරීමක් නැත.
“අනාගත කෙළෙස් දුරුකෙරේය” යන මෙහි ඉදින් අනාගත කෙලෙස් දුරුකරයි නම් නොහටගත් කෙළෙස් දුරු කරයිද?
[12] නොනිපන් කෙළෙස් දුරුකරයිද, නූපන් දෙයක් දුරුකරයිද, පහළ නොවූවක් දුරුකරයිද?
නූපන් යමක් නැත්නම් ඒ නූපන්දෙය දුරුකරයි යන කීම අනුව නම් අනාගත කෙළෙස් දුරුකිරීමක් නැත.
“වර්තමාන කෙළෙස් දුරුකෙරෙයි” යන මෙහි ඉදින් පවතින්නාවූම කෙළෙස් දුරුකෙරෙයි නම් රාගයෙන් රත්වූ තැනැත්තා රාගය දුරුකරයිද, ද්වේෂයෙන් දුෂ්ටවූ තැනැත්තා ද්වේෂය දුරුකරයිද, මෝහයෙන් මුළාවූ තැනැත්තා මෝහය දුරුකරයිද, මානයෙන් බැඳුණු තැනැත්තා මානය දුරුකරයිද, මිථ්‍යාදෘෂ්ටියෙන් පරාමර්ශනය කළ තැනැත්තා මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය දුරුකෙරේද, විසිරුණු සිත් ඇත්තා (උද්ධච්චය) සිතේ විසිරුණු බව දුරුකෙරේද, තීරණයට නොපැමිණි තැනැත්තා (විචිකිච්ඡාව) සැකය දුරු කරයිද, ස්ථිරභාවයට පැමිණි කෙළෙස් ඇත්තා සිතේ තැන්පත් කෙළෙස් දුරුකරයිද, කුශලාකුශල ධර්මයෝ එකට බැඳී එකටම පවතිත් නම් එවිට මාර්ග භාවනාව කිලිටිවන්නේ නොවේද, අතීත කෙළෙස් දුරුනොකරයි, අනාගත කෙළෙස් දුරු නොකරයි. වර්තමාන කෙළෙස් දුරුනොකරයි.
ඉදින් අතීත කෙළෙස් දුරුකරයි නම් අනාගත කෙළෙස් දුරු නොකරයි නම් වර්තමාන කෙළෙස් දුරු නොකරයි නම් මාර්ගභාවනාවක් නැත, පල ප්‍රත්‍යක්ෂකිරීමක් නැත. එය එසේ නොවේ මාර්ග භාවනාව ඇත. පල ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම ඇත. කෙළෙස් දුරුකිරීම ඇත. නිර්වාණ ධර්මාවබොධය ඇත.
ඒ කෙසේදයත්? යම්සේ පලනොගත් රුකක් වේනම් මිනිසෙක් ඒ ගස මුලින් සිඳියිද, එවිට ඒ රුකෙහි හටනොගත් පලයෝ හටනොගත්තාහුම වෙත්. නොනිපන් පලයෝම නොමනිපදිත්. නූපන්නාහුම නූපදිත්. පහළ නොවූවෝම පහළ නොවෙත්.
එසේ නිෂ්පත්තිය පිණිස ඉපැත්ම හේතුවය. ඉපැත්ම අන්‍යයයි (දැක ඉපැත්මේ ආදීනව දැක නොඉපදීම කෙරෙහි හිත වහා දුවයි. අනුත්පාදය කෙරෙහි හිත දැඩිව බැසගත් හෙයින් ඉපදීම නිසා මේ ක්ලේශ කෙනෙක් හටගනිත් නම් ඔව්හු නොහටගත්තාහුම නොහටගනිත්, නොනිපන්නාහුම නොනිපදිත්, නූපන්නාහුම නූපදිත්, පහළනොවූවාහුම පහළ නොවෙත්.
[14] මෙසේ හේතුව නිරුද්ධවීමෙන් දුක් නිරුද්ධ වෙත්. (ii) කෙළෙසුන්ගේ නිපදීම පිණිස (iii) පැවැත්ම හේතුය. මෙහි (ii) යොදන්න) නිමිත්ත හේතුය (මෙහි (ii) යොදන්න) කර්ම රැස්කිරීම හේතුය. කර්ම රැස්කිරීම ප්‍රත්‍යයයි කර්ම රැස්කිරීමෙහි ආදීනව දැක කර්ම රැස්නොකිරීමෙහි සිත වහා දුවයි. කර්ම රැස්නොකිරීමෙහි සිත දිවූ බැවින් කර්ම රැස්කිරීම නිසා යම් ක්ලේශ කෙනෙක් උපදින්නාහු වෙත්. ඔව්හු නොහටගත්තාහුම නොහටගනිත්. නොනිපන්නාහුම නොනිපදෙත්. නූපන්නාහුම නූපදිත් පහළනොවූවාහුම පහළනොවෙත්. එසේ හේතුව නැතිවීමෙන් දුක් නැතිවේ.
මේ හේතු යුක්ති අනුව මාර්ග භාවනාව ඇත. පල ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම ඇත. කෙළෙස් ප්‍රහාණය ඇත. නිර්වාණ ධර්මාවබොධය ඇත.
4. විවෙකකථා 4. විවේක කථා
22
සාවත්ථිනිදානං (සං නි. 3.5.149 පස්සිතබ්බා). ‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති, එවමෙවං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති.
‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සම්මාසඞ්කප්පං...පෙ.... සම්මාවාචං... සම්මාකම්මන්තං... සම්මාආජීවං... සම්මාවායාමං... සම්මාසතිං... සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති.
22
[1] “මහණෙනි, යම්සේ බාහු බලයෙන් කළයුතුවූ යම්කිසි කර්මාන්තයෝ කරනු ලැබෙත්ද, ඒ සියලු බල කරණීය කර්මාන්තයෝ පොළොව ඇසුරු කොටම පොළොවෙහි සිටම කරනු ලැබෙත්. එමෙන්ම මේ සස්නෙහි මහණතෙමේ ශීලය ඇසුරුකොට සීලයෙහි පිහිටාම ආර්ය අෂ්ටාංගික මර්ගය වඩයි. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය බහුල වශයෙන් වඩයි.
[2] “මහණෙනි, භික්ෂුතෙමේ සීලය ඇසුරුකොට සීලයෙහි පිහිටා කෙසේනම් ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩාද, බහුල වශයෙන් වඩයිද?
“මහණෙනි, මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ (ii) විවේකය ඇසුරු කළ විරාගය ඇසුරු කළ නිරෝධය ඇසුරු කළ කෙළෙස් හැර දැමීමේ මුහුකළ (iii) සම්‍යක් දර්ශනයා සම්මාදිට්ඨිය වඩයි. (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් සංකල්පය (සිතට අරමුණු නැංවීම) (මෙහි (ii) සම්‍යක් වචනය වඩයි. (මෙහි (ii)) සම්‍යක් කර්මාන්තය වඩයි. (මෙහි (ii) සම්‍යක් ආජීවය වඩයි. (මෙහි (ii)) සම්‍යක් ව්‍යායාමය වඩයි. (මෙහි (ii) සම්‍යක් ස්මෘතිය වඩයි. විවේකය ඇසුරුකළ නොඇලීම ඇසුරුකළ නිරුද්ධ කිරීම ඇසුරුකළ කෙළෙස් හැරදැමීමෙන් මුහුකළ සම්‍යක් සමාධිය මනාසේ සිත එකඟ කිරීම වඩයි.
[3] “මහණෙනි මෙසේ භික්ෂුතෙමේ ශීලය ඇසුරුකොට ශීලයෙහි පිහිටා ආර්ය අෂ්ටාංගිකමාර්ගය වඩයි. බහුල වශයෙන් වඩයි.
23
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි (යෙපිමෙ (ස්‍යා.) සං. නි. 5.150 පස්සිතබ්බා) බීජගාමභූතගාමා වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ බීජගාමභූතගාමා වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං පාපුණාති ධම්මෙසු.
‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං පාපුණාති ධම්මෙසු? ඉධ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සම්මාසඞ්කප්පං භාවෙති...පෙ.... සම්මාවාචං භාවෙති... සම්මාකම්මන්තං භාවෙති... සම්මාආජීවං භාවෙති... සම්මාවායාමං භාවෙති... සම්මාසතිං භාවෙති... සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං පාපුණාති ධම්මෙසූ’’ති.
23
මහණෙනි, කිසියම් පැළවෙන බීජ සමූහයක් හා පැළෑටි සමූහයක් වැඩෙත්ද, විශේෂයෙන් වැඩෙත්ද, විපුල බවට පැමිණෙත්ද, ඒ සියල්ල යම්සේ පොළොව නිසා පොළොවේ පිහිටා වැඩෙත්ද, විශේෂයෙන් වැඩෙත්ද, මහත් බවට පැමිණෙද්ද, මහණෙනි, එසේම භික්ෂු තෙමේ ශීලයම නිසා ශීලයෙහි පිහිටා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩමින් ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වැඩිදියුණු කරමින් නොවූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණෙයි.
[4] “මහණෙනි, භික්ෂුතෙමේ සීලය නිසා ශීලයෙහි පිහිටා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් කෙසේනම් නුවූවිරූ දහම් විෂයෙහි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණේද? (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)
1. මග්ගඞ්ගනිද්දෙසො 1. මග්ගඞ්ගනිද්දෙසො
2. ඉන්ද්‍රියනිද්දෙසො 2. ඉන්ද්‍රියනිද්දෙසො
5. චරියාකථා 5. චර්යා කථා
28
චරියාති , අට්ඨ චරියායො - ඉරියාපථචරියා, ආයතනචරියා, සතිචරියා, සමාධිචරියා, ඤාණචරියා, මග්ගචරියා, පත්තිචරියා, ලොකත්ථචරියාති.
ඉරියාපථචරියාති චතූසු ඉරියාපථෙසු. ආයතනචරියාති ඡසු අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු. සතිචරියාති චතූසු සතිපට්ඨානෙසු. සමාධිචරියාති චතූසු ඣානෙසු. ඤාණචරියාති චතූසු අරියසච්චෙසු. මග්ගචරියාති චතූසු අරියමග්ගෙසු. පත්තිචරියාති චතූසු සාමඤ්ඤඵලෙසු. ලොකත්ථචරියාති තථාගතෙසු අරහන්තෙසු සම්මාසම්බුද්ධෙසු පදෙසෙ (පදෙසො (ස්‍යා.)) පච්චෙකබුද්ධෙසු පදෙසෙ සාවකෙසු.
ඉරියාපථචරියා ච පණිධිසම්පන්නානං. ආයතනචරියා ච ඉන්ද්‍රියෙසු ගුත්තද්වාරානං. සතිචරියා ච අප්පමාදවිහාරීනං. සමාධිචරියා ච අධිචිත්තමනුයුත්තානං. ඤාණචරියා ච බුද්ධිසම්පන්නානං. මග්ගචරියා ච සම්මාපටිපන්නානං. පත්තිචරියා ච අධිගතඵලානං. ලොකත්ථචරියා ච තථාගතානං අරහන්තානං සම්මාසම්බුද්ධානං පදෙසෙ පච්චෙකබුද්ධානං පදෙසෙ සාවකානං. ඉමා අට්ඨ චරියායො.
28
[1] “චර්යා” යන මෙහි චරියා (හැසිරීම්) අටකි.
ඉරියාපථ චරියාව, ආයතන චරියාව, සති චරියාව, සමාධි චරියාව, ඤාණ චරියාව, මග්ග චරියාව, පත්ති චරියාව, ලොකත්ථ චරියාව, යන අටයි,
[2] එහි ඉරියා පථ චරියාව නම් ඉරියව සතරෙහි හැසිරීමයි. ආයතන චරියා නම් අධ්‍යාත්මිකවූද බාහිරවූද චක්ෂුරාදී ආයතන සයෙහි සිහිනුවණින් හැසිරීමයි. සති චරියා නම් සිව්වැදෑරුම්වූ සතිපට්ඨානයන්හි හැසිරීමයි. සමාධි චරියා නම් සිව් වැදෑරුම් ඥානයන්හි හැසිරීමයි. ඥාන චරියා නම් චතුරාර්ය සත්‍යයන්හි හැසිරීමයි. මග්ග චරියා නම් සිව් වැදෑරුම් ආර්ය මාර්ගයන්හි හැසිරීමයි. පත්තිචරියා නම් ශ්‍රමණයන් පිළිබඳ ඵල හතරෙහි හැසිරීමයි. ලොකත්ථචරියා නම් තථාගත අර්හත් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේලා විෂයෙහි පමණක් පවත්නා ලෝවැසියන්ගේ හිත වැඩ පිණිස හැසිරීමයි. පසේබුදුවරයන් වහන්සේලාගේ හා ශ්‍රාවකයන්ගේ ලෝවැඩ පිණිස හැසිරීම ප්‍රදේශයක පවතී.
[3] ඉරියා පථචරියාවද සන්සුන් ඉරියව් පැවතුම් ඇති භික්ෂූන් පිළිබඳ වේ. ආයතනචරියාවද ඉන්ද්‍රිය සංවරය ඇති භික්ෂූන් පිළිබඳ වේ. සතිචරියාවද ශීලාදියෙහි අප්‍රමාදව විහරණය ඇත්තවුන් පිළිබඳ වේ. සමාධිචරියාවද අධිචිත්ත නම් සමාධියෙහි යෙදුනවුන් පිළිබඳ වේ. ඥාන චරියාවද පඤ්චස්කන්ධයන් වෙන් කිරීමේ පටන් ගොත්‍රභු ඥානය තෙක් පවත්නා නුවණැතියන් පිළිබඳවේ. මග්ගචරියාවද සිව්මග මනාවපිළිපන්නවුන් පිළිබඳවේ. පත්තිචරියාවද ඵලාවබොධය ලැබුවන් පිළිබඳවේ. ලොකත්ථචරියාවද තථාගත අර්හත් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේලා පිළිබඳ වේ. පසේ බුදුවරුන් පිළිබඳ හා ශ්‍රාවකයන් පිළිබඳව ලොකාර්ථ චරියාව එක් දේශයෙක්හි පවතී. මොව්හු අට වැදෑරුම් චර්යාවෝයි.
29
අපරාපි අට්ඨ චරියායො. අධිමුච්චන්තො සද්ධාය චරති, පග්ගණ්හන්තො වීරියෙන චරති, උපට්ඨාපෙන්තො සතියා චරති, අවික්ඛෙපං කරොන්තො සමාධිනා චරති, පජානන්තො පඤ්ඤාය චරති, විජානන්තො විඤ්ඤාණචරියාය චරති, එවං පටිපන්නස්ස කුසලා ධම්මා ආයාපෙන්තීති ආයතනචරියාය චරති, එවං පටිපන්නො විසෙසමධිගච්ඡතීති විසෙසචරියාය චරති. ඉමා අට්ඨ චරියායො.
අපරාපි අට්ඨ චරියායො. දස්සනචරියා ච සම්මාදිට්ඨියා, අභිනිරොපනචරියා ච සම්මාසඞ්කප්පස්ස, පරිග්ගහචරියා ච සම්මාවාචාය, සමුට්ඨානචරියා ච සම්මාකම්මන්තස්ස, වොදානචරියා ච සම්මාආජීවස්ස, පග්ගහචරියා ච සම්මාවායාමස්ස, උපට්ඨානචරියා ච සම්මාසතියා, අවික්ඛෙපචරියා ච සම්මාසමාධිස්ස. ඉමා අට්ඨ චරියායොති.
29
[4] අන්‍යවූද චර්යා අටක් වෙත්:- එනම්:
නිවන් අරමුණුකොට කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදෙමින් ශ්‍රද්ධාවෙන් හැසිරෙයි. දැඩිකොට ගණිමින් වීර්යයෙන් හැසිරෙයි. වෙත පමුණුවා සිහිකරමින් සිහියෙන්, හැසිරෙයි. නොවිසිරී කරමින් සමාධියෙන් ප්‍රඥප්තියේ සිට දනිමින් ප්‍රඥාවෙන් හැසිරෙයි. විශේෂයෙන් දනිමින් විඥානයෙන් හැසිරෙයි. මෙසේ ජවන් සමග ඉන්ද්‍රියචර්යාවෙන් පිළිපන් තැනැත්තේ විෂ්කම්භනාදි ක්ලේශ ප්‍රහාණ විශේෂය ලබානුයි. විශේෂ චර්යාවෙන් හැසිරෙයි. මෙසේ පිළිපන්නහුගේ සමථවිදර්ශනා වශයෙන් පවත්නා කුශලධර්මයෝ දැඩිව පවතිත්නුයි. ආයතන චරියාවෙන් හැසිරෙයි, මොව්හු අටවැදෑරුම් චර්යාවෝයි.
[5] අන්‍යවූද චරියා අටක් වෙත්.
සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳව සම්‍යක් දර්ශන චර්යාවද සම්‍යක් සංකල්පනාව පිළිබඳව අරමුණට සිත ආරොපණය කිරීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් වචනය පිළිබඳව හාත්පසින් ගැනීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් කර්මාන්තය පිළිබඳව නගාසිටුවීමේ චර්යාවද සම්‍යක් ආජීවය පිළිබඳව ජීවිතයේ පිරිසිදු චර්යාවද, සම්‍යක් ව්‍යායාමය පිළිබඳව දැඩිකොට ගැනීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් ස්මෘතිය පිළිබඳව වෙත පමුණුවා සිහිකිරීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳව නොවිසුරුවා එකඟ කිරීමේ චර්යාවද, යන මොව්හුය. මොව්හු අටවැදෑරුම් චර්යාවෝයි.
6. පාටිහාරියකථා 6. ප්‍රාතිහාර්ය කථා
30
‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ (අ. නි. 3.61 පස්සිතබ්බා), පාටිහාරියානි. කතමානි තීණි? ඉද්ධිපාටිහාරියං, ආදෙසනාපාටිහාරියං, අනුසාසනීපාටිහාරියං.
‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාටිහාරියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති - එකොපි හුත්වා බහුධා හොති , බහුධාපි හුත්වා එකො හොති; ආවිභාවං තිරොභාවං...පෙ.... යාව බ්‍රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාටිහාරියං.
‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, ආදෙසනාපාටිහාරියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො නිමිත්තෙන ආදිසති - ‘එවම්පි තෙ මනො, ඉත්ථම්පි තෙ මනො, ඉතිපි තෙ චිත්ත’න්ති. සො බහුං චෙපි ආදිසති, තථෙව තං හොති, නො අඤ්ඤථා. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො න හෙව ඛො නිමිත්තෙන ආදිසති, අපි ච ඛො මනුස්සානං වා අමනුස්සානං වා දෙවතානං වා සද්දං සුත්වා ආදිසති - ‘එවම්පි තෙ මනො, ඉත්ථම්පි තෙ මනො, ඉතිපි තෙ චිත්ත’න්ති. සො බහුං චෙපි ආදිසති, තථෙව තං හොති, නො අඤ්ඤථා. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො න හෙව ඛො නිමිත්තෙන ආදිසති, නපි මනුස්සානං වා අමනුස්සානං වා දෙවතානං වා සද්දං සුත්වා ආදිසති, අපි ච ඛො විතක්කයතො විචාරයතො විතක්කවිප්ඵාරසද්දං සුත්වා ආදිසති - ‘එවම්පි තෙ මනො, ඉත්ථම්පි තෙ මනො, ඉතිපි තෙ චිත්ත’න්ති. සො බහුං චෙපි ආදිසති, තථෙව තං හොති, නො අඤ්ඤථා. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො න හෙව ඛො නිමිත්තෙන ආදිසති, නපි මනුස්සානං වා අමනුස්සානං වා දෙවතානං වා සද්දං සුත්වා ආදිසති, නපි විතක්කයතො විචාරයතො විතක්කවිප්ඵාරසද්දං සුත්වා ආදිසති, අපි ච ඛො අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිං සමාපන්නස්ස චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාති - ‘යථා ඉමස්ස භොතො මනොසඞ්ඛාරා පණිහිතා ඉමස්ස (තථා ඉමස්ස (ස්‍යා.), යථා ඉමස්ස (ක.) අ. නි. 3.61 පස්සිතබ්බා) චිත්තස්ස අනන්තරා අමුකං නාම විතක්කං විතක්කයිස්සතී’ති (විතක්කෙස්සතීති (ස්‍යා.) අ. නි. 3.61). සො බහුං චෙපි ආදිසති, තථෙව තං හොති, නො අඤ්ඤථා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ආදෙසනාපාටිහාරියං.
‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනුසාසනීපාටිහාරියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො එවමනුසාසති - ‘එවං විතක්කෙථ, මා එවං විතක්කයිත්ථ. එවං මනසි කරොථ, මා එවං මනසි කරිත්ථ. ඉදං පජහථ, ඉදං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අනුසාසනීපාටිහාරියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි පාටිහාරියානි’’.
30
[1] “මහණෙනි, මේ පෙළහැර තුනක් වෙත්. ඒ කවර පෙළහැර තුනක්ද යත්. ඍද්ධි ප්‍රාතිහාර්යය ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යය අනුසාසනී ප්‍රතිහාර්යය, යන මේ තුනයි.
[2] “මහණෙනි, ඍද්ධි ප්‍රාතිහාර්ය නම් කුමක්ද?
“මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ඇතැම් කෙනෙක් නන්වැදෑරුම් ඍද්ධි බලයෙන් දක්වන පෙළහර සිදු කරත්. එකෙක්වූයේම බොහෝ වෙයි. බොහෝව එකෙක් වෙයි. ප්‍රකට භාවයටද වැඩීම් බවටද පැමිණෙයි. (මෙහි ඉද්ධි කථාවල 7 ඡේදයේ ‘බොහෝ දෙනෙක්ව’ යන තැන සිට ‘වසයෙහි පවත්වයි’ යන තැනට යොදන්න.) බඹලොව තෙක් සිය කයින් තමා වසගයෙහි පවත්වයි.
“මහණෙනි, මෙය ඍද්ධි ප්‍රාතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.
[3] “මහණෙනි, ආදේශනා පෙළහර නම් කුමක්ද?
මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙක් තොපගේ සිත සොම්නස් දොම්නස් ආදී වශයෙන් මෙසේද වෙයි. තොපගේ සිත මේ ආකාරයෙන්ද වේ. තොපගේ සිත මේ මේ අයුරු සිතමින් පවත්නේයි (ආගිය සිටි) සලකුණෙන් දක්වයි. හෙතෙම බොහෝ දෙය කියයි. ඒ කියූ දෙය එසේම වෙයි. අන් පරිද්දකින් නොවේ.
[4] “මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ඇතමෙක් නිමිත්තෙහි යමක් නොම දක්වයි. එසේ නමුදු මනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ දෙවියන්ගේ හෝ හඬක් අසා ‘තොපගේ සිත මෙසේද වෙයි. තොපගේ සිත මේ ආකාරයෙන්ද වේ. තොපගේ සිත මේ මේ අයුරු පවතීයයි’ කියායි. හෙතෙම බොහෝ දෙයක්ද කියයි. ඒ කී දෙය එසේම වෙයි. අන් අයුරකින් නොවේ. මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙක් සලකුණෙන් නොම දක්වයි. මනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ දෙවියන්ගේ හෝ හඬක් අසා නොම දක්වයි එසේ නමුදු යමක් විතර්ක කරන්නාගේ හා විමසන්නාගේ විතර්ක වේගයෙන් පැතුරුණු හඬ අසා ‘තොපගේ සිත මෙසේද වෙයි. තොපගේ සිත මේ ආකරයෙන්ද වෙයි. තොපගේ සිත මේ මේ අයුරු පවතීයයි’ කියයි. හෙතෙම බොහෝ දැයක්ද දක්වයි. ඒ කී දෙය එසේම වෙයි. අන් අයුරකින් නොවෙයි.
[5] “මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙක් සලකුණින් නොම දක්වයි. මනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ දෙවියන්ගේ හෝ ශබ්දයක් නොම දක්වයි. විතර්ක විචාර කරන්නහුගේ විතර්කයාගේ පැතිරීම් හඬ අසා නොම දක්වයි. එසේ නමුදු විතර්ක විචාර රහිතවූ සමාධියට සමවන්නහුගේ සිත තමන්ගේ සිතින් පිරිසිඳ දනියි. කෙසේද යත්? ‘මේ පින්වතාගේ සිතුවිලි යම්සේ පිහිටියාහුද ඒ පිහිටි පරිද්දෙන් මේ සිතට අනතුරුව අසවල් විතර්කය කරන්නේය කියායි. හෙතෙම බොහෝ දැයක්ද කියයි. ඒ කී දැය එසේම වෙයි. අන් අයුරකින් නොවේ. මහණෙනි, මේ ආදේශනා ප්‍රතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.
[6] “මහණෙනි, අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යය නම් කවරේද?
“මහණෙනි, මේ ලෝකයේ ඇතැමෙක් අනුශාසනා කරයි. (කෙසේද) ‘මෙසේ විතර්ක කරව්. මෙසේ විතර්ක නොකරව්. මෙසේ මෙනෙහි කරව්. මෙසේ මෙනෙහි නොකරව්. මේ අකුසල් දුරුකව්. මේ කුසල්වල පැමිණ වාසය කරව්’ කියායි.
“මහණෙනි, මේ අනුශාසනි ප්‍රාතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.
“මහණෙනි, මේ ප්‍රාතිහාර්ය තුනයි.
31
නෙක්ඛම්මං ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. කාමච්ඡන්දං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන නෙක්ඛම්මෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘තං ඛො පන නෙක්ඛම්මං එවං ආසෙවිතබ්බං, එවං භාවෙතබ්බං , එවං බහුලීකාතබ්බං, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
අබ්‍යාපාදො ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. බ්‍යාපාදං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන අබ්‍යාපාදෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘සො ඛො පන අබ්‍යාපාදො එවං ආසෙවිතබ්බො, එවං භාවෙතබ්බො, එවං බහුලීකාතබ්බො, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
ආලොකසඤ්ඤා ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. ථිනමිද්ධං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තාය ආලොකසඤ්ඤාය සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘සා ඛො පන ආලොකසඤ්ඤා එවං ආසෙවිතබ්බා, එවං භාවෙතබ්බා, එවං බහුලීකාතබ්බා, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
අවික්ඛෙපො ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. උද්ධච්චං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන අවික්ඛෙපෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘සො ඛො පන අවික්ඛෙපො එවං ආසෙවිතබ්බො, එවං භාවෙතබ්බො, එවං බහුලීකාතබ්බො, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
ධම්මවවත්ථානං ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. විචිකිච්ඡං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන ධම්මවවත්ථානෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘තං ඛො පන ධම්මවවත්ථානං එවං ආසෙවිතබ්බං, එවං භාවෙතබ්බං, එවං බහුලීකාතබ්බං, එවං තදනුධම්මතා, සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
ඤාණං ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. අවිජ්ජං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන ඤාණෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘තං ඛො පන ඤාණං එවං ආසෙවිතබ්බං, එවං භාවෙතබ්බං, එවං බහුලීකාතබ්බං, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
පාමොජ්ජං ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. අරතිං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන පාමොජ්ජෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘තං ඛො පන පාමොජ්ජං එවං ආසෙවිතබ්බං, එවං භාවෙතබ්බං , එවං බහුලීකාතබ්බං, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං...පෙ.....
පඨමං ඣානං ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. නීවරණෙ පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන පඨමෙන ඣානෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘තං ඛො පන පඨමං ඣානං එවං ආසෙවිතබ්බං, එවං භාවෙතබ්බං, එවං බහුලීකාතබ්බං, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං...පෙ.....
අරහත්තමග්ගො ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. සබ්බකිලෙසෙ පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යෙ තෙන අරහත්තමග්ගෙන සමන්නාගතා, සබ්බෙ තෙ විසුද්ධචිත්තා අනාවිලසඞ්කප්පාති - ආදෙසනාපාටිහාරියං. ‘‘සො ඛො පන අරහත්තමග්ගො එවං ආසෙවිතබ්බො, එවං භාවෙතබ්බො, එවං බහුලීකාතබ්බො, එවං තදනුධම්මතා සති උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති - අනුසාසනීපාටිහාරියං.
31
[7] “පස්කම් සුවයෙන් වෙන්වීම සමෘද්ධ වේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. ප්‍රතිවිරුද්ධවූ කාමච්ඡන්දය බලවත්ව දුරු කෙරේනුයි පාටිහාරිය නම් වේ. යම් කෙනෙක් පඤ්චකාම විරාගයෙන් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසුදු සිත් ඇත්තෝය. නොකැළඹුනාවූ යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු (දේශනා කිරීම) ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි ඒ පඤ්චකාම විරාග නම්වූ නෙක්ඛම්මය මෙසේ සේවනය කටයුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ නෙක්ඛම්මයට අනුකූලවූ සිහිය අතිශයින් පිහිටුවිය යුතුයි. යන මෙය අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.
[8] “මෛත්‍රිය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. ප්‍රතිවිරුද්ධවූ ව්‍යාපාදය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ අව්‍යාපාදයෙන් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලම පිරිසුදු සිතැත්තෝය, නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය, යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. ඒ අව්‍යාපාදය (මෛත්‍රිය) වනාහි මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි, මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ අව්‍යාපාදයට අනුකූලවූ සිහිය වෙත පමුණුවා ගතයුතුය යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.
[9] ‘ආලෝක සංඥාව සමෘද්ධ වේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. ථිනමිද්ධය (සිතෙහි කයෙහි මැලිබව) බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ ආලෝක සංඥාවෙන් යුක්තවූවාහුද, ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසිදු සිත් ඇත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි.
“ඒ ආලෝක සංඥාව මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ ආලෝක සංඥාවට අනුකූලවූ සිහිය වෙත පමුණුවා ගතයුතුයි යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.
[10] “සිත නොවිසිරී පැවැත්ම සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. ඖද්ධත්‍යය (සිත විසිර පැවැත්ම) බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ අවික්ෂෙපයෙන් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝම පිරිසිදු සිතැත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය. යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි. ඒ අවික්ෂෙපය (සිත නොවිසිර පැවැත්ම මෙසේ සේවනය කටයුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ අවික්ෂෙපයට අනුකූල වූ සිහිය එලවා තැබිය යුතුයි යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි. විචිකිච්ඡාවට ප්‍රතිවිරුද්ධවූ ඥානය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නමි. විචිකිච්ඡාව බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ ධම්මවවත්ථානයෙන් (විචිකිච්ඡාවට විරුද්ධවූ ඥානය) යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසිදු සිතැත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි. ඒ ධම්මවවත්ථානය මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ ධම්මවවත්ථානයට අනුකූලවූ සිහිය එලවාගත යුතුය. යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.
[11] “ඥානය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. අවිද්‍යාව බලවත්ව දුරුකරයිනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. (ii) යමෙක් තුමූ ඒ නුවණින් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසුදු සිතැත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි. ඒ නුවණ මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ ඥානානුකූලව සිහිය එළවා තැබිය යුතුයි, යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.
[12] “ප්‍රමෝද භාවය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. අකුසල්හි නොඇල්ම බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.)
ප්‍රථමධ්‍යානය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. නීවරණයන් බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)
රහත්මග සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධිනම්වේ. සියලු කෙලෙසුන් බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)
32
නෙක්ඛම්මං ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. කාමච්ඡන්දං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යා ච ඉද්ධි යඤ්ච පාටිහාරියං, ඉදං වුච්චති ඉද්ධිපාටිහාරියං. අබ්‍යාපාදො ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. බ්‍යාපාදං පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යා ච ඉද්ධි යඤ්ච පාටිහාරියං, ඉදං වුච්චති ඉද්ධිපාටිහාරියං. ආලොකසඤ්ඤා ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. ථිනමිද්ධං පටිහරතීති - පාටිහාරියං...පෙ.... අරහත්තමග්ගො ඉජ්ඣතීති - ඉද්ධි. සබ්බකිලෙසෙ පටිහරතීති - පාටිහාරියං. යා ච ඉද්ධි යඤ්ච පාටිහාරියං, ඉදං වුච්චති ඉද්ධිපාටිහාරියන්ති .
32
කාමයන්ගෙන් නික්මීම සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධිබල නම් වේ. කාමච්ඡන්දය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. යම් ඍද්ධියක්වේද, යම් ප්‍රාතිහාර්යයක් වේද, මෙය ප්‍රාතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.
“අව්‍යාපාද (මෛත්‍රිය) සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. ව්‍යාපාදය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)
[13] “ආලෝක සංඥාව සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. ථිනමිද්ධය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)
අවික්ෂෙපය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධිනම්වේ. ඖද්ධත්‍යය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii)
ධම්මවවත්ථානය සමෘද්ධ වේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. විචිකිච්ඡාව බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)
රහත් මග සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. සියලු කෙලෙසුන් බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)
7. සමසීසකථා 7. සමසීස කථා
33
සබ්බධම්මානං (සබ්බෙසං ධම්මානං (ක.) පටි. ම. 1.87 පස්සිතබ්බා) සම්මාසමුච්ඡෙදෙ නිරොධෙ ච අනුපට්ඨානතා පඤ්ඤා සමසීසට්ඨෙ ඤාණං.
සබ්බධම්මානන්ති පඤ්චක්ඛන්ධා, ද්වාදසායතනානි, අට්ඨාරස ධාතුයො, කුසලා ධම්මා, අකුසලා ධම්මා, අබ්‍යාකතා ධම්මා, කාමාවචරා ධම්මා, රූපාවචරා ධම්මා, අරූපාවචරා ධම්මා, අපරියාපන්නා ධම්මා. සම්මා සමුච්ඡෙදෙති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං සම්මා සමුච්ඡින්දති, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං සම්මා සමුච්ඡින්දති, ආලොකසඤ්ඤාය ථිනමිද්ධං සම්මා සමුච්ඡින්දති, අවික්ඛෙපෙන උද්ධච්චං සම්මා සමුච්ඡින්දති, ධම්මවවත්ථානෙන විචිකිච්ඡං සම්මා සමුච්ඡින්දති, ඤාණෙන අවිජ්ජං සම්මා සමුච්ඡින්දති, පාමොජ්ජෙන අරතිං සම්මා සමුච්ඡින්දති, පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ සම්මා සමුච්ඡින්දති...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ සම්මා සමුච්ඡින්දති.
නිරොධෙති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං නිරොධෙති, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං නිරොධෙති, ආලොකසඤ්ඤාය ථිනමිද්ධං නිරොධෙති, අවික්ඛෙපෙන උද්ධච්චං නිරොධෙති, ධම්මවවත්ථානෙන විචිකිච්ඡං නිරොධෙති, ඤාණෙන අවිජ්ජං නිරොධෙති, පාමොජ්ජෙන අරතිං නිරොධෙති, පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ නිරොධෙති...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ නිරොධෙති.
අනුපට්ඨානතාති නෙක්ඛම්මං පටිලද්ධස්ස කාමච්ඡන්දො න උපට්ඨාති, අබ්‍යාපාදං පටිලද්ධස්ස බ්‍යාපාදො න උපට්ඨාති, ආලොකසඤ්ඤං පටිලද්ධස්ස ථිනමිද්ධං න උපට්ඨාති, අවික්ඛෙපං පටිලද්ධස්ස උද්ධච්චං න උපට්ඨාති, ධම්මවවත්ථානං පටිලද්ධස්ස විචිකිච්ඡා න උපට්ඨාති, ඤාණං පටිලද්ධස්ස අවිජ්ජා න උපට්ඨාති, පාමොජ්ජං පටිලද්ධස්ස අරති න උපට්ඨාති, පඨමං ඣානං පටිලද්ධස්ස නීවරණා න උපට්ඨන්ති...පෙ.... අරහත්තමග්ගං පටිලද්ධස්ස සබ්බකිලෙසා න උපට්ඨන්ති.
සමන්ති කාමච්ඡන්දස්ස පහීනත්තා නෙක්ඛම්මං සමං, බ්‍යාපාදස්ස පහීනත්තා අබ්‍යාපාදො සමං, ථිනමිද්ධස්ස පහීනත්තා ආලොකසඤ්ඤා සමං, උද්ධච්චස්ස පහීනත්තා අවික්ඛෙපො සමං, විචිකිච්ඡාය පහීනත්තා ධම්මවවත්ථානං සමං, අවිජ්ජාය පහීනත්තා ඤාණං සමං, අරතියා පහීනත්තා පාමොජ්ජං සමං, නීවරණානං පහීනත්තා පඨමං ඣානං සමං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා අරහත්තමග්ගො සමං.
සීසන්ති තෙරස සීසානි - පලිබොධසීසඤ්ච තණ්හා, විනිබන්ධනසීසඤ්ච මානො , පරාමාසසීසඤ්ච දිට්ඨි, වික්ඛෙපසීසඤ්ච උද්ධච්චං, සංකිලෙසසීසඤ්ච අවිජ්ජා, අධිමොක්ඛසීසඤ්ච සද්ධා, පග්ගහසීසඤ්ච වීරියං, උපට්ඨානසීසඤ්ච සති, අවික්ඛෙපසීසඤ්ච සමාධි, දස්සනසීසඤ්ච පඤ්ඤා, පවත්තසීසඤ්ච ජීවිතින්ද්‍රියං, ගොචරසීසඤ්ච විමොක්ඛො, සඞ්ඛාරසීසඤ්ච නිරොධොති.
33
[1] සියලු ත්‍රෛභූමික ධර්මයන්ගේ මනාකොට මුළුසුන් කිරීමෙහිද මුළුසුන් කිරීමෙහිද නිරුද්ධ කිරීමෙහිද නූපදින බැවින් ප්‍රඥා තොමෝ සමසීස අර්ථයෙන් ඥාන නම්වේ.
[2] “සියලු ධර්මයෝ යනු” පඤ්චස්කන්ධයෝය දොළොස් ආයතනයෝය, අටළොස් ධාතූහුය. කුශල ධර්මයෝය. අකුශල ධර්මයෝය. අව්‍යාකෘත ධර්මයෝය. කාමාවචර ධර්මයෝය රූපාවචර ධර්මයෝය, අරූපාවචර ධර්මයෝය, අරූපාවචර ධර්මයෝය, අපයර්යාපන්න ධර්මයෝය, යන මොහුයි.
[3] “මනාකොට මුළුසුන් කිරීමෙහි” යනු නිෂ්කාමයෙන් (ගිහිගෙන් නික්මීමෙන්) කාමච්ඡන්දය මනාකොට මුලුසුන් කරයි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය මනාකොට මුළුසුන් කරයි. (ඉදිරි වාක්‍ය අගට “මනාකොට මුලුසුන් කරයි” යෙදිය යුතුයි.) ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය -අවික්ඛෙපයෙන් ඖද්ධත්‍යය -ධර්මව්‍යවස්ථාපනයෙන් විචිකිච්ඡාව - ඥානයෙන් අවිද්‍යාව - ප්‍රමෝදභාවයෙන් අරතිය (නොඇලීම) - ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන් නීවරණයන් - අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් මනාකොට මුළුසුන් කරයි.
[4] “නිරුද්ධ කිරීමෙහි” යනු
(මේ වාක්‍ය අගට “නිරුද්ධ කරයි” යෙදිය යුතුයි.) නෙක්ඛම්මයෙන් කාමච්ඡන්දය නිරුද්ධ කරයි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය - ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය - අවික්ඛෙපයෙන් ඖද්ධත්‍යය - ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනයෙන් විචිකිච්ඡාව - ඥානයෙන් අවිද්‍යාව - ප්‍රමෝදභාවයෙන් අරතිය - ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන් නීවරණයන් - අර්හත්මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් -
[5] “නූපදින බැවින්” යනු
නෙක්ඛම්මය ලැබුවහුට කාමච්ඡන්දය නූපදියි, අව්‍යාපාදය ලැබුවහුට ව්‍යාපාදය නූපදියි, ආලෝක සංඥාව ලැබුවහුට ථිනමිද්ධය නූපදියි, අවික්ඛෙපය ලැබුවහුට ඖද්ධත්‍යය නූපදියි, ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනය ලැබුවහුට විචිකිච්ඡාව නූපදියි, ඥානය ලැබුවහුට අවිද්‍යාව නූපදියි, ප්‍රමෝදභාවය ලැබුවහුට, අරතිය නූපදියි, ප්‍රථම ධ්‍යානය ලැබුවහුට නීවරණ නූපදියි, අර්හත් මාර්ගය ලැබුවහුට සියලු කෙලෙස් නූපදියි.
[6] “සම” නම්.
කාමච්ඡන්දය (ii) ප්‍රහීණවූ බැවින් (iii) නෙක්ඛම්මය (iv) සම නම්වේ. ව්‍යාපාදය (මෙහි ii) අව්‍යාපාදය (මෙහි iv) ථිනමිද්ධය (මෙහි ii) ආලෝක සංඥාව (මෙහි iv) ඖද්ධත්‍යය (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය (මෙහි iv) විචිකිච්ඡාව (මෙහි ii) ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනය (මෙහි iv) අවිද්‍යාව (මෙහි ii) ඥානය (මෙහි iv) අරතිය (මෙහි ii) ප්‍රමෝදභාවය (මෙහි iv) නීවරණ (මෙහි ii) ප්‍රථමධ්‍යානයද (මෙහි iv) සියලු කෙලෙස් (මෙහි ii) අර්හත් මාර්ගය (මෙහි iv)
[7] “සීස” නම්
තෘෂ්ණා නම්වූ පළිබොධ සීසයද, මාන නම්වූ විනිබන්ධ සීසයද, දෘෂ්ටි නම්වූ පරාමර්ශ සීසයද ඖද්ධත්‍යය නම්වූ වික්ෂෙප සීසයද, අවිද්‍යා නම්වූ ක්ලේශ සීසයද, ශ්‍රද්ධා නම්වූ අධිමොක්ෂ සීසයද, වීර්ය නම්වූ ප්‍රග්‍රහ සීසයද, ස්මෘති නම්වූ උපට්ඨාන සීසයද, සමාධි නම්වූ අවික්ෂෙප සීසයද, ප්‍රඥා නම්වූ දර්ශන සීසයද, ජීවිතෙන්ද්‍රිය නම්වූ ප්‍රවර්තන සීසයද, විමොක්ෂ නම්වූ ගෝචර සීසයද නිරෝධ නම්වූ සංස්කාර සීසයද, යන තෙළෙස් ශීර්ෂයෝයි.
8. සතිපට්ඨානකථා 8. සතිපට්ඨාන කථා
34
සාවත්ථිනිදානං . ‘‘චත්තාරොමෙ , භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. වෙදනාසු...පෙ.... චිත්තෙ... ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති.
34
[1] මෙහි නිදානය සැවැත් නුවරය
“මහණෙනි, මේ සතිපට්ඨාන සතරකි. ඒ කවර සතරක්ද? මහණෙනි, (ii) මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්ය ඇතිව මනාවූ ප්‍රඥාවෙන් යුක්තව සිහි ඇතිව ලොක නම්වූ මේ ශරීරයෙහි දැඩි ලෝභය හා දොම්නස සංසිඳුවාගෙණ (iii) මේ ශරීරයෙහි කාය ගතා සති භාවනානුයෝගිව වාසය කරයි.
“සුඛ, දුක්ඛ, උපෙක්ඛා, වේදනාවන්හි (වේදනාවන්ගේ ස්වභාව ආදීනව සිහි කරන) වේදනානුපස්සනා භාවනානුයෝගිව වසයි. මෙහි (ii) යොදන්න.) සිතෙහි සිත අනුව බලමින් වාසය කරයි. මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්ය ඇතිව මනා නුවණ ඇතිව සිහි ඇතිව ලොක නම්වූ මේ ශරීරයෙහි දැඩි ලෝභය හා දොම්නස දුරුකොට පංච නීවරණාදී ධර්මයන්හි (ස්වභාව ආදීනව සිහි කරන) ධර්මානුස්මෘති භාවනානුයෝගීව වාසය කරයි.
“මහණෙනි, මේ සතර සතිපට්ඨානයෝය.
35
[ක] කථං කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධෙකච්චො පථවීකායං අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො; දුක්ඛතො අනුපස්සති, නො සුඛතො; අනත්තතො අනුපස්සති, නො අත්තතො; නිබ්බින්දති, නො නන්දති; විරජ්ජති, නො රජ්ජති; නිරොධෙති, නො සමුදෙති, පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති . අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති, දුක්ඛතො අනුපස්සන්තො සුඛසඤ්ඤං පජහති, අනත්තතො අනුපස්සන්තො අත්තසඤ්ඤං පජහති, නිබ්බින්දන්තො නන්දිං පජහති, විරජ්ජන්තො රාගං පජහති, නිරොධෙන්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති. ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි කායං අනුපස්සති. කායො උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තං කායං අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා - තත්ථ ජාතානං ධම්මානං අනතිවත්තනට්ඨෙන භාවනා, ඉන්ද්‍රියානං එකරසට්ඨෙන භාවනා, තදුපගවීරියවාහනට්ඨෙන භාවනා, ආසෙවනට්ඨෙන භාවනා.
ඉධෙකච්චො ආපොකායං...පෙ.... තෙජොකායං... වායොකායං... කෙසකායං... ලොමකායං... ඡවිකායං... චම්මකායං... මංසකායං... රුධිරකායං... න්හාරුකායං (නහාරුකායං (ස්‍යා.)) ... අට්ඨිකායං... අට්ඨිමිඤ්ජකායං අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො; දුක්ඛතො අනුපස්සති, නො සුඛතො ; අනත්තතො අනුපස්සති, නො අත්තතො; නිබ්බින්දති, නො නන්දති; විරජ්ජති, නො රජ්ජති, නිරොධෙති, නො සමුදෙති; පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති. අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති, දුක්ඛතො අනුපස්සන්තො සුඛසඤ්ඤං පජහති, අනත්තතො අනුපස්සන්තො අත්තසඤ්ඤං පජහති, නිබ්බින්දන්තො නන්දිං පජහති, විරජ්ජන්තො රාගං පජහති, නිරොධෙන්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති . ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි කායං අනුපස්සති. කායො උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තං කායං අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා - තත්ථ ජාතානං ධම්මානං අනතිවත්තනට්ඨෙන භාවනා, ඉන්ද්‍රියානං එකරසට්ඨෙන භාවනා, තදුපගවීරියවාහනට්ඨෙන භාවනා, ආසෙවනට්ඨෙන භාවනා. එවං කායෙ කායානුපස්සී විහරති.
[ඛ] කථං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධෙකච්චො සුඛං වෙදනං අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති. අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති. ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි වෙදනං අනුපස්සති. වෙදනා උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තං වෙදනං අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘වෙදනාසු වෙදනානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා...පෙ.... ආසෙවනට්ඨෙන භාවනා...පෙ.... ඉධෙකච්චො දුක්ඛං වෙදනං...පෙ.... අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං... සාමිසං සුඛං වෙදනං... නිරාමිසං සුඛං වෙදනං... සාමිසං දුක්ඛං වෙදනං... නිරාමිසං දුක්ඛං වෙදනං... සාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං... නිරාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං... චක්ඛුසම්ඵස්සජං වෙදනං... සොතසම්ඵස්සජං වෙදනං... ඝානසම්ඵස්සජං වෙදනං... ජිව්හාසම්ඵස්සජං වෙදනං... කායසම්ඵස්සජං වෙදනං... මනොසම්ඵස්සජං වෙදනං අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති. අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති. ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි වෙදනං අනුපස්සති. වෙදනා උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තං වෙදනං අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘වෙදනාසු වෙදනානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා...පෙ.... එවං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති.
[ග] කථං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධෙකච්චො සරාගං චිත්තං අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති. අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති . ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි චිත්තං අනුපස්සති. චිත්තං උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තං චිත්තං අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘චිත්තෙ චිත්තානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා...පෙ.... ආසෙවනට්ඨෙන භාවනා.
ඉධෙකච්චො වීතරාගං චිත්තං...පෙ.... සදොසං චිත්තං... වීතදොසං චිත්තං... සමොහං චිත්තං... වීතමොහං චිත්තං... සංඛිත්තං චිත්තං... වික්ඛිත්තං චිත්තං... මහග්ගතං චිත්තං... අමහග්ගතං චිත්තං... සඋත්තරං චිත්තං... අනුත්තරං චිත්තං... සමාහිතං චිත්තං... අසමාහිතං චිත්තං... විමුත්තං චිත්තං... අවිමුත්තං චිත්තං... චක්ඛුවිඤ්ඤාණං... සොතවිඤ්ඤාණං... ඝානවිඤ්ඤාණං... ජිව්හාවිඤ්ඤාණං... කායවිඤ්ඤාණං... මනොවිඤ්ඤාණං අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති. අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති...පෙ.... පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති. ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි චිත්තං අනුපස්සති. චිත්තං උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තං චිත්තං අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘චිත්තෙ චිත්තානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා...පෙ.... ආසෙවනට්ඨෙන භාවනා. එවං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති.
[ඝ] කථං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධෙකච්චො ඨපෙත්වා කායං ඨපෙත්වා වෙදනං ඨපෙත්වා චිත්තං තදවසෙසෙ ධම්මෙ අනිච්චතො අනුපස්සති, නො නිච්චතො; දුක්ඛතො අනුපස්සති, නො සුඛතො; අනත්තතො අනුපස්සති, නො අත්තතො; නිබ්බින්දති, නො නන්දති; විරජ්ජති, නො රජ්ජති; නිරොධෙති, නො සමුදෙති; පටිනිස්සජ්ජති, නො ආදියති. අනිච්චතො අනුපස්සන්තො නිච්චසඤ්ඤං පජහති, දුක්ඛතො අනුපස්සන්තො සුඛසඤ්ඤං පජහති, අනත්තතො අනුපස්සන්තො අත්තසඤ්ඤං පජහති, නිබ්බින්දන්තො නන්දිං පජහති, විරජ්ජන්තො රාගං පජහති, නිරොධෙන්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස්සජ්ජන්තො ආදානං පජහති. ඉමෙහි සත්තහි ආකාරෙහි තෙ ධම්මෙ අනුපස්සති. ධම්මා උපට්ඨානං, නො සති. සති උපට්ඨානඤ්චෙව සති ච. තාය සතියා තෙන ඤාණෙන තෙ ධම්මෙ අනුපස්සති. තෙන වුච්චති - ‘‘ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානා’’.
භාවනාති චතස්සො භාවනා - තත්ථ ජාතානං ධම්මානං අනතිවත්තනට්ඨෙන භාවනා, ඉන්ද්‍රියානං එකරසට්ඨෙන භාවනා, තදුපගවීරියවාහනට්ඨෙන භාවනා, ආසෙවනට්ඨෙන භාවනා. එවං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරතීති.
35
[2] කයෙහි කය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ කෙසේද? මේ සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් පෘථිවිකාය නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් ලබයි. සැප වශයෙන් නොව දුක් වශයෙන් නුවණින් බලයි. ආත්ම වශයෙන් නොව අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් බලයි. (ii) කලකිරෙයි. සතුටු නොවෙයි, වෙන් වෙයි, නොඇලෙයි, නිරුද්ධ කරයි, නූපදවයි, දුරුකරයි, නොගණියි. (iii)
(iv) අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරුකරයි, දුක් වශයෙන් බලන්නේ සැපය යන හැඟීම දුරු කරයි, අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ ආත්මය යන හැඟීම දුරුකරයි, කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි, නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි, නිරුද්ධ කරන්නේ හටගැණීම දුරුකරයි, හැර දමන්නේ දැඩිව ගැණීම දුරුකරයි. (v)
[3] මේ සත් ආකාරයෙන් කය, නුවණින් බලයි. කය වැටහෙන්නකි, සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහෙන්නක් ද සිහිකිරීමක්ද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ කය මනාකොට බලයි. එහෙයින් කයේ කය අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ.
[4] “භාවනා යන” මෙහි භාවනා සතරකි.
එහි උපන් ධර්මයන්ගේ නොඉක්මවීම අර්ථයෙන් වන භාවනාව, ඉන්ද්‍රියයන්ගේ ඒක කෘත්‍යයයන අර්ථයෙන් වන භාවනාව, එය අනුව යන වීර්යය උසුලන අර්ථයෙන් වන භාවනාව ආසේවනාර්ථයෙන් වන භාවනාව යන මොව්හුයි. මේ සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් (මේ ශරීරයෙහි දිය කොටස්ද උෂ්ණ කොටස්ද, වායු කොටස්ද, කෙස් සමූහයද ලොම් සමූහයද, සිව් කොටස්ද සම කොටස්ද, මස්සමූහයද, ලේ සමූහයද, නහර සමූහයද, ඇට සමූහයද, ඇට මිදුලු සමූහයද නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් බලයි. සුබ වශයෙන් නොව දුක් වශයෙන් බලයි. ආත්ම වශයෙන් නොව අනාත්ම වශයෙන් බලයි කලකිරෙයි. සතුටු නොවෙයි, වෙන්වෙයි, නොඇලෙයි, නිරුද්ධ කරයි, නූපදවයි, හැර දමයි, නොගණියි, අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍ය සංඥාව දුරුකරයි, දුක් වශයෙන් බලන්නේ සුඛ සංඥාව දුරුකරයි, අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ ආත්ම සංඥාව දුරුකරයි. කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි, නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි. නිරුද්ධ කරන්නේ හටගැණීම දුරුකරයි, හැර දමන්නේ දැඩිව ගැණීම දුරුකරයි. මේ සත් ආකාරයෙන් කය නුවණින් බලයි. කය වැටහීමයි සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමක්ද සිහිකිරීමක්ද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ කය මනාකොට නුවණින් බලයි. එහෙයින් කයේ කය අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාව යයි කියනු ලැබේ.
[5] “භාවනාව” යන මෙහි භාවනා සතරකි.
(ii) එහි: උපන් ධර්මයන්ගේ නොඉක්මවීම් අර්ථයෙන් වන භාවනාව, ඉන්ද්‍රියයන්ගේ ඒකකෘත්‍යය යන අර්ථයෙන් වන භාවනාව, එය අනුව යන වීර්යය උසුලන යන අර්ථයෙන් වන භාවනාව, අසේවනාර්ථයෙන් වන භාවනාව යන සතරයි.
(iii) මෙසේ කයේ කය අනුව බලයි.
[6] “වේදනාවෙහි වේදනාව අනුව බලන්නේ කෙසේද? මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පැවිදි කෙනෙක් සුඛ වේදනාව නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලයි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හැරදමයි. නොගණියි. අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරුකරයි. අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ ආත්මය යන හැඟීම දුරුකරයි. කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි. නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි. නිරුද්ධ කරන්නේ හටගැණීම දුරු කරයි. හැර දමන්නේ දැඩිකොට ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් වේදනාව නුවණින් බලයි. වේදනාව වැටහීමකි. සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමද සිහියද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ ඥානයෙන් ඒ වේදනාව නුවණින් බලයි. එහෙයින් වේදනාව අනුව බැලීමේ සතිපට්ඨාන භාවනායයි කියනු ලැබේ.
[7] “භාවනා යන මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න.) මේ ශාසනයෙහි එක් කෙනෙක් දුක වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) උපෙක්ෂා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) අරමුණ පිළිබඳ සුඛ වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නිරාමිස සුඛ වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) සාමිස දුක් වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නිරාමිස දුක් වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) සාමිස උපෙක්ෂා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ඇස රූපය හා ගැටීමෙන් හටගන්නා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) කණ ශබ්දය හා ගැටීමෙන් හටගන්නා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) නාසය සුවඳ හා ගැටීමෙන් හටගන්නා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) දිව රස හා ගැටීමෙන් ඇතිවන වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) කය ඕලාරිකරූප හා ගැටීමෙන් ඇතිවන වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හිත ධර්මයන් හා ගැටීමෙන් ඇතිවන වේදනාව නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලයි. (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හැර දමයි ගැණීම නොකරයි. අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරුකරයි. (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හැරදමන්නේ ගැණීම දුරුකරයි.
“මේ සත් අයුරින් වේදනාව නුවණින් බලයි. වේදනාව වැටහීමයි. සිහිය නොවේ, සිහිය වැටහීමද, සිහියදවේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ වේදනාව නුවණින් බලයි. එහෙයින් වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනායයි කියනු ලැබේ. භාවනා යන මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න) මෙසේ වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව නුවණින් බලයි.
[8] “සිතෙහි සිත අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ කෙසේද? මේ ශාසනයෙහි එක් කෙනෙක් රාග සහිත සිත නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලයි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) හැරදමයි, ගැණීම නොකරයි, අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරු කරයි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) හැරදමන්නේ ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් සිත අනුව බලයි. සිත වැටහීමයි, සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමද සිහියදවේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ සිත අනුව බලයි. එහෙයින් සිතෙහි සිත අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ. භාවනා යන මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න.)
[9] “මේ සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් රාග සහිත සිත, රාග රහිත සිත, ද්වේෂ සහිත සිත ද්වේෂ රහිත සිත, මෝහ සහිත සිත, මෝහ රහිත සිත, විසිරුණු සිත, නොවිසිරුණු සිත, මහත්ගත සිත, මහත්ගත නොවන සිත, ලොකොත්තර සිත, ලොකොත්තර නොවූ සිත, එකඟවූ සිත, එකඟ නොවූ සිත, කෙළෙසුන්ගෙන් මිදුණු සිත, නොමිදුණු සිත, චක්ෂුර් විඥානය, සොත විඥානය ඝාණ විඥාණය, ජිව්හා විඥානය, කාය විඥානය, මනො විඥානය, නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් බලයි (මෙහි 2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) හැරදමයි, ගැණීම නොකරයි. අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම් දුරු කරයි (මෙහි 2 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) හැර දමන්නේ ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් සිත අනුව බලයි. සිත වැටහීමයි. සිහිය නොවෙයි, සිහිය වැටහීමද සිහියද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ සිත නුවණින් බලයි. එබැවින් සිතේ සිත අනුව බැලීමේ සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ. “භාවනා” යන මෙහි භාවනා සතරකි. මෙහි 5 (ii) යොදන්න) ආසේවනාර්ථයෙන් භාවනා නම්වේ. මෙසේ සිතේ සිත අනුව බලමින් වෙසේ.
[10] “ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ කෙසේද?
මේ “සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් කය හැර වේදනා හැර සිත හැර තදවශේෂ (ඉන් ඉතිරිවූ) ධර්මයන් නිත්‍ය වශයෙන් නොවේ. අනිත්‍ය වශයෙන් බලයි. සුව වශයෙන් නොව ‘දුක් වශයෙන් බලයි. ආත්ම වශයෙන් නොව අනාත්ම වශයෙන් බලයි. කළකිරෙයි. සතුටු නොවෙයි. වෙන් වෙයි. නොඇලෙයි. නිරුද්ධ කරයි නූපදවයි. හැරදමයි. නොගනියි.
අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍ය යන හැඟීමද දුරු කරයි. දුක් වශයෙන් බලන්නේ සැපයයි හැඟීම දුරුකරයි. අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ ආත්මයයි හැඟීම දුරු කරයි. කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි. නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි. නිරුද්ධ කරන්නේ සමුදය (හටගැනීම) දුරු කරයි. හැරදමන්නේ ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් ධර්මය අනුව බලයි. ධර්ම වැටහීමයි. සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමද සිහියදවේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ ධර්මයන් අනුව බලයි. එහෙයින් ධර්මයන්හි ධර්මයන් අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ.
“භාවනා යන” මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න) ආසේවනාර්ථයෙන් භාවනා නමි. මෙසේ ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලමින් වාසය කරයි.
9. විපස්සනාකථා 9. විදර්ශනා කථා
36
එවං මෙ සුතං - එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි - ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච -
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කඤ්චි (කිඤ්චි (ක.) අ. නි. 6.99-100 පස්සිතබ්බා) සඞ්ඛාරං නිච්චතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා අසමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං අනොක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා (අරහත්තඵලං වා (ස්‍යා. ක.) අ. නි. 6.98 පස්සිතබ්බා) සච්ඡිකරිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසඞ්ඛාරෙ අනිච්චතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති, සම්මත්තනියාමං ඔක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති.
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කඤ්චි සඞ්ඛාරං සුඛතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා අසමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං අනොක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති .
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසඞ්ඛාරෙ දුක්ඛතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං ඔක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති.
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කඤ්චි ධම්මං අත්තතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා අසමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං අනොක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බධම්මෙ (කඤ්චි ධම්මං (ස්‍යා.), කිඤ්චි ධම්මං (ක.) අ. නි. 6.100 පස්සිතබ්බා) අනත්තතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං ඔක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති.
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිබ්බානං දුක්ඛතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා අසමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං අනොක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - නෙතං ඨානං විජ්ජති.
‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිබ්බානං සුඛතො සමනුපස්සන්තො අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො භවිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; අනුලොමිකාය ඛන්තියා සමන්නාගතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති; සම්මත්තනියාමං ඔක්කමමානො සොතාපත්තිඵලං වා සකදාගාමිඵලං වා අනාගාමිඵලං වා අරහත්තං වා සච්ඡිකරිස්සතීති - ඨානමෙතං විජ්ජති’’.
36
[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “මහණෙනියි” භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. “පින්වතුන් වහන්සැයි” කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිවදන් දුන්හ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක.
[2] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසියම් සංස්කාර ධර්මයක් නිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නම් (ii) ඒ භික්ෂුව ලොව්තුරු මගට අනුලොමවූ විදසුන් නැණින් යුතු වන්නේය, යන මේ කාරණය සිදු නොවන්නකි. අනුලොම විදසුන් නැණින් යුක්ත නොවූයේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේය. (යථා ස්වභාවය පිළිබඳ නිශ්චයට පැමිණෙන්නේය. (iii) යන මේ කරුණ සිදුනොවන්නකි. සම්මත්ත නියාමයට නොබැස ගන්නේ සෝවාන්ඵලය හෝ සකෘදාගාමි ඵලය හෝ අනාගාමි ඵලය හෝ අර්හත් ඵලය හෝ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ යන මේ කාරණය නොසිදුවන්නකි.
[3] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු සංස්කාර ධර්මයන් අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නම් (ii) ඒ භික්ෂුව අනුලොම නුවණින් යුක්තවූයේ වන්නේය. යන මේ කාරණය සිදුවන්නකි. අනුලොම නුවණින් යුක්තවූයේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේය. යන මේ කරුණු සිදුවන්නකි. සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේ සෝවාන්ඵලය හෝ සකෘදාගාමි ඵලය හෝ අනාගාමි ඵලය හෝ අර්හත් ඵලය හෝ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන (iii) මෙය සිදුවන්නකි.
[4] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසියම් සංස්කාර ධර්මයක් සැප වශයෙන් බලන්නේ නම් ඒ භික්ෂුව අනුලොම නුවණින් යුක්තවූයේ වෙයි. යන මේ කරුණ සිදුනොවන්නකි. අනුලොම නුවණින් යුක්ත නොවූයේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේය යන මේ කරුණ සිදු නොවේ. සම්මතික නියාමයට නොබැසගන්නේ සෝවාන් ඵලය හෝ සකෘදාගාමි ඵලය හෝ අනාගාමි ඵලය හෝ අර්හත් ඵලය හෝ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන මේ කරුණු සිදුවිය නොහැක්කකි.
[5] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු සංස්කාර ධර්මයන් දුක් වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 3 (ii) යොදන්න) මේ කරුණ සිදුවෙයි. මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසි ධර්මයක් ආත්ම වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 2 (ii) යොදන්න) මේ කරුණු සිදු නොවේ. මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසි ධර්මයක් අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 3 (ii) යොදන්න) මේ කරුණ සිදු වෙයි. මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් නිර්වාණය දුක් වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 2 (ii) යොදන්න) මේ කරුණු සිදුනොවෙයි මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් නිර්වාණය සැප වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 3 (ii) යොදන්න) මේ කරුණු සිදුවන්නකි.
37
කතිහාකාරෙහි අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති, කතිහාකාරෙහි සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති? චත්තාරීසාය ආකාරෙහි අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති, චත්තාරීසාය ආකාරෙහි සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
කතමෙහි චත්තාරීසාය ආකාරෙහි අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති, කතමහි චත්තාරීසාය ආකාරෙහි සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති? පඤ්චක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො ඊතිතො උපද්දවතො භයතො උපසග්ගතො චලතො පභඞ්ගුතො (පභඞ්ගතො (ස්‍යා.)) අද්ධුවතො අතාණතො (අත්තාණතො (ස්‍යා.)) අලෙණතො අසරණතො රිත්තතො තුච්ඡතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො ආදීනවතො විපරිණාමධම්මතො අසාරකතො අඝමූලතො වධකතො විභවතො සාසවතො සඞ්ඛතතො මාරාමිසතො ජාතිධම්මතො ජරාධම්මතො බ්‍යාධිධම්මතො මරණධම්මතො සොකධම්මතො පරිදෙවධම්මතො උපායාසධම්මතො සංකිලෙසිකධම්මතො.
37
[6] “කී විධියකින් අනුලොම නුවණ ලබයිද? කීවිධියකින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගනීද? සතළිස් ආකාරයකින් අනුලොම නුවණ ලබයි. සතළිස් ආකාරයකින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගනියි.
“කවර සතළිස් විධියකින් අනුලොම නුවණ ලබයිද?
“කවර සතළිස් විධියකින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගනීද? පඤ්චස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් (මේ වචන අගට “වශයෙන්” යොදාගත යුතුයි.) දුක් - රොග - ගඩු - උල් - අඝ -(අවැඩ ගෙණදීම) - ආබාධ - තමාට අයත් නොවීම - පලුදුවීම් - විපත්ති - උවදුරු - භය - ඇලීම් - චපල - බිඳීම් - අස්ථිර -ආරක්ෂා රහිත - නිර්භය ස්ථානයන් නොවීම් - අසරණ - හිස් ලාමක - ශුන්‍ය - අනාත්ම - ආදීනව - විපරිණාම ධර්ම - අසාර -අඝමුල - වධක විභාව - ආශ්‍රව සහගත - සංඛත (සකස්වන) - මාරයාගේ ආහාරයක් - ඉපදීම ස්වභාව කොට ඇත්තක් -දිරීම් ගතිය ඇත්තක් - රොග ස්වභාවය ඇත්තක් - මරණ ස්වභාවය ඇත්තක් - ශොක ස්වභාවය ඇත්තක් - කිලිටිවීම් ස්වභාවය ඇත්තක් - සතළිස් ආකාරයෙනි
38
පඤ්චක්ඛන්ධෙ අනිච්චතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො නිච්චං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ දුක්ඛතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො සුඛං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ රොගතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො ආරොග්‍යං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ ගණ්ඩතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අගණ්ඩං (නිගණ්ඩො (ස්‍යා.)) නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ සල්ලතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො විසල්ලං (නිස්සල්ලං (ස්‍යා.)) නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ අඝතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනඝො නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ ආබාධතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනාබාධො නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ පරතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අපරප්පච්චයං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ පලොකතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අපලොකධම්මො නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ ඊතිතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනීතිකං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ උපද්දවතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනුපද්දවං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ භයතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අභයං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ උපසග්ගතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනුපසග්ගං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ චලතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අචලං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ පභඞ්ගුතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අපභඞ්ගු (අප්පභඞ්ගං (ස්‍යා.)) නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ අද්ධුවතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො ධුවං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ අතාණතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො තාණං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ අලෙණතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො ලෙණං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ අසරණතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො සරණං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ රිත්තතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අරිත්තං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ තුච්ඡතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අතුච්ඡං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ සුඤ්ඤතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො පරමසුඤ්ඤං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ අනත්තතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො පරමත්ථං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ ආදීනවතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනාදීනවං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ විපරිණාමධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අවිපරිණාමධම්මං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ අසාරකතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො සාරං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ අඝමූලතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනඝමූලං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ වධකතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අවධකං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ විභවතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අවිභවං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ සාසවතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනාසවං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ සඞ්ඛතතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අසඞ්ඛතං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ මාරාමිසතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො නිරාමිසං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ ජාතිධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අජාතං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ ජරාධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අජරං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ බ්‍යාධිධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අබ්‍යාධි (අබ්‍යාධිධම්මං (ස්‍යා.)) නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
පඤ්චක්ඛන්ධෙ මරණධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අමතං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ සොකධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අසොකං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ පරිදෙවධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අපරිදෙවං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ උපායාසධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අනුපායාසං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති. පඤ්චක්ඛන්ධෙ සංකිලෙසිකධම්මතො පස්සන්තො අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං නිරොධො අසංකිලිට්ඨං නිබ්බානන්ති පස්සන්තො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
38
පස් කඳෙහි අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
[7] “පඤ්චස්කන්ධයන්ගේ නිරුද්ධ කිරීම නිත්‍යවූ නිර්වාණයයයි නුවණින් බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. පඤ්චස්කන්ධයන් දුක්ඛ වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
(මේ වගන්ති මුලට “පඤ්චස්කන්ධයන්” යෙදිය යුතුයි.)
-ගේ නිරෝධය සුඛවූ නිවණයයි නුවණින් බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැස ගණියි.
-ගේ රෝග වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය නිරෝගවූ නිර්වාණය යයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.
-ගඩු වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය ගඩු රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.
-උල් වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය උල් රහිතවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි
-අඝ වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි
-ගේ නිරෝධය පීඩා නැත්තාවූ අනඝවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගනියි.
-ආබාධ වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි
-ගේ නිරෝධය ආබාධ රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.
-පර ප්‍රත්‍යය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය පරප්‍රත්‍ය රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.
-පලුදුවීම වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය පලුදු රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.
-විපත්ති වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය විපත්ති රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.
-උවදුරු වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය උවදුරු රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.
-භය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිර්භයවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - ඇලීම වශයෙන් බලන්නේ නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය ඇලීම නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - චපල වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය අවපලවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - බිඳීම් වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නොබිඳෙන සුළු නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. අස්ථිර වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.
-ගේ නිරෝධය සදාකාලිකවූ නිර්වාණයයි. බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - ආරක්ෂා රහිත වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය ආරක්ෂා සහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. -නිර්භය ස්ථානයක් නොවීම් වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිර්භය ස්ථානයක්වූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - අසරණ වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය අසරණවූ නිර්වාණය බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - හිස් වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය නොසිස්වූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - ලාමක වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය (අලාමක) තුච්ඡනොවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි - ශුන්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය පරම ශුන්‍ය නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැස ගණියි. - අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය පරමාර්ථවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - ආදීනව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිරාදීනව නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - විපරිනාම ස්වභාව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය විපරිනාම ස්වභාව නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - අසාර වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය සාරවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි
-අඝ මුල වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය අඝ මුල නොවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - වධක වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය වධකනුවූ නුවණ වශයෙන් බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - විභව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය විභව රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. -ආශ්‍රව සහිත වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. -ගේ නිරෝධය ආශ්‍රව රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - සංඛත වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය අසංඛත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - මාරයාගේ ආහාරය වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිරාමිසවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - ඉපදීම ස්වභාව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය ඉපදීම නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - දිරීම් සහිත වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය දිරීම් නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. රෝග ස්වභාවය ඇති දෙයක් ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය රොග රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - මරණ ස්වභාව ඇත්තක්ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය මරණ රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - ශෝක ස්වභාවය ඇත්තක ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. -ගේ නිරෝධය ශෝක රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - පරිදේව ඇත්තක් වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය පරිදේව රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. -දැඩිශෝක ඇත්තක් වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය දැඩිශෝක රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - කිලිටි ස්වභාව ඇත්තක් ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණින් ලබයි. - ගේ නිරෝධය කිලිටි ස්වභාව නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.
39
අනිච්චතොති, අනිච්චානුපස්සනා. දුක්ඛතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. රොගතොති , දුක්ඛානුපස්සනා. ගණ්ඩතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. සල්ලතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. අඝතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. ආබාධතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. පරතොති, අනත්තානුපස්සනා. පලොකතොති, අනිච්චානුපස්සනා. ඊතිතොති, දුක්ඛානුපස්සනා.
උපද්දවතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. භයතොති, දුක්ඛානුපස්සනා . උපසග්ගතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. චලතොති, අනිච්චානුපස්සනා. පභඞ්ගුතොති, අනිච්චානුපස්සනා. අද්ධුවතොති, අනිච්චානුපස්සනා. අතාණතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. අලෙණතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. අසරණතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. රිත්තතොති, අනත්තානුපස්සනා.
තුච්ඡතොති, අනත්තානුපස්සනා. සුඤ්ඤතොති, අනත්තානුපස්සනා. අනත්තතොති , අනත්තානුපස්සනා. ආදීනවතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. විපරිණාමධම්මතොති, අනිච්චානුපස්සනා. අසාරකතොති, අනත්තානුපස්සනා. අඝමූලතොති , දුක්ඛානුපස්සනා. වධකතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. විභවතොති, අනිච්චානුපස්සනා. සාසවතොති, දුක්ඛානුපස්සනා.
සඞ්ඛතතොති, අනිච්චානුපස්සනා. මාරාමිසතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. ජාතිධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. ජරාධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. බ්‍යාධිධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. මරණධම්මතොති, අනිච්චානුපස්සනා. සොකධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. පරිදෙවධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. උපායාසධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා. සංකිලෙසිකධම්මතොති, දුක්ඛානුපස්සනා.
ඉමෙහි චත්තාලීසාය ආකාරෙහි අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභති. ඉමෙහි චත්තාලීසාය ආකාරෙහි සම්මත්තනියාමං ඔක්කමති.
ඉමෙහි චත්තාලීසාය ආකාරෙහි අනුලොමිකං ඛන්තිං පටිලභන්තස්ස, ඉමෙහි චත්තාලීසාය ආකාරෙහි සම්මත්තනියාමං ඔක්කමන්තස්ස කති අනිච්චානුපස්සනා, කති දුක්ඛානුපස්සනා, කති අනත්තානුපස්සනා?
පඤ්චවීසති අනත්තානුපස්සනා, පඤ්ඤාස අනිච්චානුපස්සනා;
සතං පඤ්චවීසති චෙව, යානි දුක්ඛෙ පවුච්චරෙති.
39
[8] “අනිත්‍ය වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය වශයෙන් බැලීමයි. දුක් වශයෙන් යනු නම් දුක් වශයෙන් බැලීමයි. රෝග වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. ගඩු වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. හුල් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. අඝ වශයෙන් බැලීම යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි.
“ආබාධ වශයෙන් යනු නම්, දුක් අනුව බැලීමයි. පරප්‍රත්‍යය වශයෙන් යනු නම් අනාත්ම වශයෙන් බැලීමයි. පලුදුවීම් වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. විපත්ති වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. උවදුරු වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. භව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. ඇලීම් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. චපල වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. බිඳීම් වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. සදාකාලික නොවන්නක් වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. ආරක්ෂා රහිත වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. නිර්භය ස්ථානයක් නොවීම් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. අසරණ වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. හිස් වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. තුච්ඡ වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. ශුන්‍ය වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. ආදීනව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. විපරිණාම ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. නිසරු වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. අඝ මුල වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. වධක වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. විභව වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. ආශ්‍රව සහිත වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. සංඛත වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. මාරයාගේ ආහාරයක් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. ඉපැදීම් ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. දිරීම් ස්වභාව ඇත්තක් වශයෙන් යනු නම් දුක අනුව බැලීමයි. රොග ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. මරණ ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. ශෝක ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. පරිදේව ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. දැඩිශෝක ඇත්තක් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. කිළිටි ස්වභාව ඇත්තක් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි.
[9] “මේ සතළිස් අයුරින් අනුලොම නුවණ ලබයි. මේ හතළිස් අයුරින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. මේ සතළිස් අයුරින් අනුලොම නුවණ ලබන්නහුට මේ සතළිස් අයුරින් සම්මත්තනියාමයට බැසගන්නහුට අනිත්‍යය අනුව බැලීම් කෙතෙක්ද? දුක් අනුව බැලීම් කෙතෙක්ද? අනාත්මය අනුව බැලීම් කෙතෙක්ද?
අනාත්මය අනුව බැලීම් විසිපහකි. අනිත්‍යය අනුව බැලීම් පණහකි. දුක් අනුව බැලීම් එකසියවිසිපහකි.
10. මාතිකාකථා 10. මාතිකා කථා
40
නිච්ඡාතො (නිච්ඡාතො මුච්චතීති (ස්‍යා.)), මොක්ඛො විමොක්ඛො, විජ්ජාවිමුත්ති, අධිසීලං, අධිචිත්තං, අධිපඤ්ඤා, පස්සද්ධි, ඤාණං, දස්සනං විසුද්ධි (සුද්ධි (ස්‍යා.)) නෙක්ඛම්මං, නිස්සරණං පවිවෙකො, වොස්සග්ගො, චරියා, ඣානවිමොක්ඛො, භාවනා, අධිට්ඨානං, ජීවිතං.
40
[1] “නොමැළවුනේ මිදුනේනුයි” විමොක්ෂ නමි. විද්‍යා විමුක්තිය, අධිශීලය, අධිචිත්තය, අධිප්‍රඥාව, පස්සද්ධිය ඥානය, දර්ශනය, විශුද්ධිය, නෙක්ඛම්මය, නිස්සරණය, පවිවෙකය, වොස්සග්ගය, චරියා, ධ්‍යාන විමොක්ෂ, භාවනා අධිෂ්ඨානය, ජීවිතය.
41
නිච්ඡාතොති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දතො නිච්ඡාතො, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදතො නිච්ඡාතො...පෙ.... පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙහි නිච්ඡාතො...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙහි නිච්ඡාතො.
මොක්ඛො විමොක්ඛොති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දතො මුච්චතීති - මොක්ඛො විමොක්ඛො. අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදතො මුච්චතීති - මොක්ඛො විමොක්ඛො...පෙ.... පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙහි මුච්චතීති - මොක්ඛො විමොක්ඛො...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙහි මුච්චතීති - මොක්ඛො විමොක්ඛො.
විජ්ජාවිමුත්තීති නෙක්ඛම්මං විජ්ජතීති විජ්ජා, කාමච්ඡන්දතො මුච්චතීති විමුත්ති. විජ්ජන්තො මුච්චති, මුච්චන්තො විජ්ජතීති - විජ්ජාවිමුත්ති. අබ්‍යාපාදො (අබ්‍යාපාදං (ස්‍යා.)) විජ්ජතීති විජ්ජා, බ්‍යාපාදතො විමුච්චතීති විමුත්ති. විජ්ජන්තො මුච්චති, මුච්චන්තො විජ්ජතීති - විජ්ජාවිමුත්ති...පෙ.... අරහත්තමග්ගො විජ්ජතීති විජ්ජා, සබ්බකිලෙසෙහි මුච්චතීති විමුත්ති. විජ්ජන්තො මුච්චති, මුච්චන්තො විජ්ජතීති - විජ්ජාවිමුත්ති.
අධිසීලං අධිචිත්තං අධිපඤ්ඤාති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං, සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි, අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි, දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි. යො තත්ථ සංවරට්ඨො, අයං අධිසීලසික්ඛා . යො තත්ථ අවික්ඛෙපට්ඨො, අයං අධිචිත්තසික්ඛා. යො තත්ථ දස්සනට්ඨො, අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ සංවරට්ඨෙන සීලවිසුද්ධි, අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි. දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි. යො තත්ථ සංවරට්ඨො, අයං අධිසීලසික්ඛා. යො තත්ථ අවික්ඛෙපට්ඨො, අයං අධිචිත්තසික්ඛා. යො තත්ථ දස්සනට්ඨො, අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා.
පස්සද්ධීති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං පටිප්පස්සම්භෙති, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං පටිප්පස්සම්භෙති...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ පටිප්පස්සම්භෙති.
ඤාණන්ති කාමච්ඡන්දස්ස පහීනත්තා නෙක්ඛම්මං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං ; බ්‍යාපාදස්ස පහීනත්තා අබ්‍යාපාදො ඤාතට්ඨෙන ඤාණං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා අරහත්තමග්ගො ඤාතට්ඨෙන ඤාණං.
දස්සනන්ති කාමච්ඡන්දස්ස පහීනත්තා නෙක්ඛම්මං දිට්ඨත්තා දස්සනං. බ්‍යාපාදස්ස පහීනත්තා අබ්‍යාපාදො දිට්ඨත්තා දස්සනං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා අරහත්තමග්ගො දිට්ඨත්තා දස්සනං.
විසුද්ධීති කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මෙන විසුජ්ඣති. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදෙන විසුජ්ඣති...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගෙන විසුජ්ඣති.
නෙක්ඛම්මන්ති කාමානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං නෙක්ඛම්මං. රූපානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං ආරුප්පං. යං ඛො පන කිඤ්චි භූතං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං, නිරොධො තස්ස නෙක්ඛම්මං. බ්‍යාපාදස්ස අබ්‍යාපාදො නෙක්ඛම්මං. ථිනමිද්ධස්ස ආලොකසඤ්ඤා නෙක්ඛම්මං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං අරහත්තමග්ගො නෙක්ඛම්මං.
නිස්සරණන්ති කාමානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං නෙක්ඛම්මං. රූපානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං ආරුප්පං. යං ඛො පන කිඤ්චි භූතං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං, නිරොධො තස්ස නිස්සරණං. කාමච්ඡන්දස්ස නෙක්ඛම්මං නිස්සරණං. බ්‍යාපාදස්ස අබ්‍යාපාදො නිස්සරණං...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං අරහත්තමග්ගො නිස්සරණං.
පවිවෙකොති කාමච්ඡන්දස්ස නෙක්ඛම්මං පවිවෙකො ...පෙ.... සබ්බකිලෙසානං අරහත්තමග්ගො පවිවෙකො .
වොස්සග්ගොති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දං වොස්සජ්ජතීති - වොස්සග්ගො. අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං වොස්සජ්ජතීති - වොස්සග්ගො...පෙ.... අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ වොස්සජ්ජතීති - වොස්සග්ගො.
චරියාති කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මෙන චරති. බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදෙන චරති...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගෙන චරති.
ඣානවිමොක්ඛොති නෙක්ඛම්මං ඣායතීති - ඣානං. කාමච්ඡන්දං ඣාපෙතීති - ඣානං. ඣායන්තො මුච්චතීති - ඣානවිමොක්ඛො. ඣාපෙන්තො මුච්චතීති - ඣානවිමොක්ඛො. ඣායන්තීති ධම්මා. ඣාපෙන්තීති කිලෙසෙ. ඣාතෙ ච ඣාපෙ ච ජානාතීති - ඣානඣායී (ඣානවිමොක්ඛො (ස්‍යා.) අට්ඨකථා ඔලොකෙතබ්බා). අබ්‍යාපාදො ඣායතීති ඣානං. බ්‍යාපාදං ඣාපෙතීති - ඣානං...පෙ.... ආලොකසඤ්ඤා ඣායතීති - ඣානං. ථිනමිද්ධං ඣාපෙතීති - ඣානං...පෙ.... අරහත්තමග්ගො ඣායතීති - ඣානං. සබ්බකිලෙසෙ ඣාපෙතීති - ඣානං. ඣායන්තො මුච්චතීති - ඣානවිමොක්ඛො. ඣාපෙන්තො මුච්චතීති - ඣානවිමොක්ඛො. ඣායන්තීති - ධම්මා. ඣාපෙන්තීති - කිලෙසෙ. ඣාතෙ ච ඣාපෙ ච ජානාතීති - ඣානඣායී.
41
නොමැලවුනේ යනු නම්:
නිෂ්කාම්‍යය කරණකොටගෙණ කාමච්ඡන්දයෙන් නොමැලවීමයි. අව්‍යාපාදය කරණකොටගෙණ ව්‍යාපාදයෙන් (ii) නොමැලවීමයි. (iii) ආලෝක සඤ්ඤාව කරණකොටගෙන ථිනමිද්ධයෙන් (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය කරණකොටගෙන ඖද්ධත්‍යයෙන් (මෙහි ii) ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනය කරණකොටගෙන විචිකිච්ඡාවෙන් (මෙහි ii) ප්‍රථමධ්‍යානය කරණකොටගෙන නීවරණ කෙරෙන් නොමැලවීමයි. අර්හත් මාර්ගය කරණකොටගෙන සියලු කෙලෙසුන් කෙරෙන් නොමැලවීමයි.
[2] “මිදේනුයි විමොක්ඛ නම්වේ” යන මෙහි:
නිෂ්කාම්‍යය හේතුකොට ගෙණ, කාමච්ඡන්දයෙන් මිදේනුයි විමොක්ඛ නම් වේ. අව්‍යාපාදය හේතුකොටගෙන ව්‍යාපාදයෙන් (ii) මිදේණුයි විමොක්ඛ නම් වේ. (iii) ආලෝකසඤ්ඤාව හේතුකොටගෙන ථිනමිද්ධයෙන් (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය හේතුකොටගෙන ඖද්ධත්‍යයෙන් (මෙහි ii) ධර්මව්‍යවස්ථාපනය කරණකොටගෙන විචිකිච්ඡාවෙන් (මෙහි ii) ප්‍රථමධ්‍යානය හේතුකොටගෙන නීවරණ කෙරෙන් විදේනුයි විමොක්ඛ නම් වේ. අර්හත් මාර්ගය හේතුකොටගෙන සියලු කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදේනුයි විමොක්ඛ නම් වේ.
[3] “විද්‍යා විමුක්තිය යන” මෙහි
නිෂ්කාමය විද්‍යාමානවේනුයි විද්‍යානම් වේ. කාමච්ඡන්දයෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නම් වේ: දැනගනිමින් (කාමච්ඡන්දයෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගණිනුයි විද්‍යාමුක්ති නම් වේ.
අව්‍යාපාදය විද්‍යාමානවේනුයි විද්‍යානමි. ව්‍යාපාදයෙන් මිදේනුයි “විමුක්ති නම් වේ” දැනගණිමින් (ව්‍යාපාදයෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගණීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ. දැනගනිමින් (ථිනමිද්ධයෙන්) මිදෙයි මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ. ආලෝක සඤ්ඤාව විද්‍යාමාන වේනුයි විද්‍යානමි. ථිනමිද්ධයෙන් මිදේනුයි විමුක්තිනමි. දැනගනිමින් (උද්ධච්චයෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ. අවික්ෂෙපය විද්‍යාමාන වේනුයි විද්‍යමාන නමි. උද්ධච්චයෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නමි දැනගනිමින් (විචිකිච්ඡාවෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නමි. ධම්මවවත්ථානය විද්‍යමානවේනුයි විද්‍යා නමි. විචිකිච්ඡාවෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නමි. දැනගනිමින් (නීවරණයන්ගෙන්) මිදෙයි මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නමි. පඨමජ්ක්ධානය විද්‍යමානවේනුයි විද්‍යානමි. නීවරණයන්ගෙන් මිදේනුයි විමුක්තිනමි. දැනගනිමින් (සියලු කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නමි. අර්හත් මාර්ගය විද්‍යාමානවේනුයි විද්‍යානම් වේ.
සියලු කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නම් වේ. දැනගනිමින් මිදෙයි මිදෙමින් දැනගනීනුයි, විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ.
[4] අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥා යනු නම්
නිෂ්කාම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය සංවරණය කිරීම අර්ථයෙන් “ශීලවිශුද්ධි” නමි.
නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් “චිත්තවිශුද්ධි” නම් වේ.
දර්ශනාර්ථයෙන් “දිට්ඨිවිශුද්ධි” නම් වේ.
එහි යම් සංවරණාර්ථයක් වේ නම් එය අධිශීල ශික්ෂා නමි. එහි යම් නොවිසිරීම් අර්ථයක් වේ නම් එය අධිචිත්ත ශික්ෂානමි එහි යම් දර්ශනාර්ථයක් වේ නම් එය අධිප්‍රඥා ශික්ෂා නම් වේ.
[5] අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය සංවරණය කිරීම් අර්ථයෙන් ශීලවිශුද්ධි නම් වේ. (ii) ආලෝකසඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධය, අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය, ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්, (iii) අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් සංවරණය කිරීම් අර්ථයෙන් ශීල විශුද්ධි නම් වේ.
නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් චිත්ත විශුද්ධි නම් වේ.
දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨිවිශුද්ධි නම් වේ.
එහි යම් සංවරණාර්ථයක් වේනම් එය අධිශීලශික්ෂා නමි. එහි යම් අවික්ෂෙපාර්ථයෙන් වේ නම් එය අධිචිත්තශික්ෂානමි. එහි යම් දර්ශනාර්ථයක් වේනම් එය ශික්ෂා නමි.
[6] පස්සද්ධිනම්:
නිෂ්කාම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය සන්සිඳවයි.
අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය සන්සිඳවයි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න)
අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් සන්සිඳවයි.
[7] ඥානය නම්:
කාමච්ඡන්ද ප්‍රහීනවූ බැවින් දැනගත්තේය යන අර්ථයෙන් (නිෂ්කාම්‍යයි) “නෙක්ඛම්මය” ඥාන නමි
ව්‍යාපාදය (ii) ප්‍රහීණවූ බැවින් දැනගත්තේය. යන අර්ථයෙන් (iii) අව්‍යාපාදය ඥානනම් ථිනමිද්ධය (මෙහි ii) ආලෝක සඤ්ඤාව ඥානනමි. උද්ධච්චය (මෙහි (ii) සඤ්ඤාව නමි. විචිකිච්ඡාව (මෙහි (ii) ධම්මවවත්ථාන සඤ්ඤාව අවික්ෂෙප නමි. නීවරණයන් (මෙහි (ii) පඨමජ්ක්ධාන සඤ්ඤාව ඥාන නමි.
සියලු කෙලෙස් ප්‍රහීණවූ බැවින් දැනත්තේය යනු අර්ථයෙන් අර්හත් මාර්ගය ඥාන නමි.
[8] දර්ශන නම්:
කාමච්ඡන්ද ප්‍රහීණවූ බැවින් නුවණින් දක්නාලදය යන අර්ථයෙන් නිෂ්කාම්‍යය දර්ශන නමි.
ව්‍යාපාදය ප්‍රහීණවූ බැවින් නුවණින් දක්නාලදය යන අර්ථයෙන් අව්‍යාපාදය දර්ශන නමි. ඥාන නමි යන්න දර්ශන නම් කියා වෙනස්කොට (මෙහි 7 (ii) යොදන්න)
සියලු කෙලෙස් ප්‍රහීණවූ බැවින් නුවණින් දක්නාලද යන අර්ථයෙන් අර්හත් මාර්ගය දර්ශන නමි.
[9] විසුද්ධි නම්
කාමච්ඡන්දය දුරුකරන්නේ නිෂ්කාම්‍යයෙන් පිරිසිදු වෙයි. ව්‍යාපාදය දුරුකරන්නේ අව්‍යාපාදයෙන් පිරිසිදු වෙයි. ථිනමිද්ධය දුරුකරන්නේ ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් උද්ධච්චය දුරුකරන්නේ අවික්ෂෙපයෙන් විචිකිච්ඡාව දුරුකරන්නේ ධම්මවවත්ථානයෙන්, නීවරණයන් දුරුකරන්නේ පඨමජ්ක්ධානයෙන් සියලු කෙලෙසුන් දුරුකරන්නේ අර්හත් මාර්ගයෙන් පිරිසිදුවෙයි.
[10] නෙක්කම්ම නම්:
කාමයන්ගෙන් වෙන්වීමයි.
“ආරූප්‍යය” නම් රූපයන්ගෙන් නික්මීමයි. යම්කිසිවක් වූයේ නම් සංස්කෘත (සකස්වූයේ) නම් හේතුප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේ නම් නිරෝධය එහි නෙක්ඛම්මනමි. අව්‍යාපාදය ව්‍යාපාදය සස පිළිබඳ “නෙක්ඛම්මයයි” (iii) ආලෝක සංඥාව ථිනමිද්ධය පිළිබඳ “නෙක්ඛම්ම”යයි අවික්ෂෙපය උද්ධච්චය (මෙහි ii) ධම්මවවත්ථානය විචිකිච්ඡාව (මෙහි ii) පඨමජ්ක්ධානය නීවරණයන් (මෙහි ii) අර්හත් මාර්ගය සියලු කෙලෙස් පිළිබඳ නෙක්ඛම්මයයි.
[11] නිස්සරණ නම්:
කාමයන් හැරදැමීමයි:
ආරූප්‍ය නම් රූපයන්ගේ හැරදැමීමයි. යම්කිසිවක් වූයේ නම්, සංස්කෘත (සකස්වූයේ) නම් හේතුප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේ නම් නිරෝධය එහි (ii) නිස්සරණයයි (iii) අව්‍යාපාදය ව්‍යාපාදය පිළිබඳ (මෙහි ii) ආලෝක සංඥාව ථිනමිද්ධය පිළිබඳ (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය උද්ධච්චය පිළිබඳ (මෙහි ii) ධම්මවවත්ථානයන් විචිකිච්ඡාව පිළිබඳ (මෙහි ii) පඨමජ්ක්ධානය නීවරණයන් පිළිබඳ (මෙහි ii) අර්හත්මාර්ගය සියලු කෙලෙසුන් පිළිබඳ නිස්සරණයයි.
[12] “විවේකය යන” මෙහි
කාමච්ඡන්දයාගේ නිෂ්කාම්‍යය පවිවේක නමි. ව්‍යාපාදයගේ අව්‍යාපාදය, ථිනමිද්ධයාගේ ආලෝක සඤ්ඤාව උද්ධච්චයාගේ අවික්ෂෙපය, විචිකිච්ඡාවගේ ධම්මවවත්ථානය නීවරණයාගේ පඨමජ්ක්ධානය සියලු කෙලෙසුන් පිළිබඳව අර්හත් මාර්ගය පවිවේක නමි.
[13] “වොස්සග්ග යන” මෙහි
නිෂ්කාම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය හැරදමානුයි වොස්සග්ග නමි” අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය හැරදමානුයි වොස්සග්ග නමි. ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධය අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය. විචිකිච්ඡාවෙන් ධම්මවවත්ථානය නීවරණයෙන් පඨමජ්ක්ධානය අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙස් හැරදමානුයි වොස්සග්ග නමි.
[14] “චරියා” යන මෙහි
කාමච්ඡන්දය හැරදමන්නේ නිෂ්කාම්‍යයෙන් හැසිරෙයි. ව්‍යාපාදය හැරදමන්නේ අව්‍යාපාදයෙන් හැසිරෙයි.
ථිනමිද්ධය හැරදමන්නේ ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් හැසිරෙයි. උද්ධච්චය හැරදමන්නේ අවික්ෂෙපයෙන් හැසිරෙයි. විචිකිච්ඡාව හැරදමන්නේ ධම්මවවත්ථානයෙන් හැසිරෙයි. නීවරණයන් හැරදමන්නේ පඨමජ්ක්ධානයෙන් හැසිරෙයි. සියලු කෙලෙස් හැරදමන්නේ අර්හත් මාර්ගයෙන් හැසිරෙයි.
[15] ධ්‍යාන විමොක්ෂ යන මෙහි
නිෂ්කාම්‍ය සිතානුයි ධ්‍යාන නමි. කාමච්ඡන්දය දවානුයි ධ්‍යාන නමි.
සිතමින් මිදේනුයි ධ්‍යානවිමොක්ෂ නමි. දවමින් මිදේනුයි ධ්‍යානවිමොක්ෂ නමි.
[16] සිතන දේ නම් ධර්මයි. දවනදේ නම් කෙලෙස්ය. සිතූ දේ දැවූදේත් දනීනුයි ක්ධාන ක්ධාධී නම් වේ. අව්‍යාපාදය සිතානුයි ක්ධාන නම්වේ. ව්‍යාපාදය දවානුයි ක්ධාන නම්වේ. ආලෝක සංඥාව සිතානුයි ක්ධාන නමි. ථිනමිද්ධය දවානුයි ක්ධාන නමි. අවික්ෂෙපය සිතානුයි ක්ධාන නමි. උද්ධච්චය දවානුයි ක්ධාන නමි. ධම්මවවත්ථානය සිතානුයි ක්ධාන නමි. විචිකිච්ඡාව දවානුයි ක්ධාන නමි. පඨමජ්ක්ධානය සිතානුයි ක්ධාන නමි. නීවරණයන් දවානුයි ක්ධාන නමි. අර්හත් මාර්ගය සිතානුයි ක්ධාන නමි. සියලු කෙලෙස් දවානුයි ක්ධාන නමි සිතමින් මිදේනුයි ක්ධාන විමොක්ෂ නමි. දවමින් විදේනුයි ක්ධාන විමොක්ෂ නමි සිතන දෙය නම් ධර්මයි. දවන දෙය නම් කෙළෙස්ය. සිතූ දේ, දැවූදේත් දනීනුයි “ක්ධාන, ක්ධාධී නම් වේ.
42
භාවනා අධිට්ඨානං ජීවිතන්ති කාමච්ඡන්දං පජහන්තො නෙක්ඛම්මං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො. නෙක්ඛම්මවසෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානසම්පන්නො. ස්වායං එවං භාවනාසම්පන්නො අධිට්ඨානසම්පන්නො සමං ජීවති, නො විසමං; සම්මා ජීවති, නො මිච්ඡා; විසුද්ධං ජීවති, නො කිලිට්ඨන්ති - ආජීවසම්පන්නො. ස්වායං එවං භාවනාසම්පන්නො අධිට්ඨානසම්පන්නො ආජීවසම්පන්නො යඤ්ඤදෙව පරිසං උපසඞ්කමති - යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්‍රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං - විසාරදො උපසඞ්කමති අමඞ්කුභූතො. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො භාවනාසම්පන්නො අධිට්ඨානසම්පන්නො ආජීවසම්පන්නො.
බ්‍යාපාදං පජහන්තො අබ්‍යාපාදං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... ථිනමිද්ධං පජහන්තො ආලොකසඤ්ඤං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... උද්ධච්චං පජහන්තො අවික්ඛෙපං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... විචිකිච්ඡං පජහන්තො ධම්මවවත්ථානං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... අවිජ්ජං පජහන්තො විජ්ජං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... අරතිං පජහන්තො පාමොජ්ජං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... නීවරණෙ පජහන්තො පඨමං ඣානං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො...පෙ.... සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො අරහත්තමග්ගං භාවෙතීති - භාවනාසම්පන්නො. අරහත්තමග්ගවසෙන චිත්තං අධිට්ඨාතීති - අධිට්ඨානසම්පන්නො. ස්වායං එවං භාවනාසම්පන්නො අධිට්ඨානසම්පන්නො සමං ජීවති, නො විසමං; සම්මා ජීවති, නො මිච්ඡා; විසුද්ධං ජීවති, නො කිලිට්ඨන්ති - ආජීවසම්පන්නො. ස්වායං එවං භාවනාසම්පන්නො අධිට්ඨානසම්පන්නො ආජීවසම්පන්නො යඤ්ඤදෙව පරිසං උපසඞ්කමති - යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්‍රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං - විසාරදො උපසඞ්කමති අමඞ්කුභූතො. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො භාවනාසම්පන්නො අධිට්ඨානසම්පන්නො ආජීවසම්පන්නොති.
42
[17] භාවනාව, අධිෂ්ඨානය, ජීවිතය යන මෙහි කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෙක්ඛම්මය වඩානුයි “භාවනා සම්පන්න” නමි.
නිෂ්කාම්‍ය වශයෙන් සිත ඉටානුයි “අධිෂ්ඨාන” සම්පන්න නමි. ඒ මේ භික්ෂුතෙමේ මෙසේ භාවනා සම්පන්නවූයේ විෂමව නොව ජීවත්වෙයි වැරදිලෙස නොව නිවැරදිව ජීවත් වෙයි. කිළිටිනොව පිරිසිදුව ජීවත්වේනුයයි ආජීව සම්පන්න නම් වේ.
ඒ මේ භික්ෂුතෙමේ මෙසේ භාවනා සම්පන්නවූයේ මෙසේ අධිෂ්ඨාන සම්පන්නවූයේ ආජීවසම්පන්නවූයේ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ, ගෘහපති, ශ්‍රමණ යන යම් යම් පිරිසකට පැමිණේ නම් නොහැකිලී නිර්භීතව පැමිණෙයි.
ඊට හේතු කවරේදයත්? ඒ ආර්ය පුද්ගලතෙමේ එසේ පැමිණිය හැකි පරිදි භාවනාවෙන් යුක්තය. (ආජීවයෙන්) මනා දිවි පැවැත්වීමෙන් යුක්තය.
[18] ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාදය වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝක සංඥාව වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ. උද්ධච්චය දුරුකරමින් නොවිසුරුනු සිත වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ.
විචිකිච්ඡාව දුරුකරමින් ඒ ඒ කරුණු නිශ්චයකිරීම වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ. අවිද්‍යාව දුරුකරමින් විද්‍යාව වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ. නොඇල්ම දුරුකරමින් ප්‍රමෝදබව වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ. නීවරණයන් දුරුකරමින් ප්‍රථමධ්‍යානය වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ. සියලු කෙලෙස් දුරුකරමින් අර්හත් මාර්ගය වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ.
[19] අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත ඉටානුයි අධිෂ්ඨාන සම්පන්න නම් වේ. ඒ මේ භික්ෂුතෙමේ මෙසේ භාවනා සම්පන්නවූයේ මෙසේ අධිෂ්ඨානවූයේ විෂමව නොව සමව ජීවත් වෙයි. වැරදිලෙස නොව නිවැරදිව ජීවත්වෙයි. කිලිටිව නොව පිරිසිදුව ජීවත්වේනුයි ආජීවසම්පන්න නම් වේ.
[20] මෙසේ භාවනාවෙන් යුක්තවූ අධිෂ්ඨානයෙන් යුක්තවූ මනා ජීවත්වීමෙන් යුක්තවූ ඒ භික්ෂුතෙමේ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ, ගෘහපති, ශ්‍රමණ යන යම් යම් පිරිසකට පැමිණියේ නම් නොහැකිලී, නිර්භීතව පැමිණෙයි. එසේ පැමිණෙනුයේ කවර හේතූන් නිසාදයත්, ඒ පුද්ගලතෙමේ එසේ පැමිණිය හැකි පරිදි භාවනාවෙන් යුක්තය. අධිෂ්ඨානයෙන් යුක්තය. මනා දිවිපැවැත්මෙන් යුක්තය.