[1] (1) භාවනා වශයෙන් වැඩූ නැවත නැවත වැඩූ අනිච්චානුපස්සනාව (පඤ්චස්කන්ධය අනිත්‍ය ලෙස බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (මෙහි පහත දක්වන වාක්‍ය ඉදිරියට “භාවනා වශයෙන් වැඩූ, නැවත නැවත වැඩූ” යන වචන යෙදිය යුතුයි.) (2) - දුක්ඛානුපස්සනාව (පඤ්චස්කන්ධය දුක්වූ පරිදි බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (3) - අනත්තානුපස්සනාව (පඤ්චස්කන්ධය ආත්මයක් නොවේයයි බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (4) - නිබ්බිදානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන් කෙරෙහි කලකිරීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (5) - විරාගානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන්හි නොඇලීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (6) - නිරෝධානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන් නැති කිරීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද? (7) - භාවනාව වශයෙන් වැඩූ පටිනිස්සග්ගානුපස්සනාව (සියලු සංස්කාරයන් දුරුකිරීම අනුව බැලීම) කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ කරයිද?

(1) භාවනා වශයෙන් වැඩූ නැවත නැවත වැඩූ අනිච්චානුපස්සනාව, ජවන ප්‍රඥාව (අනිත්‍ය වශයෙන් වහාදුවන ප්‍රඥාව) සම්පූර්ණ කරයි.

(මෙහි පහත දක්වන වාක්‍ය ඉදිරියට “භාවනා වශයෙන් වැඩූ, නැවත නැවත වැඩූ” යන වචන යෙදිය යුතුයි.)

(2) - දුක්ඛානුපස්සනාව නිබ්බෙධික (සංස්කාරයන් කෙරෙහි කලකිරීම ඇති කරවන) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ කරයි.

(3) - අනත්තානුපස්සනාව මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ කරයි.

(4) - නිබ්බිදානුපස්සනාව, (තියුණු නුවණ) සම්පූර්ණ කරයි.

(5) - විරාගානුපස්සනාව, විපුල ප්‍රඥාව (වැඩුණු නුවණ) සම්පූර්ණ කරයි.

(6) - නිරෝධානුපස්සනාව ගැඹුරු නුවණ සම්පූර්ණ කරයි.

(7) - පටිනිස්සග්ගානු පස්සනාව අසාමන්ත ප්‍රඥාව (සෙසු නුවණට සමීප නුවණ) සම්පූර්ණ කරයි.

(8) - ජවන ප්‍රඥාව ආදී මේ සත් ප්‍රඥාවෝ පණ්ඩිත බව සම්පූර්ණ කරයි.

(9) - මේ පාණ්ඩිත්‍යය සහිතවූ මේ ප්‍රඥාවෝ අටදෙන පෘථුප්‍රඥාව (ලෞකික නුවණ) ඉක්මවූ නුවණ සම්පූර්ණ කරයි.

(10) - පෘථුප්‍රඥාව ආදී මේ ප්‍රඥාවෝ නවදෙන (හාස ප්‍රඥාව) සන්තෝෂ සහිත නුවණ සම්පූර්ණ කරයි.

මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදාවයි. ඒ ඒ ප්‍රඥාවෝ තත්වාකාරයෙන් අවබෝධ කරන්නාවූ ඥානයයි.

ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් හේතු ඵල ආදී අර්ථයන් නිශ්චය කිරීමෙන් අත්ථපටිසම්භිදාව (අර්ථ දැනීමේ ඥානය) ලබන ලද්දීවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දීවෙයි. නුවණින් ස්පර්ශකරන ලද්දීවෙයි. ඵලය උපදවන හේතුව ආදී පඤ්ච ධර්මයන් නිශ්චය කිරීමෙන් ධර්ම පටිසම්භිදාව (ඒ ධර්මයන් පිළිබඳ දැනීම) ලබන ලද්දීවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරණ ලද්දීවෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දීවෙයි. ඒ අර්ථ ධර්ම දෙදෙනාගේ නිරුක්තිය නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදාව (ශබ්ද අර්ථ දෙකේ තත්වූ පරිදි දැනීම) ලබන ලද්දීවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දීවෙයි නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දීවෙයි.

[2] ප්‍රතිභානය මුලින් කී තුන් වැදෑරුම් පටිසම්භිදා ඥානයන් නිශ්චය කිරීමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදාව ලබන ලද්දී වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දීවෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දී වෙයි. මෙසේ ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ සිව් වැදෑරුම් පටිසම්භිදාවෝ ලබන ලද්දාහුවෙත්. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහුවෙති.

රූපයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද, රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන්, කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද, රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද, රූපයෙහි නිබ්බිදාව (-කලකිරීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,

රූපයෙහි විරාගය (-නොඇලීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,

[3] රූපයෙහි නිරෝධය (-නැති කිරීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,

රූපයෙහි පටිනිස්සග්ගය (-අත්හැර දැමීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන්, කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද,

රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[4] රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. රූපයෙහි නිබ්බිදාව (-කලකිරීම) අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් තීක්ෂණ (-තියුණු) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි විරාගය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් විපුල (-පළල්) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි නිරෝධය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ගම්භිර ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි පටිනිස්සග්ගය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් අසාමන්ත (-යටත් නැති) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

මේනුවණ හත වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පණ්ඩිතකම සම්පූර්ණ වෙයි. ඒ පාණ්ඩිත්‍යය සහිත මේ නුවණ අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පෘථු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි. පෘථු ප්‍රඥාව සහිත මේ නුවණ නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.

[5] ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථයන් නිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ දැනීමේ නුවණ ලබන ලද්දේවෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. ඥානයෙන් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි ධර්මයන් නිශ්චය කිරීමෙන් ධම්ම පටිසම්භිදාවද නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදාවද ප්‍රතිභානය නිශ්චය කිරමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදාවද ලබන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. ඥානයෙන් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙති.

(මෙසේ) ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ සිව්වැදෑරුම් පටිසම්භිදා ඥානයෝ ලබන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රඥාවෙන් ස්පර්හ කරන ලද්දාහු වෙති.

වේදනාවේ අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද (iii) වේදනාවෙහි දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි කළකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි නිරුද්ධව කිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) වේදනාවෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) යොදන්න.)

වේදනාවෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. වේදනාවෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් නිබ්බෙධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. වේදනාවෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවේ. වේදනාවෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන්, තියුණු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. වේදනාවෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැත වැඩීමෙන් විපුල (පුළුල්) ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

වේදනාවෙහි නිරුද්ධ කිරීම, අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ගම්භීර ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

වේදනාවෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන්, අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය ඇතිවේ. පාණ්ඩිත්‍යය සහිත ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පෘථු ප්‍රඥාව ඇතිවේ. පෘථු ප්‍රඥාව සහිත මේ ප්‍රඥා නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව ඇතිවේ. මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.

ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින්: අර්ථ නිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ පටිසම්භිදා ඥානයද ධම්ම නිශ්චය කිරීමෙන් ධර්ම සම්භිදා ඥානයද නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයද ප්‍රතිභාන නිශ්චය කිරීමෙන් ප්‍රතිභාන පටිසම්භිදා ඥානයද ලබන ලද්දේ වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ සිව් වැදෑරුම් පටිසම්භිදා ඥානයෝ ලබන ලද්දාහු වෙති. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙති. සංඥාවෙහි (මෙහි 5 (ii) සංස්කාරයන්හි (මෙහි 6 (ii) විඥානයෙහි (මෙහි 6 (ii) ඇසෙහි (මෙහි 6 (ii) ජරාමරණයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද?

ජරාමරණයෙහි දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)

ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)

ජරාමරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)

ජරාමරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)

ජරාමරණයෙහි නිරුද්ධකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.)

ජරාමරණයෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 6 (ii) යොදන්න.) ජරාමරණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි ‘දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් (iv) නැවත නැවත වැඩීමෙන් (v) නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි vi) තියුණු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරා මරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) විපුල ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරා මරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) ගැඹුරු නුවණ සම්පූර්ණ වෙයි. ජරා මරණයෙහි අත්හැර දැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි iv) අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය ඇතිවේ.

[6] (පාණ්ඩිත්‍යය සහිත) මේ ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් පෘථු ප්‍රඥාව ඇතිවේ.

(පෘථු ප්‍රඥාව සහිත) මේ ප්‍රඥා නමය වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව ඇතිවේ.

මේ හාස ප්‍රඥාව පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.

ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථනිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ පටිසම්භිදා ඥානයත්, ධර්ම නිශ්චය කිරීමෙන් ධම්ම පටිසම්භිදා ඥානයත්, නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයත්, ප්‍රතිභානය නිශ්චය කිරීමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයත් ලබන ලද්දේ වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ ඔහු විසින් මේ පටිසම්භිදා නුවණ හතර ලබන ලද්දේ වෙයි. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේ වෙයි. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දේ වෙයි.

රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ (ii) වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? (iii)

අතීත අනාගත, වර්තමාන රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් (මේ ඡේදයේ නුවණ වැඩීමෙන් යන්න තිබෙන සෑම තැනකටම මෙහි (ii) යොදන්න.)

රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

රූපයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

රූපයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

රූපයෙහි නිරුද්ධකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

රූපයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්,

[7] රූපයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් (iii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි, දුක අනුව බැලීමේ (මෙහි (ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[8] රූපයෙහි, අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් (iii) මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

අතීත අනාගත වර්තමාන රූපයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි කළකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) “තියුණු” ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, කළකිරීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි, නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) විපුල ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[9] අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, නොඇලීම අනුව බැලීමේ (මෙහි 8 ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

රූපයෙහි නිරෝධය අනුව බැලීමේ (මෙහි 8 ii) ගම්භිර ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, නිරෝධය අනුව බැලීමේ (මෙහි 8 ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[10] රූපයෙහි හැරදැමීම අනුව බැලීමේ (ii) නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් (iii) අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

අතීතානාගත වර්තමාන රූපයෙහි, හැරදැමීම අනුව බැලීමේ (මෙහි ii) ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය සම්පූර්ණ වෙයි.

පාණ්ඩිත්‍යය සහිත මේ ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් “පෘථු ප්‍රඥාව” සම්පූර්ණ වෙයි.

පෘථු ප්‍රඥාව සහිත මේ ප්‍රඥා නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයයි.

[11] ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථ විනිශ්චය කිරීමෙන් අත්ථ පටිසම්භිදා ඥානයද, ධර්ම විනිශ්චය කිරීමෙන් ධම්ම පටිසම්භිදා ඥානයද, නිරුක්ති විනිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයද, ප්‍රතිභාන විනිශ්චය කිරීමෙන් පටිභාන පටිසම්භිදා ඥානයද, ලබන ලද්දේ වෙයි, ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දේවෙයි මෙසේ ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් මේ පටිසම්භිදා ඥාන සතර ලබන ලද්දාහු වෙති ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහු වෙති. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙති, වේදනාවෙහි, සංඥාවෙහි, සංස්කාරයන්හි, විඥානයෙහි, ඇසෙහි, කණෙහි, නාසයෙහි, දිවෙහි කයෙහි, ජරා මරණයෙහි, අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ වේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි, අනිත්‍ය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණ වේද?

[12] “ජරා මරණයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි, දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි, අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි, අනාත්ම ලක්ෂණ අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි, කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද?

[13] අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි, නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරා මරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි, නිරුද්ධ කිරිම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? ජරාමරණයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද? අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි, හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් කවර ප්‍රඥාවක් සම්පූර්ණවේද?

[14] ජරාමරණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි අනිත්‍යය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි, දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් නිබ්බේධික ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරා මරණයෙහි දුක අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[15] ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් මහා ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි අනාත්ම ලක්ෂණය අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි කලකිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් තියුණු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි කලකීරිම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[16] රූපයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් විපුල ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි නොඇලීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන්, නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. ජරාමරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම් අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ගැඹුරු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. අතීත අනාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි නිරුද්ධ කිරීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි ජරාමරණයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් අසාමන්ත ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි. අතීත අනාගත වර්තමාන ජරාමරණයෙහි හැර දැමීම අනුව බැලීමේ නුවණ වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් ජවන ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි. මේ ප්‍රඥා හත වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පාණ්ඩිත්‍යය සම්පූර්ණවෙයි. පාණ්ඩිත්‍යය සහිත මේ ප්‍රඥා අට වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් පුථු ප්‍රඥාව සම්පූර්ණවෙයි. පුථු ප්‍රඥාව සහිත මේ ප්‍රඥා නවය වැඩීමෙන් නැවත නැවත වැඩීමෙන් හාස ප්‍රඥාව සම්පූර්ණ වෙයි.

[17] මේ හාස ප්‍රඥාව නම් පටිභාන ප්‍රතිසම්භිදා ඥානයයි. ඒ ආර්ය පුද්ගලයා විසින් අර්ථ විනිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථ පටිසම්භිදා ඥානයද, ධර්ම විනිශ්චය කිරීමෙන් ධර්ම පටිසම්භිදා ඥානයද නිරුක්ති විනිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදා ඥානයද, ප්‍රතිභාන විනිශ්චය කිරීමෙන් ප්‍රතිභාන පටිසම්භිදා ඥානයද යන මේ සිව් වැදෑරුම් ප්‍රතිසම්භිදා ඥාන ලබන ලද්දාහුය. ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන ලද්දාහුය. නුවණින් ස්පර්ශ කරන ලද්දාහුය.

[18] මහණෙනි, භාවනා වශයෙන් වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ සෝවාන් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (ii) ඒ කවර ධර්ම සතරක්ද යත්, සත්පුරුෂයන් සේවනය කිරීම, සදහම් ඇසීම, නුවණින් මෙනෙහි කිරීම, ලොකොත්තර ධර්මයන් ලැබීමට සුදුසු ශීලාදී ප්‍රතිපදාවෙන් යුක්තවීම (iii) මහණෙනි, මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ වඩන ලද්දාහු බහුල වශයෙන් වඩන ලද්දාහු සෝවාන් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. මහණෙනි, භාවිත බහුලිකෘතවූ මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් සකෘදාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (මෙහි (ii) යොදන්න.)

[19] මහණෙනි, මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ වඩනලද්දාහු නැවත නැවත වඩන ලද්දාහු සකෘදාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. මහණෙනි, වැඩූ නැවත නැවත වැඩූ මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් අනාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (මෙහි 18 (ii) යොදන්න.) මහණෙනි, වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ සිව් වැදෑරුම් ධර්මයෝ අනාගාමි ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. මහණෙනි, වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් රහත් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම පිණිස පවතිත්. (මෙහි 18 (ii) යොදන්න.)

[20] මහණෙනි, භාවිත, බහුලීකෘතවූ මේ ධර්මයෝ සතර දෙනෙක් මාර්ඵල ඥාන ආදී ප්‍රඥාව ලැබීම පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ වැඩීම පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ විපුල බව මහත් බව පිණිස පවතිත්. මහා ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. පෘථු ප්‍රඥාව පිණිස පවතී, විපුල ප්‍රඥාව පිණිස පවතී, ගම්භීර ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. අසාමන්ත ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. භූරි ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ බහුල බව පිණිස පවතිත්. සීඝ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ලඝු ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. හාස ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ජවන ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. තීක්ෂණ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. නිබ්බේධික ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. (මෙහි 18 (ii) යොදන්න.)

[21] මහණෙනි, වඩනලද නැවත නැවත වඩනලද මේ ධර්මයෝ සතර දෙන,

(මෙතැන් සිට වචන අගට පිණිස පවතිත් යනු යොදන්න) ප්‍රඥා ප්‍රතිලාභය - ප්‍රඥාවගේ අභිවෘද්ධිය - ප්‍රඥාවගේ විපුල බව - මහා ප්‍රඥාව - පෘථු ප්‍රඥාව - විපුල ප්‍රඥාව - ගම්භිර ප්‍රඥාව -අසාමන්ත ප්‍රඥාව - කෙලෙස් අභිහාසනය - කරන ප්‍රඥාව -භූරී ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. ප්‍රඥාවගේ බහුල බව පිණිස පවතිත්. සීඝ්‍ර ධර්මයන් දැනගන්නා නුවණ සීඝ්‍ර ප්‍රඥාව - වහාම ධර්මයන් දැනගන්නා නුවණ ලඝු ප්‍රඥාව - සන්තෝෂ සහගත ප්‍රඥාව -හාස ප්‍රඥාව - ඒ ඒ අර්ථයන් හිදුවන ප්‍රඥාව - ජවන ප්‍රඥාව -තියුණු නුවණ තීක්ෂණ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.

[22] කෙලෙස් සිඳ බිඳ දමන හෝ කෙලසුන් කෙරෙහි කලකිරෙන ප්‍රඥාව නිබ්බේධික ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.

ප්‍රඥාව ලැබීම පිණිස පවතිත්, යන මෙහි ප්‍රතිලාභය නම් කුමක්ද? මාර්ග ඥාන හතර ඵලඥාන හතර පටිසම්භිදා ඥාන හතර අභිඤ්ඤා හය තෙසැත්තෑ නුවණ, සත් සැත්තෑ නුවණ යන මොවුන්ගේ ලැබීම, පිළි ලැබීම, පැමිණීම, වහා පැමිණීම, නුවණින් ස්පර්ශ කිරීම, ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම, වෙත පැමිණීම, ප්‍රඥා ප්‍රතිලාභයයි, ප්‍රඥාව ලැබීම පිණිස පවතිත්, යන මෙහි ප්‍රඥා ප්‍රතිලාභය නම් මෙයයි. ප්‍රඥාවගේ වැඩීම පිණිස පවතිත් යන මෙහි ප්‍රඥා වෘද්ධිය නම් කුමක්ද? ශෛක්ෂ පුද්ගලයන් හත්දෙනාගේත් පෘථග්ජන කළ්‍යාණයාගේත් ප්‍රඥාව වැඩෙමින් පවතියි. රහතන් වහන්සේගේ ප්‍රඥාව වඩනලද වැඩීම ඇත්තීය, ‘ප්‍රඥා වෘද්ධිය පිණිස පවතිත්.’ යන මෙහි ප්‍රඥා වෘද්ධිය නම් මෙයයි.

[23] “ප්‍රඥාවගේ විපුල බව පිණිස පවතිත්.” යන මෙහි ප්‍රඥා විපුලත්වය නම් කුමක්ද? ශෛක්ෂ පුද්ගලයන් හත්දෙනාගේ හා පෘථග්ජන කළ්‍යාණයාගේද, ප්‍රඥාව විපුලත්වයට පැමිණෙයි. රහතන් වහන්සේගේ ප්‍රඥාව විපුලත්වයට ගියාය. “ප්‍රඥාවගේ විපුලත්වය පිණිස පවතිත්.” යන මෙහි ප්‍රඥා විපුලත්වයයි.

[24] “මහා ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.” යන මෙහි ප්‍රඥාව නම් කවරීද? මහත්වූ අර්ථයන් නිරවශෙෂයෙන් ගණිනුයි පිළිසිඹියාපත් ආර්ය ශ්‍රාවකයාගේ ප්‍රඥාව මහා ප්‍රඥා නම් වේ.

(මේ වචන මුලට “මහත්වූ කියාද අගට “පිළිසිඹියාපත් ආර්ය ශ්‍රාවකයාගේ ප්‍රඥාව” යන්නද යොදා ගතයුතුයි.) ධර්මයන් - නිරුක්තීන් - ප්‍රතිභානයන් - සීල රාශීන් - සමාධි රාශීන් -ප්‍රඥා රාශීන් - විමුක්ති රාශීන් - විමුක්ති ඥාණදර්ශන රාශීන් -ස්ථාන අස්ථානයන් - මහා විහාර සමාපත්තීන් ආර්ය සත්‍යයන් - සතිපට්ඨානයන් - සම්මප්පධානයන් - ඉද්ධිපාදයන් -ඉන්ද්‍රියයන් - බල - බොජ්ක්ධංග ධර්මයන් - ආර්යමාර්ගය -සාමඤ්ඤඵල - අභිඥාවන් - පරමාර්ථනිර්වාණය - “මහා ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි මේ මහා ප්‍රඥාවයි.

[25] “පුථු ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත්” යනු මෙහි පෘථු ප්‍රඥාව නම් කවරීද?

නොයෙක් නොයෙක් ස්කන්ධයන්හි නුවණ පවතීනුයි පෘථුප්‍රඥා නමි. (මෙහි ඒ ඒ වචන අගට “නුවණ පවතීනුයි පෘථුප්‍රඥා නමි.” යන්න යෙදිය යුතුය.) ධාතූන්හි - ආයතනයන්හි -පටිච්ච සමුප්පාදයන්හි - ශුන්‍යතා වශයෙන් නොගතයුතු ධර්මයන්හි - නුවණ පවතීනුයි - අර්ථයන්හි නුවණ පවතීනුයි පුථු පඤ්ඤා නමි. ධර්මයන්හි - නිරුක්තීන්හි - ප්‍රතිභානයන්හි -සීල රාශීන්හි - සමාධි රාශීන්හි - ප්‍රඥා රාශීන්හි - විමුක්ති රාශීන්හි - විමුක්ති ඥාන දර්ශන රාශීන්හි - ස්ථාන අස්ථානයන්හි -විහාර සමාපත්තීන්හි - ආර්ය සත්‍යයන්හි - සතිපට්ඨානයන්හි - සම්‍යක් ප්‍රධානයන්හි - ඉද්ධිපාදයන්හි - ඉන්ද්‍රියයන්හි -බලයන්හි - බොජ්ක්ධංගයන්හි - ආර්ය මාර්ගයන්හි - සාමඤ්ඤ ඵලයන්හි - අභිඥානයන්හි - සාධාරණ ධර්මයන් ඉක්මවා පරමාර්ථ නිර්වාණයෙහි - නුවණ පවතීනුයි පුථු පඤ්ඤා නමි. පුථු ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්. යන මෙහි මේ පුථු ප්‍රඥාවයි.

[26] “විපුල ප්‍රඥා භාවය පිණිස පවතිත්” යන මෙහි විපුල ප්‍රඥාව නම් කවරීද?

විපුල අර්ථයන් නිරවශෙෂයෙන් ගණිනුයි විපුලප්‍රඥා නම් (මෙතැන් සිට ඒ ඒ වචන මුලට “විපුල” යන්නද, ‘නිරවශෙෂයෙන් ගණිනුයි විපුල ප්‍රඥා නමි” යන්න අගටද යෙදිය යුතුයි.) ධර්මයන් - නිරුක්තීන් - ප්‍රතිභානයන් - සීල රාශීන් - සමාධි රාශීන් - ප්‍රඥා රාශීන් - විමුක්ති රාශීන් -විමුක්ති ඥාන දර්ශන රාශීන් - ස්ථාන අස්ථානයන් - විහාර සමාපත්තීන් - ආර්ය සත්‍යයන් - සතිපට්ඨානයන් - සම්‍යක් ප්‍රධාන - ඉද්ධි පාද - ඉන්ද්‍රියයන් - බල - බොජ්ක්ධංගයන් - ආර්ය මාර්ග - සාමඤ්ඤ ඵලයන් - අභිඥාවන් - පරමාර්ථ නිර්වාණය.

[27] “ගම්භීර ප්‍රඥාභාවය පිණිස පවතිත්” යන මෙහි මෙහි ගම්භීර ප්‍රඥාව නම් කවරීද?

ගැඹුරුවූ ස්කන්ධයන්හි නුවණ පවතීනුයි ගම්භිර ප්‍රඥානමි.

(මේ වචන මුලට ‘ගැඹුරුවූ’ කියාද ඒ වචන අගට ‘නුවණ පවතීනුයි ගම්භිර ප්‍රඥා නමි” කියාද යොදන්න.)

- ධාතූන්හි - ආයතනයන්හි - පටිච්චසමුප්පාදයන්හි -ශුන්‍ය වශයෙන් නොගතයුතු ධර්මයන්හි - අර්ථයන්හි -ධර්මයන්හි - නිරුක්තීන්හි - ප්‍රතිභානයන්හි - ශීල රාශීන්හි -සමාධිරාශීන්හි - ප්‍රඥාරාශීන්හි - විමුක්ති රාශීන්හි - විමුක්ති ඥානදර්ශන රාශීන්හි - ස්ථාන අස්ථානයන්හි - විහාර සමාපත්තීන්හි - ආර්යසත්‍යයන්හි - සතිපට්ඨානයන්හි - සම්‍යක් ප්‍රධානයන්හී - ඉද්ධිපාදයන්හි - ඉන්ද්‍රියයන්හි - බලයන්හි -බොජ්ක්ධංගයන්හි - ආර්ය මාර්ගයන්හි - සාමඤ්ඤ ඵලයන්හි -අභිඥාවන්හි - පරමාර්ථ නිර්වාණයෙහි-

[28] “ගම්භිර ප්‍රඥාභාවය පිණිස පවතිත්” යන මෙහි අසාමන්ත ප්‍රඥාව නම් කවරීද?

යම් පුද්ගලයෙකු විසින් අර්ථ නිශ්චය කිරීමෙන් අර්ථපටිසම්භිදාව (ii) ලබනලද්දී වේද, ප්‍රත්‍යක්ෂකරන ලද්දීවේද, ප්‍රඥාවෙන් ස්පර්ශකරන ලද්දී වේද, (ii) ධර්මනිශ්චය කිරීමෙන් ධර්මපටිසම්භිදාව (මෙහි (ii) යොදන්න) නිරුක්ති නිශ්චය කිරීමෙන් නිරුක්ති පටිසම්භිදාව (මෙහි (ii) යොදන්න) ප්‍රතිභානය නිශ්චය කිරීමෙන් ප්‍රතිභාන පටිසම්භිදාව (මෙහි (ii) යොදන්න) ඔහු විසින් අර්ථඥාන විෂයෙහිද ධර්මඥාන විෂයෙහිද නිරුක්ති ඥානවිෂයෙහිද ප්‍රතිභාන ඥානවිෂයෙහිද අන්කිසිවෙක් මැඩළිය හැක්කේ වෙයි.

[29] ඒ ආර්ය පුද්ගලතෙමේ වනාහි අන්‍යයන් විසින් (පෘථග්ජනයන් විසින්) මැඩලිය හැකි නොවේනුයි අසාමන්ත ප්‍රඥාවයි.

කළ්‍යාණ පෘථග්ජනයාගේ නුවණ අට්ඨමක පුද්ගලයාගේ සොවාන් මාර්ගස්ථ පුද්ගලයාගේ නුවණට දුරෙහිය. බොහෝ දුරෙහිය. අතිශයින්ම දුරෙහිය. ලඟ නොවේ. හාත්පස නොවේ.

කළ්‍යාණි ප්‍රථග්ජනයා ගෙණ සසඳන විට සෝවාන් මාර්ගස්ථ පුද්ගලතෙමේ අසාමන්ත ප්‍රාඥයෙකි. ඔහුට වඩා ඈත්වූ නුවණ ඇත්තෙකි.

සෝවාන් මාර්ගස්ථ පුද්ගලයාගේ ප්‍රඥාව සෝතාපන්නයාගේ (සෝවාන් ඵලයට පැමිණි පුද්ගලයාගේ) ප්‍රඥාවට වඩා දුරෙහිය, බොහෝ දුරෙහිය, අතිශයින්ම දුරෙහිය, සමීපයෙහි නොවේ, හාත්පස නොවේ.

සෝවාන් මාර්ගයට පැමිණි පුද්ගලයා ගෙණ සසඳනවිට සෝතාපන්නයා සෝවාන් පලයට පැමිණි පුද්ගල අසාමන්ත ප්‍රාඥ නම් වේ.

සෝවාන්ඵලස්ථ පුද්ගලයාගේ ප්‍රඥාව සකෘදාගාමි පුද්ගලයාගේ ප්‍රඥාවට වඩා දුරෙහිය, බොහෝ දුරෙහිය අතිශයින්ම දුරෙහිය, සමීපයෙහි නොවේ. හාත්පස නොවේ සකෘදාගාමි පුද්ගලයා ගෙණ සසඳනවිට අනාගාමි පුද්ගලයා අසාමාන්ත ප්‍රාඥා නම් වේ. අනාගාමි පුද්ගලයාගේ ප්‍රඥාව රහතන් වහන්සේගේ ප්‍රඥාවට වඩා දුරෙහිය, ඉතා දුරෙහිය, අතිශයින් දුරෙහිය, සමීපයෙහි නොවේ, හාත්පස නොවේ අනාගාමි පුද්ගලයා ගෙණ සසඳනවිට රහතන් වහන්සේ අසාමන්ත ප්‍රාඥ නම් වනසේක. රහතන් වහන්සේගේ ප්‍රඥාව පසේබුදුන් වහන්සේගේ ප්‍රඥාවට වඩා දුරෙහිය, ඉතා දුරෙහිය අතිශයින්ම දුරෙහිය. සමීපයෙහි නොවේ හාත්පස නොවේ රහතන් වහන්සේ ගෙණ සසඳනවිට පසේබුදුන් වහන්සේ අසාමන්ත ප්‍රාඥ නම් වනසේක.

[30] පසේබුදුන්ද දෙවියන් සහිත ලෝකයද ගෙණ සසඳනවිට තථාගත අර්හත් සම්‍යක් සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ අග්‍රවූ අසාමන්ත ප්‍රාඥ නම් වනසේක.

එසේම ප්‍රඥාවේ ප්‍රභෙදයන්හි දක්ෂයෙකි. අපමණ ප්‍රභෙද ඇති නුවණින් යුත් කෙනෙකි. පටිසම්භිදා නුවණ ලැබූකෙනෙකි. විශාරද දැනුම් හතරක් ඇති කෙනෙකි. ප්‍රඥාබල දශයක් ඇති කෙනෙකි. ඒ ප්‍රඥා ඇතිබැවින්ම පුරිසාසහය හෙවත් අභිමංගල සම්මතවූ පුරුෂයෙකි. පුරුෂ සිංහය හෙවත් තැති නොගන්නා පුරුෂයෛකි. පුරුෂනාගයෙකි. හෙවත් නිවැරදි මහා පුරුෂයෙකි. පුරුෂාජාන්‍යය, හෙවත් හැම දෙයම දන්නා පුරුෂයෙකි. පුරුෂධුරය උසුලන්නෙකි. නියමම පුරුෂයාය, හෙවත් ලෝකයා උදෙසාම කරන කටයුතු ඇත්තෙකි. ගණන් වශයෙන් හෝ ප්‍රභාව වශයෙන් හෝ අන්තයක් නැත්තාවූ ඥාන ඇති කෙනෙකි. විනෝදයන්ගේ මෝහ නැමැති අඳුර නසන බැවින් අපමණ ඥාන තේජස් ඇති කෙනෙකි. ප්‍රඥාව නිසා තුන් ලෝකයෙහිම පතළ ගුණ කථා ඇතියෙකි. ප්‍රඥා නමැති ධනයෙන් ආඪ්‍ය කෙනෙකි. ප්‍රඥා නමැති මහා ධනයක් ඇති කෙනෙකි. පැසසියයුතුවූද, තැන්පත්වූද විශාලවූද, ප්‍රඥා ධනයක් ඇත්තෙකි. සත්වයන් සසර කතරින් නිවන් නැමැති අභයපුරයට පමුණුවන්නෙකි. සත්වයන් හික්මවන්නෙකි. දහම් දෙසා සැක දුරුකිරීමෙන් කරුණු අවබෝධකර දෙන්නෙකි. පමුණුවන්නෙකි. නිශ්චය කරන්නෙකි. පැණවූ දෙය ප්‍රතිපත්තිවල යෙදීමෙන් පෙන්වන්නෙකි. ඒ ප්‍රතිපත්ති අනුව පිළිපදින්නන් විපත ලබාදීමෙහි පහදවන්නෙකි. එසේම ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සිය සතන්හි නූපන් ආර්යමාර්ගය උපදවන්නාහ. බුදුන්ගේ සන්තානයන්හි පළ නොවූ මාර්ගය පහළකරන්නාහ. අනිකෙකු නොකී මාර්ගය කියන්නාහ. තමන් උපදවාගත් ආර්යමාර්ගය ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා කිරීමෙන් මාර්ගය දන්නාය. විනේය ජනයන්ගේ සන්තානයෙහි ඉපදවිය යුතු මාර්ගයෙහි දක්ෂයෙකි. බෝසත්වරුන්ට කිවයුතු මාර්ගයෙහි විචක්ෂණයෙකි.

[31] මේ ශාසනයට පසුව පැමිණ ශීලාදී ගුණසම්පන්නවූ උන්වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයෝ දැන් උන්වහන්සේ ගිය මග අනුව යෙත්. ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දතයුත්තම දන්නාසේක. බැලියයුත්තම බලනසේක, උන්වහන්සේ ලෝකයාට ඇසක්ම වූසේක. ඥානයම වූසේක. ධර්මයම වූසේක. ශ්‍රේෂ්ඨත්වයෙන් බ්‍රහ්මවූසේක. උන්වහන්සේ ධර්මය වදාරන්නාහ. විවිධාකාරයෙන් ධර්මයෙන් පවත්නාහ අර්ථය පමුණුවන්නාය. අමෘතය දෙන්නාය. ධර්මයට ස්වාමීය. පෙර බුදුවරුන් මෙන්ම බුද්ධත්වයට පැමිණිසේක.

[32] ඒභාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් නුවණින් නොදත් දෙයක් හෝ නොදුටු දෙයක් හෝ නොපැමිණි දෙයක් හෝ පසක් නොකළ දෙයක් හෝ ස්පර්ශ නොකළ දෙයක් හෝ නැත්තේය. අතීත, අනාගත, වර්තමාන කාලවලට අයිති දේ ඇතුළු සියලු ධර්මයෝ සර්වප්‍රකාරයෙන්ම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ඥානය ඉදිරියෙහි පෙනී සිටිත්.

[33] ආත්මාර්ථය, පරාර්ථය උභයාර්ථය, මෙලොව අර්ථය, පරලොව අර්ථය, නොගැඹුරු අර්ථය, ගැඹුරු අර්ථය, සැඟවුණු අර්ථය, වැසුණු අර්ථය, පැමිණවියයුතු අර්ථය, පමුණුවනලද අර්ථය නිවැරදි අර්ථය කෙළෙස් රහිත අර්ථය, පිරිසිදු අර්ථය නොවෙනස් වන අර්ථය හෙවත් නිර්වාණය යන යම්කිසි දතයුතු දෙයක් වේනම ඒ සියල්ල බුදු නැණ ඇතුළත පැතිර පවතිත්.

[34] සියලු කාය කර්මය, බුදුන්ගේ නුවණ අනුව පවතී. සියලු මනඃ කර්මය (සිතින් සිතන දෙය) බුදුන්ගේ නුවණ අනුව පවතී. බුදුන්ගේ නුවණ අතීත කාලයෙහි ආවරණ රහිතය. නොපැකිලේ, බුදුන්ගේ නුවණ අනාගත කාලයෙහි ආවරණ රහිත වෙයි, හෙවත් නොපැකිලෙයි. බුදුන්ගේ නුවණ වර්තමාන කාලයෙහි ආවරණ රහිත වෙයි. හෙවත් නොපැකිළෙයි.

දතයුතුදෙය යම්තාක් පවතීනම් බුදුන්ගේ නුවණ ඒතාක් පවතී. බුදුන්ගේ නුවණ යම්තාක් පවතීනම් දතයුතු දෙය එපමණක්මය. බුදුන්ගේ නුවණ දතයුතුදෙය කෙළවර කොට පවතී. දතයුතු දෙය බුදුන්ගේ නුවණ කෙළවරකොට පවතී. දතයුතු දෙය ඉක්මවා ඥානය නොපවතී. ඥානය ඉක්මවා නෙය (දතයුත්තක්) ඥාන මාර්ගයක් නැත. ඒ ධර්මයෝ ධර්මයෝ හෙවත්නේය. ඥාන යන දෙක ඔවුනොවුන් කෙළවරකොට පවත්නා සුළුයහ.

[35] යම්සේ මනාව ගටනලද කරඬු පියන් දෙකක් අතරින් යට කරඬු පියන උඩ කරඬු පියන නොඉක්මවයිද, උඩ කරඬු පියන යට කරඬු පියන නොඉක්මවයිද, ඒ පියන් දෙක එකිනෙක කෙළවරකොට පවතිත්ද, එමෙන්ම භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ නේය ඥාන යන දෙක එකිනෙක කෙළවරකොට සිටිනසුළුය. නේය මණ්ඩලය යම්තාක් නම් ඥානය එපමණකි. ඥාණය යම්තාක් නම් නේය මණ්ඩලය එපමණය. ඥාණය නෙයමණ්ඩලය කෙළවරකොට පවතී. නේය මණ්ඩලය ඥානය කෙළවර කොට පවතී. නේය මණ්ඩලය ඉක්මවා ඥාණය නොපවතී. ඥාණය ඉක්මවා යන නේය මාර්ගයක් නැත. ඒ ධර්මයෝ ඔවුනොවුන් කෙළවරකොට පවත්නා සුළුයහ.

[36] සියලු ධර්මයන් කෙරෙහි සම්බුදුන්ගේ ඥාණය පවතී, සියලු ධර්මයෝ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ආවර්ජනාව හා සම්බන්ධවෙත්. කැමැත්ත අනුව පවත්නේය. මෙනෙහිකිරීම හා බැඳී පවත්නේය. සිත ඉපදීම හා බැඳී පවත්නේය. සියලු සත්වයන් කෙරෙහි බුදුන්ගේ නුවණ පවතී. බුදුරජාණන් වහන්සේ සියලු සත්වයන්ගේ ආසස (කුසලාකුශල චිත්ත සන්තානය) දන්නාසේක. අධිමුක්තිය චිත්තප්‍රවාහය දන්නාසේක.

[37] කෙලෙස් අඩු, කෙලෙස් නැති කෙලෙස් වැඩි තියුණු ඉඳුරන් ඇති මොලොක් ඉඳුරන් ඇති යහපත් ආකාර ඇති අයහපත් ආකාර ඇති පහසුවෙන් අවබෝධ කරවිය හැකි පහසුවෙන් අවබෝධ නොකටහැකි නිවන් දැක්වීමට සුදුසු හා නුසුදුසු සත්වයන් දන්නා සේක. දෙවියන් මාරයන්, බ්‍රහ්මයන් මහණ බමුණන් සහිත දෙවි මිනිසුන්, සත්ව සමූහය, බුද්ධ ඥානයේ ඇතුළත්වෙයි.

[38] යම්සේ තිමි තිමිංගල, මත්ස්‍යයන්ගේ පටන්, යම්තාක් මත්ස්‍යයන් හා කැස්බෑවෝ මහමුහුද ඇතුළත පරිවර්තනය වෙත්ද, එපරිද්දෙන්ම දෙවියන්, මාරයන්, බ්‍රහ්මයන්, මහණ බමුණන් සහිත දෙවි මිනිසුන් ප්‍රජාව බුද්ධ ඥානය ඇතුළත පරිවර්තනයවේ.

ගුරුළු රජ පටන් සියලුම පක්ෂීන් අහසේ එක් ප්‍රදේශයකම පරිවර්තනය වන්නාක් මෙන්, සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේ වැනි මහ නුවණ ඇත්තෝ පවා බුද්ධ ඥාණයෙහි එක් ප්‍රදේශයකම පරිවර්තනය වෙත්. බුදුන්ගේ නුවණ දෙවි මිනිසුන්ගේ නුවණට වඩා පැතිර එය ඉක්මවා සිටියි. දක්ෂවූ අනුන් හා වාදකොට පළපුරුදුවූ විදුළි එළියෙන් අඳුරෙහි අස්ලොම් විදින්නාක් මෙන්, ප්‍රඥාවෙන් අන්‍ය දර්ශනයන් බිඳිමින් හැසිරෙන යම් ඒ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ ගෘහපති ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝ, වෙත් නම් ඔව්හු සැඟවුණාවූද, වැසුණාවූද, ප්‍රශ්නයන් පිළියෙළකර කර බුදුන් වෙත එළඹ විචාරත්. බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් ඒ ප්‍රශ්නයෝ කියන ලදහ. විසඳන ලදහ, දක්වන ලද හේතු ඇතියහ. ඒ පණ්ඩිතයෝ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ පා මුල වැඳ වැටුනෝ වෙත්. ශ්‍රාවක බවට පැමිණෙත් ඉන්පසු බුදුරජාණන් වහන්සේ ඔවුන් අතර ප්‍රඥාවෙන් අතිශයින් බබළනසේක්නුයි අග්‍රවූ අසාමන්ත ප්‍රාඥ නම් වනසේක.

[39] “අසාමන්ත ප්‍රාඥබව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි යන මේ අසාමන්ත ප්‍රඥාවයි.

“භූරිප්‍රාඥබව පිණිස පවතිත්” යනමෙහි භූරිපඤ්ඤ නම් කවරීද?

රාගය මැඩපවත්තාහුයි භූරිපඤ්ඤ නමි. රාගය මැඩපැවැත්වූ තැනැත්තා භූරිපඤ්ඤ නමි.

(මෙහි පහත දක්වන වචනවල පළමුවෙනි වචනය අගට “මැඩපවත්වානුයි භූරිපඤ්ඤා නමි” කියාද, එම දෙවෙනි වචනය අගට “මැඩපැවැත්වූ තැනැත්තා භූරිපඤ්ඤ නම් වේ” කියාද යෙදිය යුතුයි)

ද්වේෂය- ද්වේෂය- මෝහය- මෝහය- ක්‍රෝධය- ක්‍රෝධය-බද්ධ වෛරය- බද්ධ වෛරය- ගුණමකුකම- ගුණමකුකම-පළිගැනීම- පළිගැනීම- ඊර්ෂ්‍යාව- ඊර්ෂ්‍යාව- මසුරුකම-මසුරුකම- රැවටීම- රැවටීම- ඝටබව- සටබව- ඉදිමුණුගතිය-ඉදිමුණගතිය- එකට එක කිරීම- එකට එක කිරීම- මානය-මානය- අතිමානය- අතිමානය- යොවුන් මදාදිමදය- ඒ මදාදිය-ප්‍රමාදය- ප්‍රමාදය - සියලු කෙලෙස්- සියලු කෙලෙස්- සියලු දුසිරිත්- සියලු දුසිරිත්- සියලු සිතුවිලි- සියලු සිතුවිලි- සසරට පමුණුවනලද සියලු කර්ම- සසරට පමුණුවන සියලු කර්ම-

[40] රාගය සතුරෙකි. ඒ සතුරා මඩනා සුලු ප්‍රඥාව භුරිපඤ්ඤ නමි. (මේ වචන අගට “ඒ සතුරා මඩනා සුලු ප්‍රඥාව භුරිපඤ්ඤ නමි’යි යොදන්න) ද්වේෂය - මෝහය- ක්‍රෝධය- බද්ධවෛරය-ගුණමකුකම- පළිගැනීම- ඊර්ෂ්‍යාව- රැවටීම සටබව- ඉදිමුණ ගතිය- එකටඑක කිරීම- මානය - අතිමානය- මදය - ප්‍රමාදය-සියලු කෙලෙස්- සියලු දුසිරිත්- සියලු සිතුවිලි - සසරට පමුණුවන සියලු කර්ම.

[41] භූරියයි කියනුයේ පොළොවටය. ඒ පොළොව හා සමානව පැතුරුනු පුළුල්වූ ප්‍රඥාවෙන් යුක්තවූ තැනැත්තා භූරිපඤ්ඤ නම් වේ. තවද භුරි යනු ප්‍රඥාවට නමකි. ඒ භුරි නම්වූ මේධාව හෙවත් නුවණ මේරීමෙන් ප්‍රධානවූ භූරි පඤ්ඤා නම් වේ. භුරි ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්, යන මෙහි ප්‍රඥා බහුල බව නම් කුමක්ද? මේ ශාසනයෙහි කල්‍යාණ පෘථග්ජනයෙක් හෝ ආර්ය පුද්ගලයෙක් ප්‍රඥාව ගරුකොට වසයි. ප්‍රඥානුකූල පැවතුම් ඇත්තේ වෙයි. ප්‍රඥාවෙන් යුක්තවූ සිත් සතන් ඇත්තෙක් වෙයි. ප්‍රඥානුකූලව වරදින් මිදුනෙක් වෙයි. ප්‍රඥාව ධජයක්කොට ඇත්තේ වෙයි. ප්‍රඥාව හේතුවක්කොට ඇත්තේ වෙයි. ප්‍රඥාව අධිපතිකොට වෙසෙයි. විමසුම් බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි. නන් වැදෑරුම් විමසුම් බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි, ප්‍රකට කිරීම් බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි. ඒ ඒ ධර්මයන් මනාකොට බැලීම් බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි. ඒ ඒ ධර්මයන් මනා කොට බැලීම් ස්වභාවකොට ඇත්තේ වෙයි. ඒ ඒ ධර්මයන් ප්‍රකටකොට පැහැදිලිව දැන වසන්නෙක් වෙයි. ඒ ප්‍රඥාවම චරිතයකොට ඇත්තෙක් වෙයි. එයම ගරුකොට ඇත්තෙක් වෙයි. එයම බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි. එයට නතුවෙයි. එයට නැඹුරුව වෙසෙයි. එයට බරව වෙසෙයි. එහි ඇලී වෙසෙයි. එයම අධිපතිකොට වෙසෙයි.

[42] යම්සේ කට්ටි ගැසෙන තැනැත්තා ගණබාහුලිකයා යයි කියනු ලැබේද, සිවුරු ගරුකොට ගන්නා චීවරබාහුලික යයි කියනු ලැබේද, පාත්‍රගරුකයා පාත්‍රබාහුලිකයයි කියනු ලැබේද, සෙනසුන් ගරුකොට වසන්නා සේනාසන බාහුලික යායි කියනු ලැබේද, එසේම මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් ප්‍රඥා ගරුකයෙක් වෙයි. ප්‍රඥා චරිතයෙක් වෙයි. ප්‍රඥාවෙන් යුත් චිත්ත සන්තාන ඇත්තෙක් වෙයි. ප්‍රඥානුකූලව වරදින් මිදුනෙක් වෙයි. ප්‍රඥාව ධජකොට ඇත්තෙක් වෙයි. ප්‍රඥාව කෙතුවක්කොට ඇත්තෙක් වෙයි. ප්‍රඥාව අධිපතිකොට වසයි. විමසීම බහුල කොට ඇත්තෙක් වෙයි. විවිධ විමසුම් බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි. ප්‍රකට කිරීම බහුලකොට ඇත්තේ වෙයි. මනාකොට බැලීම් බහුලකොට ඇත්තෙක් වෙයි. මනාකොට බැලීම ස්වභාවකොට ඇත්තෙක් වෙයි. පැහැදිලිව දැන වසන්නෙක් වෙයි. එයම චරිතකොට ඇත්තෙක් වෙයි. එය ගරුකොට ඇත්තේවෙයි එය බහුලකොට ඇත්තේ වෙයි. එයට නතුවූයේ වෙයි. එයට නැඹුරුවූයේ වෙයි. එහි ඇළුනෙක් වෙයි. එය අධිපති කොට ඇත්තෙක් වෙයි. ප්‍රඥා බහුල බව පිණිස පවතිත් යන මෙහි මේ ප්‍රඥා බහුල බවයි.

[43] “සීඝ්‍ර ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි සීඝ්‍ර ප්‍රඥාව නම් කුමක්ද? සීඝ්‍රව සිල් සම්පූර්ණ කෙරේනුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි. (මේ වචන අගට “සම්පූර්ණ කෙරේනුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි.” කියා යොදාගත යුතුයි) සීඝ්‍ර ඉන්ද්‍රිය සංවරය සීඝ්‍ර වැළඳීම පමණ දැනීම - සීඝ්‍ර නිදි වැරීමෙහි යෙදීම - සීඝ්‍ර සිල් සමූහය

-සීඝ්‍ර සමාධි සමූහය- සීඝ්‍ර ප්‍රඥා සමූහය- සීඝ්‍ර විමුක්ති සමූහය-සීඝ්‍ර විමුක්ති ඥාන දර්ශන සමූහයන්- සීඝ්‍ර තැන් නොතැන් පළවිදිනුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි. සීඝ්‍ර විහාර සමාපත්තීන්- සීඝ්‍ර ආර්ය සත්‍යයන් - සීඝ්‍ර සතිපට්ඨානයන් වඩානුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි. සීඝ්‍රව සම්‍යක් ප්‍රධාන වඩානුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි. සීඝ්‍රව ඉද්ධිපාද (මේ වචන අගට ‘වඩානුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි’ යනු යොදාගත යුතුයි) සීඝ්‍රව ඉන්ද්‍රියන් ශ්‍රාමණ්‍ය ඵල ප්‍රත්‍යක්ෂ සීඝ්‍රවබල- සීඝ්‍රව බොජ්ක්ධංජගය සීඝ්‍රව ආර්යමාර්ගය- සීඝ්‍රව කෙරේනුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි. සීඝ්‍රව අභිඥාවන් අවබෝධ කෙරේනුයි සීඝ්‍ර පඤ්ඤා නමි. සීඝ්‍රව පරමාර්ථ නිර්වාණය ප්‍රත්‍යක්ෂ කෙරේනුයි සීඝ පඤ්ඤා නමි. සීඝ්‍ර ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත් යන මෙහි මේ සීඝ්‍ර ප්‍රඥාවයි.

[44] “ලඝු ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි ලඝු ප්‍රඥාව නම් කුමක්ද?

ලඝු ලඝුව සිල් සම්පූර්ණ කෙරේනුයි ලහු පඤ්ඤා නමි. (මෙහි මේ වචන අගට “සම්පූර්ණ කෙරේනුයි ලහු පඤ්ඤානමි” යනුද ඒ වචන ඉදිරියට “ලඝු ලඝුව” කියාද යොදන්න) ඉන්ද්‍රියසංවරය- වැළඳීමෙහි පමණ දැනීම- නිදි වැරීමෙහියෙදීම-සිල් සමූහය- සමාධි සමූහය- ප්‍රඥා සමූහය- විමුක්ති සමූහය-විමුක්ති ඥානදර්ශන සමූහය- තැන් නොතැත් පිළිවිදීනුය ලහු පඤ්ඤා නමි. විහාර සමාපත්තීන්- ආර්ය සත්‍යයන් පිළිවිදිනුයි ලහු පඤ්ඤා නමි. සතිපට්ඨාන වඩානුයි ලහු පඤ්ඤා නමි. (මෙහි මේ වචන අගට “වඩානුයි ලහු පඤ්ඤා නමි.” කියාද ඒ වචන මුලට “ලඝු ලඝුව” කියාද යොදන්න) සම්‍යක් ප්‍රධාන ඍද්ධි පාද - ඉන්ද්‍රිය - බල - බොජ්ක්ධංග - ආර්යමාර්ගය -ශ්‍රාමණ්‍ය පල ප්‍රත්‍යක්ෂ කෙරේනුයි ලහු පඤ්ඤා නමි. අභිඥාවෙන් අවබෝධ කෙරේනුයි ලහු පඤ්ඤා නමි. පරමාර්ථ නිර්වාණය අවබෝධ කෙරේනුයි ලහු පඤ්ඤා නමි. “ලඝු ප්‍රඥාව බව පිණිස පවතිත්.” යන මෙහි මේ ලඝු ප්‍රඥාවයි.

[45] “හාස ප්‍රඥාව බව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි හාස ප්‍රඥාව නම් කුමක්ද?

මේ සාසනයෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් හාස බහුලව ප්‍රීති වේදනා බහුලව සතුටු බහුලව ප්‍රමෝද බහුලව සිල් සපුරානුයි හාසපඤ්ඤා නමි හාසබහුලව ප්‍රීතිබහුලව සතුටු බහුලව ප්‍රමෝද බහුලව ඉන්ද්‍රිය සංවරය සපුරානුයි හාස පඤ්ඤා නමි. (මේ වාක්‍ය මුලට “හාස බහුලව ප්‍රීති බහුලව සතුටු බහුලව ප්‍රමොද බහුලව” කියාද අගට “සපුරානුයි හාස පඤ්ඤා නමි.” කියාද යොදන්න) - නිදිමැරීමෙහි යෙදීම - සිල් සමූහය - ප්‍රඥා සමූහය විමුක්ති සමූහය- විහාර සමාපත්තීන් - ආර්යසත්‍යයන් ප්‍රතිවෙධ කෙරේනුයි හාස පඤ්ඤා නමි සීවටන් වඩානුයි - සම්‍යක් ප්‍රධාන -ඍද්ධිපාද - ඉන්ද්‍රිය - බල - බොජ්ක්ධංග - ආර්ය මාර්ගය-ශ්‍රාමණ්‍යපල - අභිඥාවන් පිළිවිදිනූයි හාසප්‍රඥානමි. පරමාර්ථයෙන් නිර්වාණය ප්‍රත්‍යක්ෂ කෙරේනුයි හාස පඤ්ඤා නමි. “හාස ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි මේ හාස ප්‍රඥාවයි.

[46] “ජවන ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි ජවන ප්‍රඥාව නම් කුමක්ද?

අතීතවූ හෝ අනාගතවූ හෝ වර්තමානවූ හෝ අධ්‍යාත්මිකවූ හෝ බාහිරවූ හෝ දැඩිවූ හෝ සියුම්වූ හෝ හීනවූ හෝ ප්‍රණීතවූ හෝ දුරවූ හෝ ළංවූ හෝ යම්කිසි වේදනාවක් යම්කිසි සංඥාවක්, යම්කිසි සංස්කාර කෙනෙක් යම්කිසි විඤ්ඤාණයක් ඇත්නම් ඒ සියල්ල අනිත්‍ය වශයෙන් දුක් වශයෙන් අනාත්ම වශයෙන් වහාදිවේනුයි’ ජවන පඤ්ඤා නමි. අතීත අනාගත වර්තමාන චක්ෂුසත් අතීතානාගත වර්තමාන ජරාමරණත් අනිත්‍යය දුක්ඛ අනාත්ම වශයෙන් වහාදිවේනුයි ජවන පඤ්ඤා නමි.

අතීතානාගත වර්තමාන රූපය ගෙවීයන අර්ථයෙන් අනිත්‍යය, බිය එළවන අර්ථයෙන් දුකය, නිසරු අරුතින් අනාත්මයැයි තුළනයකොට තීරණයකොට ප්‍රකටකොට ව්‍යක්තකොට රූප නිරෝධ නම් වූ නිර්වාණයෙහි වහාදිවේනුයි ජවන පඤ්ඤා නමි.

අතීතානාගත වර්තමාන වේදනා සංඥාසංස්කාර විඥානය චක්ෂුස ජරාමරණ යන මේවා ගෙවීයන අර්ථයෙන් අනිත්‍යයි. බිය එළවන අර්ථයෙන් දුක්ය. නිසරුයි යන අර්ථයෙන් අනාත්මයැයි තුළනයකොට තීරණයකොට ප්‍රකටකොට ව්‍යක්තකොට ඔවුන්ගේ නිරෝධය නම්වූ නිර්වාණයෙහි වහා දිවේනුයි ජවන පඤ්ඤා නමි. අතීතානාගත වර්තමානවූ රූපය, වේදනාව, සංඥාව, සංස්කාර, විඥානය, ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, සිත ජරාමරණය, අනිත්‍යය සංස්කාරයන්ගෙන් උපන්නේය. හේතුඵලයන්ගෙන් උපන්නේය. ගෙවීයන සුළුයි. විනාශවන සුළුයි, නොඇලෙන සුළුයි තනිවන සුළුයි, තුලනයකොට තීරණයකොට ප්‍රකටකොට ව්‍යක්තකොට ජරාමරණ නිරෝධ සංඛාතවූ නිර්වාණයෙහි වහාදිවේනුයි ජවන පඤ්ඤා නම් වේ.

“ජවන ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි මේ ජවන පඤ්ඤා නමි.

“තීක්ෂණ ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත්” යන මෙහි තීක්ෂණ නම් කවරීද,

කෙලෙසුන් වහා සිඳීනුයි “තික්ඛ පඤ්ඤා නමි.

[47] උපන් කාම (ii) විතර්කය නොඉවසයි, හැරදමයි, දුරලයි, නැත්තටම නැති කරයි. නූපදින බවට පමුණුවානුයි තික්ඛපඤ්ඤා නම් වේ. (iii) (මෙහි දක්වන වචන අගට (ii) යොදන්න.) උපන් ව්‍යාපාද - උපන් විහිංසා - උපනුපන් ලාමක අකුශල ධර්මයන් - උපන් රාගය - උපන් ද්වේෂය - උපන් මෝහය - උපන් ක්‍රෝධය - උපන් බද්ධ වෛරය - උපන් ගුණමකුකම - උපන් පළිගැනීම - උපන් ඊර්ෂයාව - උපන් මසුරුකම - උපන් රැවටීම - උපන් සමබව උපන් සිත ඉදිමුණු ගතිය - උපන් එකට එක කිරීම - උපන් මානය - උපන් අතිමානය - උපන් මදය - උපන් ප්‍රමාදය - උපන් සියලු කෙළෙසුන් -උපන් සියලු දුසිරිත් - උපන් සියලු අභිසංස්කාරයන් - උපන් සසරට පමුණුවන සියලු කර්මයන් - එකම අසුනෙහි හිඳ සතර ආර්ය මාර්ගයද සතර ශ්‍රාමණ්‍ය ඵලයන්ද සිව්පිළිසිඹියාද ෂඩභිඥාවෝද නුවණින් අවබෝධ කරන ලද්දාහු වෙත්. පසක් කරන ලද්දාහු වෙත්. ස්පර්ශ කරන ලද්දාහු වෙත්නුයි. තික්ඛ පඤ්ඤා නම් වේ. “තීක්ෂණ ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.” යනු යන මෙහි මේ තික්ඛ පඤ්ඤා නම් වේ.

[48] “නිර්වේධික ප්‍රඥාව පිණිස පවතිත්.” යන මෙහි නිබ්බෙධක පඤ්ඤාව නම් කුමක්ද?

මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පුද්ගලයෙක් සියලු සංස්කාරයන්හි උද්වේග බහුලව වෙසෙයි. තැති ගැනීම් බහුලව වෙසෙයි. උකටලී බහුල වෙයි. නොඇලීම බහුල වෙයි. අතිශයින් නොඇලීම බහුල වෙයි. සංස්කාරයන්ගෙන් බැහැරව (සියලු සංස්කාරයන්හි) නොඇලෙයි. සියලු සංස්කාරයන්හි නොවිදි විරූ නොපැලු විරූ ලෝභ රාශිය විදීනුයි පලානුයි නිබ්බෙධික පඤ්ඤා නමි. නොවිදි විරූ නොපැලු විරූ ද්වේෂරාශිය විදීනුයි. පලානුයි. නිබ්බෙධික පඤ්ඤා නමි. මෝහරාශිය (මෙහි වචන මුලට “නොවිදි විරූ නොපැලු විරූ” කියාද ඒ වචන අගට “විදීනුයි පලානුයි නිබ්බෙධික පඤ්ඤා නමි” කියාද යොදන්න.) ක්‍රෝධය - බද්ධ වෛරය - ගුණමකුගම - පළිගැනීම - ඊර්ෂ්‍යාව -මසුරුකම - රැවටීම - සටබව - සිත ඉදිමුණු ගතිය - එකට එක කිරීම - මානය - අතිමානය - මදය - ප්‍රමාදය - සියලු කෙලෙස් - සියලු දුසිරිත් - සියලු සිතුවිලි - භවගාමි සියලු කර්ම -නිර්වෙධික ප්‍රඥා බව පිණිස පවතිත් යන මෙහි නිර්වෙධික ප්‍රඥාවයි.

මේ සොළොස් ප්‍රඥාවෝය. මේ සොළොස් ප්‍රඥාවන්ගෙන් සම්පූර්ණවූ පුද්ගලතෙමේ පිළිසිඹියා පත් කෙනෙකි.

[49] පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. එක් කෙනෙක් පිළිසිඹියාවට පැමිණීමට හේතුභූතවූ පූර්වවාසනා සහිතයෙකි. එක්කෙනෙක් එබඳු පූර්ව වාසනා රහිතයෙකි. ඔවුන් දෙදෙනා අතුරින් යමෙක් පූර්වයෝග (පෙර වාසනා සම්පන්නවූයේ නම් (ii) හෙතෙම ඒ හේතුවෙන් වැඩි නුවණැත්තෙක් වෙයි. අධික වෙයි. විශිෂ්ට වෙයි. ඔහුගේ නුවණ පිළිසිඹියා ඥාන ප්‍රභේදයට පැමිණෙයි. (iii) පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. දෙදෙනාම පූර්වයෝග සම්පන්නයෝය. එක්කෙනෙක් බහුශ්‍රැතයෙකි. කෙනෙක් බහුශ්‍රැත නොවේ. ඔවුන් අතුරෙන් යමෙක් බහුශ්‍රැත නමි (මෙහි (ii) යොදන්න) හෙතෙම පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. දෙදෙනම පූර්වයෝග (පෙර වාසනා) සම්පන්නයෝය. දෙදෙනම බහුශ්‍රැතයෝය. එක්කෙනෙක් දේශනා බහුලකොට ඇත්තෙකි. එක්කෙනෙක් දේශනා නොවූවෙකි. යමෙක් දේශනා බහුල නමි (මෙහි (ii) යොදන්න) පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. දෙදෙනම පූර්වයෝග සම්පන්නයෝය. දෙදෙනම බහුශ්‍රැතය. දෙදෙනම දේශනා බහුලය එකෙක් ගුරුන් ඇසුරුකළ කෙනෙකි එකෙක් ගුරුන් ඇසුරු නොකළ කෙනෙකි. යමෙක් ගුරුන් ඇසුරු කෙළේනම් (මෙහි (ii) යොදන්න) පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. දෙදෙනම පූර්වයෝග සම්පන්නයි. දෙදෙනම බහුශ්‍රැතය. දෙදෙනම දේශනා බහුලය. දෙදෙනම ගුරුන් ඇසුරුකළාහුය. එකෙක් විදර්ශනා විහරණයෙන් හෝ පලසමාපත්ති විහරණයෙන් යුක්තයෙකි. එකෙක් එබඳු විහරණ නැත්තෙකි. යමෙක් විහරණ බහුල නමි (මෙහි (ii) යොදන්න)

පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. දෙදෙනම පූර්වයෝග සම්පන්නය. දෙදෙනම බහුශ්‍රැතය. දෙදෙනම දේශනා බහුලයි. දෙදෙනම ගුරූපනිශ්‍රිතයහ. දෙදෙනම විදර්ශනා ඵල සමාපත්ති බහුලය. දෙදෙනම ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා බහුලය. එකෙක් සෙඛ (හික්මෙන) පටිසම්භිදාවට පැමිණියෙකි. එකෙක් අසේඛ (හික්මී අවසන්) පටිසම්භිදාවට පැමිණියෙකි. යමෙක් අසේඛ පටිසම්භිදාවට පැමිණියෙකි යමෙක් අසෙඛ පටිසම්භිදාවට පැමිණියේ නම් (මෙහි (ii) යොදන්න.)

පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. (iv) දෙදෙනම පූර්වයෝග සම්පන්නය. දෙදෙනම බහුශ්‍රැතය. දෙදෙනම දේශනා බහුලය. දෙදෙනම ගුරූපනිශ්‍රිතය. දෙදෙනම විහාර බහුලය. දෙදෙනම ප්‍රත්‍යවෙක්ෂා බහුලය. දෙදෙනම අසෙඛපටිසම්භිදාවට පැමිණියෝය. (v) එකෙක් ශ්‍රාවක පාරමිතා ඥානයට පැමිණියෙකි. එකෙක් ශ්‍රාවක පාරමිතා ඥානයට නොපැමිණියෙකි. යමෙක් ශ්‍රාවක පාරමිතා ඥානයට පැමිණියේ නම් (මෙහි (ii) යොදන්න)

පිළිසිඹියාපත් පුද්ගලයෝ දෙදෙනෙකි. දෙදෙනම පූර්වයෝග සම්පන්නය. (මෙහි (iv) යොදන්න.) දෙදෙනම අසෙඛ පටිසම්භිදාවට පැමිණියෝය. එක්කෙනෙක් ශ්‍රාවක පාරමිතා ඥානයට පැමිණියෙකි. එක්කෙනෙක් පසේබුදුය. යම් කෙනෙක් පසේ බුදු නම් (මෙහි (ii) යොදන්න.)

[50] පසේ බුදුන්ද දෙවියන් සහිත ලෝකයාද ගෙන සසඳනවිට තථාගත අර්හත් සම්‍යක් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ අග්‍රවූ පිළිසිඹියා පත් කෙනෙක් වන සේක. ප්‍රඥා ප්‍රභෙදයන්හි දක්ෂ කෙනෙකි. ප්‍රභේදයට පැමිණි නුවණැති සේක. අවබෝධ කළ පිළිසිඹියා ඇති සේක. විශාරද ඥාන සතරක් ඇති කෙනෙක් වන සේක. දශබලධාරීය පුරුෂ ශ්‍රේෂ්ඨය, පුරුෂ සිංහය.

[56] යම්සේ දක්ෂවූ අනුන් හා වාදකොට හුරුපුරුදුවූ විදුලි එළියෙන් අඳුරෙහි අස්ලොම් විදින්නාක් මෙන් ප්‍රඥාවෙන් අන්‍ය දර්ශනයන් බිඳිමින් හැසිරෙන යම් ඒ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ ගෘහපති ශ්‍රමණ පණ්ඩිතයෝ වෙත් නම්, ඔව්හු සැගවුණාවූද වැසුණාවූද, ප්‍රශ්නයන් පිළියෙල කර කර බුදුන් වෙත එළඹ විචාරත්. බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් ඒ ප්‍රශ්නයෝ කියන ලදහ. විසඳන ලදහ, දක්වන ලද හේතු ඇතියහ. ඒ පණ්ඩිතයෝ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ පාමුල වැඳ වැටුණෝ වෙත්. ඉන්පසු බුදුරජාණන් වහන්සේ ඔවුන් අතර ප්‍රඥාවෙන් අතිශයින් බබළන සේක්හුයි අග්‍රවූ පිළිසිඹියාපත් කෙනෙක් වන සේක.

[1] ඉද්ධිය නම් කුමක්ද? ඉද්ධි කීයද, ඉද්ධි භූමි කෙතෙක්ද, පාද කීයද? පද කීයද? මුල් කීයද?

ඉද්ධිය නම් කුමක්ද, යන මෙහි “සමෘද්ධවන අර්ථ ඉද්ධි නම් වේ.” ඉද්ධි කීයද යන මෙහි “ඉද්ධි දසයකි.” ඉද්ධියට භූමි කෙතෙක්ද, යන මෙහි “ඉද්ධියට භූමි සතරකි.” පද කෙතෙක්ද? පද කීයද, යන මෙහි “පද අටකි” මුල් කීයද යන මෙහි “මුල් සොළසකි.”

[2] ඉද්ධි දහය මොනවාද? “අධිෂ්ඨාන ඉද්ධිය, විකුවර්ණ, මනෝමය, ඤාණ විප්ථාර, සමාධි විප්ඵාර, ආර්ය, කර්ම විපාකජ, පින්වතුන්ගේ, විද්‍යාමය, ඒ ඒ තන්හි මනා ප්‍රයෝග ප්‍රත්‍යයෙන් සමෘද්ධ වන අර්ථයෙන් වන ඉද්ධිය, යන මේ දහයයි.”

[3] ඉද්ධියේ භූමි සතර:-

“විවේකයෙන් හටගත් භූමියයි. එනම් ප්‍රථම ධ්‍යානයයි. ප්‍රීතියෙන් හා සැපෙන් යුක්තවූ භූමියකි. එනම් ද්විතියධ්‍යානයයි. උපෙක්ෂාවෙන් හා සුවයෙන්යුත් භූමියයි. එනම් තෘතීය ධ්‍යානයයි. දුක්සැප නැති භූමියයි. එනම් චතුර්ථ ධ්‍යානයයි. ඉද්ධීන් පිළිබඳ මේ භූමි සතර ඉද්ධි ලැබීම පිණිස ඉද්ධි ප්‍රතිලාභ පිණිස ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස ඉද්ධියේ විවිධ විශේෂයෙන් පැවැත්වීම පිණිස, ඉද්ධියට වසඟවීම පිණිස ඉද්ධි විශාරද බව පිණිස පවතිත්.

[4] ඉද්ධි පාද සතර මොනවාද?

මේ සස්නෙහි භික්ෂුවක් ඡන්දය නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය යන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධි පාදය වඩයි. වීර්යය නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය යන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධි පාදය වඩයි. චිත්තය නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය යන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධිපාදය වඩයි. වීමංසාව නිසා හටගත් සමාධිය හා ප්‍රධාන සංස්කාරය වන මෙයින් යුක්තවූ ඉද්ධි පාදය වඩයි. ඉද්ධියේ මේ පාද සතර, ඉද්ධි ලැබීම පිණිස ඉද්ධි නැවත ලැබීම පිණිස ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස නොයෙක් ඉද්ධි විශේෂයෙන් පැවැත්වීම පිණිස ඉද්ධි වසඟකොට ගැනීම පිණිස ඉද්ධි වෛශාරද්‍යය පිණිස පවතිත්.

[5] ඉද්ධියේ පද අට මොනවාද?

ඉදින් භික්ෂුවක් ඡන්දය නිසා සමාධිය ලබයි නම් සිතේ එකඟ බව ලබයි නම් ඒ ඡන්දය සමාධිය නොවේ. සමාධිය ඡන්දය නොවේ ඡන්දය අනෙකෙකි. සමාධිය අනෙකකි.

ඉදින් භික්ෂුවක් වීර්යය නිසා සමාධිය ලබයි නම් සිතේ එකඟ බව ලබයි නම්, ඒ වීර්යය සමාධිය නොවේ. සමාධිය වීර්යය නොවේ. වීර්යය අනෙකකි. සමාධිය අනෙකකි. ඉදින් භික්ෂුවක් චිත්තය නිසා සමාධිය ලබයි නම්, සිතේ එකඟ බව ලබයි නම්, ඒ චිත්ත සමාධිය නොවේ සමාධිය චිත්තය නොවේ. චිත්තය අනිකෙකි. සමාධිය අනිකෙකි ඉදින් භික්ෂුවක් විමංසාව නිසා සමාධිය ලබයි නම්, සිතේ එකඟ බව ලබයි නම් ඒ විමංසාව සමාධිය නොවේ. සමාධිය විමංසාව නොවේ. විමංසාව අනිකෙකි. සමාධිය අනෙකකි.

ඉද්ධියේ මේ පද අට ඉද්ධිය ලැබීම පිණිස ඉද්ධි නැවත නැවත ලැබීම පිණිස ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස ඉද්ධියේ විවිධ විශේෂ පැවැත්වීම පිණිස ඉද්ධි වසඟකර ගැනීම පිණිස ඉද්ධියේ විශාරද බව පිණිස පවතිත්.

[6] ඉද්ධියේ සොළොස් මුල් මොනවාද?

නොසැඟවුනු සිත කුසීත බවෙහි (මෙහි වාක්‍ය අගට “නොසැලේනුයි ආනෙඤ්ජ නමි.” කියා යොදාගත යුතුයි.) උඩඟුනොවූ සිත උඩඟුකමෙහි - රාගවශයෙන් නොඇලුනු සිත රාගයෙහි - ද්වේෂ වශයෙන් නොගෑවුණු සිත ව්‍යාපාදයෙහි -ආත්ම වශයෙන් නොගත් සිත ආත්ම දෘෂ්ටියෙහි - නොබැඳුනු සිත ඡන්දරාගයෙහි - මිදුණු සිත කාමරාගයෙහි - වෙන්වූ සිත ක්ලේශයන්හි - කෙලෙස් සීමාව ඉක්මවූ සිත කෙලෙස් සීමාවේ -එකඟවූ සිත කෙලෙස්හි - ශ්‍රද්ධාවෙන් පරිගෘහිතවූ සිත අශ්‍රද්ධාවෙහි - වීර්යයෙන් පරිගෘහිතවූ සිත අලස බවෙහි -සිහියෙන් පරිගෘහිතවූ සිත ප්‍රමාදයෙහි - සමාධියෙන් පරිගෘහිතවූ සිත උඩඟු බවෙහි - ප්‍රඥාවෙන් පරිගෘහිතවූ සිත අවිද්‍යාවෙහි -ප්‍රඥාවෙන් අලොකවත්වූ සිත මොහඳුරෙහි - ඉද්ධියේ මේ මුල් සොළොස ඉද්ධිය ලැබීම පිණිස ඉද්ධිය නැවත ලැබීම පිණිස, ඉද්ධි විකුවර්ණය පිණිස, ඉද්ධියේ විවිධ විශේෂ පැවතුම පිණිස ඉද්ධි වශීභාවය පිණිස, ඉද්ධියේ විශාරද බව පිණිස පවතිත්.

ප්‍රකටවීම යනු නම් කිසිවකින් ආවරණය නොවූයේ වෙයි. නොවැසුනේ වෙයි. විවෘතවූයේ වෙයි. නොවැසුනේ වෙයි. ප්‍රකට වූයේ වෙයි. “මුවහවීම යනු” නම් කිසිවකින් ආවරණය වූයේ වෙයි. වැසුනේ වෙයි. වසන ලද්දේ වෙයි. උඩින් වසන ලද්දේය.

[9] “අහසෙහි මෙන් බිත්තියෙන් පිට, පවුරෙන් පිට පර්වතයෙන් පිට නොගැටී යයි” යනු නම්,

ප්‍රකෘතියෙන් පඨවි කසිණ සමාපත්ති ලාභියෙක් බිත්තියෙන් පිටත, පවුරෙන් පිටත, පර්වතයෙන් පිටත ආවර්ජනා කරයි. ආවර්ජනාකොට අහස වේවයි නුවණින් ඉටයි. අහස වෙයි (එවිට) බිත්තියෙන් පිටතට, පවුරෙන් පිටතට, පර්වතයෙන් පිටත නොගැටීයයි.

ප්‍රකෘතියෙන් ඍද්ධියක් නැති මිනිස්සු යම්සේ කිසිවකින් ආවරණ නුවූ වට නොකළ තැනක නොගැටී යත්ද, එසේම ඒ සිත වසඟ කළ ඍද්ධිමත් තෙමේ අහසෙහි මෙන් බිත්තියෙන් පිටතට පවුරෙන් පිටතට පර්වතයෙන් පිටතට නොගැටීයයි.

[10] “ජලයෙහි මෙන් පොළොවෙහිද, මතුවීම් ගිලීම් කරයි” යනු නම්,

ප්‍රකෘතියෙන් ආපොකසිණ සමාපත්ති ලාභියෙක් වේ නම් හෙතෙම පෘථිවිය ආවර්ජනා කරයි. ආවර්ජනාකොට පොළව වේවයි නුවණින් ඉටයි. (එවිට) පොළොව වෙයි හෙතෙම නොබිඳනදියෙහි යයි යම්සේ ප්‍රකෘතියෙන් ඉද්ධියක් නැති මිනිස්සු ජලයෙහි මතුවීම් ගිලීම් කරත්ද, එසේම සිත වසඟ කළ ඉද්ධිමත් තෙමේ ජලයෙහි මෙන් පොළොවෙහිද මතුවීම් ගිලීම් කරයි.

[11] “පොළොවෙහි මෙන් ජලයෙහිද, නොගිලීයයි” යනු නම්,

ප්‍රකෘතියෙන් පඨවිකසිණ ලාභියෙක් වේනම් හෙතෙම ජලය ආවර්ජනාකරයි. ආවර්ජනාකොට පොළොව වේවයි නුවණින් ඉටයි. එවිට පොළොව වෙයි. හෙතෙම නොබිඳෙන දියෙහි යයි. යම්සේ ප්‍රකෘතියෙන් ඉද්ධියක් නැති මිනිස්සු නොබිඳෙන පොළොවෙහි යත්ද, එසේම සිත වසඟකළ ඉද්ධිමත් තෙමේ පොළොවෙහි මෙන් නොබිඳෙන දියෙහි යයි.

[12] “පියාපත් ඇති කුරුල්ලන් මෙන් අහසෙහිද පළඟින්යයි” යනු නම්,

ප්‍රකෘතියෙන් පඨවිකසිණ සමාපත්ති ලාභියෙක් වේනම් හෙතෙම අහස ආවර්ජනා කරයි. ආවර්ජනාකොට පොළොව වේවයි නුවණින් ඉටයි. එවිට පොළොවෙයි. (වැවෙයි) හෙතෙම අහස අතරතුර සක්මන්ද කරයි. සිටීමද කරයි සයනයද කරයි ප්‍රකෘතියෙන් ඍද්ධියක් නැති මිනිස්සු යම්සේ පොළොවෙහි සක්මන් කරත්ද, සිටිත්ද, සයනය කරත්ද, එසේම සිත වසඟකළ ඒ ඉද්ධිමත් තෙමේ පියාපත් ඇති කුරුල්ලන් මෙන් අහස අතරතුර සක්මන්ද කරයි. සිටීමද කරයි. නිදීමද කරයි සයනයද කරයි.

මේසා මහත් ඉද්ධි ඇති මේසාමහත් ආනුභාව ඇති මේ සඳ, හිරු දෙදෙන අතින් අල්ලයි අතගායි. පිරිමදියි, යනු නම්:-

මේ ශාසනයෙහි සිත වසඟකළ ඒ ඉද්ධිමත්තෙමේ හිඳගත්තේ හෝ සයනය කෙළේ හෝ සඳ, හිරු දෙදෙන ආවර්ජනය කරයි. ආවර්ජනාකොට අත්පස වේවයි නුවණින් ඉටයි. එවිට අත්පස වෙයි. හෙතෙම හිඳගත්තේ හෝ සයනය කළේ හෝ සඳ, හිරු දෙදෙන අතින් අල්ලයි. අතගායි. පිරිමදියි.

යම්සේ ප්‍රකෘතියෙන් ඉද්ධියක් නැති මිනිස්සු අත්පසෙහිවූ යම්කිසි රූපයක් අතින් අල්ලත්ද, අතගාද්ද, පිරිමදිද්ද, එසේම සිත වසඟ කළ ඒ ඉද්ධිමත් තෙමේ හුන්නේ හෝ සයනය කළේ හෝ සඳ හිරු දෙදෙන අතින් අල්ලයි අතගායි. පිරිමදියි.

[13] “බඹලොව තෙක් කයින් වසඟයෙහි පවත්වයි” යන මෙහි,

ඉදින් සිත වසඟ කළ ඒ ඉද්ධිමත් තෙමේ බඹලොවට යනු කැමතිවේ නම් දුරුවූ දෙසද සමීපයෙහි වේවයි සමීපයෙහි වන ලෙස ඉටයි, එවිට සමීපයෙහි වෙයි. සමීපයෙහි වූ දෙයද දුරු වේවයි, දුරු වනලෙස ඉටයි. එවිට දුරුවෙයි. බොහෝ දෙයක් වුවද සුළු දෙයක් වේවයි සුළුකොට ඉටයි. එවිට සුළු දෙයක් වෙයි සුළු දෙයක් වුවද, ලොකුවේවයි ලොකුකොට සිතයි (එවිට) ලොකුවෙයි. දිවැසින් ඒ බ්‍රහ්මයාගේ රූපය බලයි. දිව කණින් ඒ බ්‍රහ්මයාගේ ශබ්ද අසයි. පරසිත් දන්නා නුවණින් ඒ බ්‍රහ්මයාගේ සිත දැනගනියි, හෙවත් හඳුනයි. ඉදින් සිත වසඟකළ ඒ ඉද්ධිමත්හු පෙනෙන කයින් බඹලොව යනු කැමතිවෙයි නම් කාය වශයෙන් සිත පමුණුවයි. කාය වශයෙන් ඉටයි. කාය වශයෙන් සිත පමුණුවා, කායවශයෙන් සිත ඉටා (සුව) යන හැඟීමටද ලුහු යන හැඟීමටද ැස පෙණෙන කයින් බඹලොව යයි.

ඉදින් සිත වසඟකළ ඒ ඉද්ධිමත් තෙමේ නොපෙණෙන කයින් බඹලොව යනු කැමති වෙයි නම් සිත් වශයෙන් කය පමුණුවයි. චිත්ත වශයෙන් කය ඉටයි. චිත්ත වශයෙන් කය පමුණුවා චිත්ත වශයෙන් කය ඉටා සුඛ සංඥාවටද, ලුහු සංඥාවටද බැස නොපෙනෙන කයින් බඹලොව යයි. හෙතෙම ඒ බඹු ඉදිරියෙහි මනොමයවූ සියලු අඟ පසඟ ඇති විකල නොවූ ඉන්ද්‍රිය ඇති රුවක් මවයි. ඉදින් ඒ ඍද්ධිමත් පුද්ගලයා සක්මන් කරයි නම් නිර්මිත රූපයද, එහි සක්මන් කරයි. ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා සිටී නම් නිර්මිත රූපයද එහි සිටියි. ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා නම් නිර්මිත රූපයද එහි හිඳියි.

ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා සයනය කෙරේ නම් නිර්මිත රූපයද එහි සයනය කෙරේ.

ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා දුවා නම් නිර්මිත රූපයද එහි දුවයි,

ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා දිළිසෙයි නම් නිර්මිත රූපයද එහි දිළිසෙයි.

ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා බණ කියා නම් නිර්මිත රූපයද එහි බණ කියයි.

ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා ප්‍රශ්න අසයි නම් නිර්මිත රූපයද එහි ප්‍රශ්න අසයි.

ඉදින් ඒ ඍද්ධිමත් පුද්ගලයා ප්‍රශ්න අසනලදුව විසඳා නම්, නිර්මිත රූපයද එහි ප්‍රශ්න අසන ලදුව විසඳයි.

ඉදින් ඒ ඉද්ධිමත් පුද්ගලයා ඒ බ්‍රහ්මයා සමග එකට හිඳීනම් නිර්මිත රූපයද එහි ඒ බ්‍රහ්මයා සමග එකට හිඳියි, එකට කථා කරයි. සාකච්ඡාවට පැමිණෙයි, ඒ ඍද්ධිමත් පුද්ගලයා යම් යම් දෙයක් කෙරේනම් නිර්මිත රූපයද එහි ඒ ඒ දෙයම කෙරේනුයි මේ අධිෂ්ඨාන ඍද්ධියයි.

[14] “විකුවර්ණ ඍද්ධිය නම් කුමක්ද?

සිඛී නම්වූ භාග්‍යවත් අර්හත් සම්‍යක් සම්බුදු රජාණන් වහන්සේගේ අභිභු නම් ශ්‍රාවකතෙමේ බඹලොව සිටියේ සහශ්‍රී ලොකධාතුව ස්වරයෙන් හැඟවීය. හෙතෙම පෙනෙන කයින්ද දහම් දෙසයි. පෙනෙන්නාවූ යට අඩ කයින් හා නොපෙනෙන්නාවූ මතු අඩ කයින්ද යුක්තව දහම් දෙසයි. පෙනෙන්නාවූ මතු අඩ කයින් හා නොපෙණෙන්නාවූ යට අඩ කයින්ද යුක්තව දහම් දෙසයි. හෙතෙම ප්‍රකෘති ස්වරූපය හැර තරුණ රුවක් හෝ දක්වයි. නාග රූපයක් හෝ දක්වයි. ගුරුළු රුවක් හෝ දක්වයි. යක් රුවක් හෝ දක්වයි. අසුර රුවක් හෝ දක්වයි. ශක්‍ර රූපයක් හෝ දක්වයි. දෙව්රුවක් හෝ දක්වයි. බඹ රුවක් හෝ දක්වයි. මුහුදු සටහනක් හෝ දක්වයි. පර්වත ස්වරූපයක් හෝ දක්වයි. වන ස්වරූපයක් හෝ දක්වයි. සිංහ ස්වරූපයක් හෝ දක්වයි. ව්‍යාඝ්‍ර ස්වරූපයක් හෝ දක්වයි. දිවි රුවක් හෝ දක්වයි. ඇත් රුවක් හෝ දක්වයි. අස් රුවක් හෝ දක්වයි රියක්ද දක්වයි. පාබල සෙනඟක්ද දක්වයි. නන්වැදෑරුම් සෙනා සමූහයක් හෝ දක්වානුයි මේ විකුවර්ණ ඉද්ධියයි.

[15] මනෝමය ඉද්ධි නම් කුමක්ද?

මේ ශාසනයෙහි භික්ෂුවක් තෙමේ මේ කයින් මනෝමයවූ සියලු අඟ පසඟ ඇති විකල නොවූ ඉඳුරන් ඇති රූපකායක් වෙයි. යම්සේ පුරුෂයෙක් තෙමේ මුදුතණ වලින් (මුදු තණ) බඩය අදීනම් මේ මුදු තණ ගසයි. මේ මුදු තණ බඩය. මේ මුදු තණ ගස අනිකකි. මුදු තණ බඩය අනිකකි. මුදු තණ ගසින්ම මුදු තණ බඩය ඇදගන්නා ලද්දේයයි ඔහුට සිතෙයි. යම්සේ වනාහි පුරුෂයෙක් කොපුවෙන් කඩුව අදී නම් මේ කඩුවය, මේ කොපුවය, කඩුව අනිකකි, කොපුව අනිකකි, කොපුවෙන්ම කඩුව ඇදගන්නා ලද්දේයයි ඔහුට සිතෙයි. යම්සේ වනාහි පුරුෂයෙක් නයි පෙට්ටියෙන් නයකු පිටතට ගනීනම් ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. මේ නයාය. මේ පෙට්ටියයි. නයා අනෙකකි. පෙට්ටිය අනෙකකි. පෙට්ටියෙන්ම නයා උඩට ගන්නා ලද්දේය, කියායි. එසේම භික්ෂුතෙමේ මේ කයින් මනෝමයවූ සියලු අඟ පසඟ ඇති විකළ නොවූ ඉඳුරන් ඇති වෙතින් කයක් මවයි, මේ මනෝමය ඉද්ධියයි.

[16] ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධිය නම් කුමක්ද?

අනිත්‍යානුදර්ශනයෙන් නිත්‍ය සංඥාවෝ (දුරුවීම) ප්‍රහානාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. දුක්ඛානු දර්ශනයෙන් සුඛ සංඥාවේ ප්‍රහානාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. අනාත්මානු දර්ශනයෙන් ආත්ම සංඥාවේ ප්‍රහාණාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. නිර්වේධානු දර්ශනයෙන් තෘෂ්ණා වශයෙන් ඇලීමේ ප්‍රහානාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. විරාගානු දර්ශනයෙන් රාගයේ ප්‍රහානාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි, ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. නිරෝධානු දර්ශනයෙන් සමුදයාගේ ප්‍රහානාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. දුරුකිරීම අනුව බැලීමෙන් දැඩිකොට ගැනීමේ ප්‍රහානාර්ථය සම්පූර්ණ වේනුයි ඤාණ විෂ්ඵාර ඉද්ධි නම් වේ. ආයුෂ්මත් බක්කුල ස්ථවිරයන්ගේ ඍද්ධිය ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධියයි. ආයුෂ්මත් සංකිච්ච ස්ථවිරයන්ගේ ඉද්ධිය ඥාන විෂ්ඵාර ඍද්ධි යයි. ආයුෂ්මත් භූතපාල ස්ථවිරයන්ගේ ඉද්ධිය ඥාන විෂ්ඵාර ඉද්ධියයි. මේ ඤාණ විෂ්ඵාර ඉද්ධියයි.

[17] සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධිය නම් කුමක්ද?

ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන් නීවරණයන්ගේ ප්‍රහාණය දුරුවීම සමෘද්ධ වේනුයි. සමෘධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. ද්විතීයධ්‍යානයෙන් විතර්ක විචාරයන්ගේ ප්‍රහාණය සමෘද්ධ වේනුයි. සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. තෘතීය ධ්‍යානයෙන් ප්‍රීතියේ ප්‍රහාණය සමෘද්ධ වේනුයි සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. චතුර්ථධ්‍යානයෙන් සැප දුක් දෙකේ ප්‍රහාණය සමෘද්ධ වේනුයි සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් රූප සංඥාවන්ගේද, ප්‍රීතිය සංඥාවගේද, නානත්ව සංඥාවගේද, ප්‍රහානාර්ථය සමෘද්ධවේනුයි සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් ආකාසානඤ්චායතන සංඥාවගේ ප්‍රහාණාර්ථය සමෘද්ධ වේනුයි සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්තියෙන් විඤ්ඤාණඤ්චායතන සංඥාවගේ ප්‍රහානාර්ථය සමෘද්ධ වේනුයි සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤා සමාපත්තියෙන් ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සංඥාවගේ ප්‍රහාණාර්ථය සමෘද්ධවේනුයි සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. ආයුෂ්මත් සැරියුත් ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ ඉද්ධිය සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. ආයුෂ්මත් සඤ්ජීව ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ ඍද්ධියද සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. ආයුෂ්මත් ඛාණුකොණ්ඩඤ්ඤ ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ ඉද්ධිය සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි උත්තරා නම් උපාසිකාවගේ ඍද්ධිය සමාධි විෂ්ඵාර ඍද්ධි නම් වේ. සාමාවතී නම් උපාසිකාවගේ ඍද්ධිය සමාධි විෂ්ඵාර ඉද්ධි නමි. මේ සමාධි විෂ්ඵාර ඍද්ධියයි.

[18] ආර්ය ඉද්ධිය නම් කුමක්ද?

ඉදින් මේ ශාසනයෙහි ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවක් පිළිකුල් දෙයක නොපිළිකුල්ය, යන හැඟීම ඇතිව වසමියි කැමති වේනම් හෙතෙම එහි නොපිළිකුල්ය යන හැඟීම ඇතිව වසමි යයි කැමති වේනම් පිළිකුල්ය යන හැඟීම ඇතිව වෙසෙයි. ඉදින් පිළිකුල් දෙයකද නොපිළිකුල් දෙයකද නොපිළිකුල් හැඟීම ඇතිව වෙසෙමියි කැමතිවේනම් එහි නොපිළිකුල් යන හැඟීම ඇතිව වෙසෙයි. ඉදින් නොපිළිකුල් දෙයකද පිළිකුල් දෙයකද පිළිකුල් යන හැඟීම ඇතිව වසමියි කැමති වේනම් එහි පිළිකුල්ය යන හැඟීම ඇතිව වෙසෙයි, ඉදින් පිළිකුල් දෙයකද නොපිළිකුල් දෙයකද ඒ හැඟීම් දෙකම දුරුකර සිහි ඇතිව මනාකොට දැනගෙන මධ්‍යස්ථව වසමියි කැමතිවේනම් එහි සිහි ඇතිව මනාකොට දැනගෙන මධ්‍යස්ථව වාසය කරයි.

[19] පිළිකුල් දෙයක නොපිළිකුල්ය යන හැඟීම ඇතුව කෙසේ වෙසේද,

සචේතනිකවූ හෝ අචේතනිකවූ අනිෂ්ට වස්තුවක් කෙරෙහි මෛත්‍රිය හෝ පතුරුවයි. පෘථිවි ආදී ධාතු වශයෙන් හෝ මෙනෙහි කරයි. මෙසේ පිළිකුල් දෙයක පිළිකුල්ය යන හැඟීම ඇතිව වෙසෙයි.

පිළිකුල් නොවූ දෙයක පිළිකුල්ය යන හැඟීම ඇතිව කෙසේ වෙසේද?

ප්‍රිය වස්තුවෙක්හි අශුභය පතුරුවයි. අනිත්‍ය වශයෙන් හෝ මෙනෙහි කරයි. මෙසේ පිළිකුල් නොවූ දෙයක පිළිකුල් කල්පනාව ඇතිව වාසය කරයි. පිළිකුල්වූ දෙයකද නොපිළිකුල්වූ දෙයකද කෙසේ නම් පිළිකුල් නොවූ හැඟීම් ඇතිව වෙසේද?

ඉටු අනිටු වස්තු විෂයෙහි මෛත්‍රිය හෝ පතුරුවයි. පෘථිවි ආදී ධාතු වශයෙන් හෝ මෙනෙහි කරයි. මෙසේ පිළිකුල් නොපිළිකුල් වස්තූන් විෂයෙහි නොපිළිකුල්ය, යන හැඟීම ඇතිව වාසය කරයි.

[20] කෙසේ නම් නොපිළිකුල් හා පිළිකුල් වස්තූන් විෂයෙහි පිළිකුල් හැඟීම ඇතිව වාසය කෙරේද?

ඉටු අනිටු වස්තූන් විෂයෙහි අශුභ හැඟීම හෝ පතුරුවයි. අනිත්‍ය වශයෙන් හෝ මෙනෙහි කරයි. මෙසේ නොපිළිකුල් හා පිළිකුල් වස්තූන් විෂයෙහි පිළිකුල් හැඟීම් ඇතිව වෙසෙයි. කෙසේ නම් පිළිකුල් නොපිළිකුල් වස්තූන් විෂයෙහි ඒ පිළිකුල් නොපිළිකුල් හැඟීම් දෙක හැර සිහි ඇතිව මනා නුවණ ඇතිව මධ්‍යස්ථව වාසය කෙරේද?

මේ ශාසනයෙහි ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂු තෙමේ ඇසින් රූපයක් දැක සොම්නස්ද නොවෙයි. දොම්නස්ද නොවෙයි සිහි ඇතිව මනා නුවණ ඇතිව මධ්‍යස්ථව වෙසෙයි. කණින් ශබ්දයක් අසා නැහැයෙන් ගඳ සුවඳ ආඝ්‍රාණය කොට දිවෙන් රස විඳ, කයින් පහසක් ස්පර්ශකොට සිතින් ධර්මයක් දැන සොම්නස්ද නොවෙයි. දොම්නස්ද නොවෙයි. සිහි ඇතිව මනා නුවණ ඇතිව උපෙක්ෂා සහිතව වාසය කරයි. මෙසේ පිළිකුල් නොපිළිකුල් වස්තූන් විෂයෙහි ඒ පිළිකුල් නොපිළිකුල් හැඟීම් දෙකම හැර සිහි ඇතිව මනා නුවණ ඇතිව, මධ්‍යස්ථව වාසය කරයි මේ ආර්ය ඉද්ධිය නම් වෙයි.

[21] කර්ම විපාකජ ඍද්ධිය නම් කුමක්ද?

සියලු පක්ෂීන්ගේද සියලු දෙවියන්ගේද සමහර මිනිසුන්ගේද සමහර විමාන ප්‍රෙතයන්ගේද යම් ඍද්ධියක් වේනම් එය කර්ම විපාකජ ඉද්ධියයි.

[22] පිනැත්තවුන්ගේ ඉද්ධිය නම් කුමක්ද?

යටත් පිරිසෙයින් අසරුවන් පටන් කොට ඇති සිව්රඟ සෙනඟ සමග සක්විති රජ තෙමේ අහසින් යේ. ඒ පිනැත්තවුන්ගේ ඉද්ධියයි.

ජොතිය (ii) නම් ගැහැවියාගේ ඍද්ධිය පින්වතුන්ගේ ඉද්ධිය නමි. ජටිල (මෙහි (ii) මෙණ්ඩක (මෙහි ii) ඝොෂක (මෙහි (ii) යොදන්න.) මහ පිණැති මේ පස්දෙනාගේ යම් ඉද්ධියක් වේ නම්, ඒ ඉද්ධිය පිනැත්තවුන්ගේ ඉද්ධි නම් වේ.

[23] විද්‍යාමය ඉද්ධිය නම් කුමක්ද?

විද්‍යාධරයෙක් මන්ත්‍ර ජපකොට අහසින් යත්. අහස අතරතුර ඇතෙකුත් දක්වත් අසෙකුත් දක්වත්. රියකුත් දක්වත්. පාබල සෙනගද දක්වත්. නන් වැදෑරුම් සේනා සමූහය දක්වත්. මේ විද්‍යාමය ඉද්ධියයි.

[24] ඒ ඒ තන්හි මනාකොට යෙදීම් හේතුවෙන් සමෘද්ධ වන ඉද්ධිය නම් කුමක්ද?

නෙක්ඛම්මයෙන් (කාමයෙන් වෙන්වීම) කාමච්ඡන්දයාගේ ප්‍රහානාර්ථය සමෘද්ධවේනුයි. ඒ ඒ තන්හි මනාකොට යෙදීම් හේතුවෙන් සමෘද්ධ වන ඉද්ධියයි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදයාගේ (ii) ප්‍රහානාර්ථය සමෘද්ධවේනුයි ඒ ඒ තන්හි මනාකොට යෙදීම් හේතුවෙන් සමෘද්ධවන ඉද්ධියයි (iii) අලොකසඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධයාගේ (මෙහි ii) අවික්ෂේපයෙන් උද්ධච්චයාගේ (මෙහි ii) ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාවගේ (මෙහි ii) රහත් මගින් සියලු කෙලෙසුන්ගේ ප්‍රහානාර්ථය සමෘද්ධවේනුයි ඒ ඒ තන්හි මනාකොට යෙදීම හේතුවෙන් සමෘද්ධවන ඉද්ධියයි.

ඒ ඒ තන්හි මනාකොට යෙදීම් හේතුවෙන් සමෘද්ධ වන ඉද්ධිය මෙසේය. මොව්හු දස වැදෑරුම් ඉද්ධිහුයි.

[1] අභිසමය (සත්‍යාවබොධය කිරීම) යන මෙහි කුමකින් අවබෝධ කෙරෙයිද? සිතින් අවබෝධ කෙරෙයි.” “ඉදින් සිතින් අවබෝධ කෙරෙයි නම්, එසේ ඇති කල්හි නුවණනැත්තෙක් අවබෝධ කරයිද? “නැත. නුවණ නැත්තෙක් අවබෝධ නොකරයි. නුවණින් අවබෝධ කරයි.” “ඉදින් නුවණින් අවබෝධ කරයි නම් එසේ ඇති කල්හි නොසිතින් හා නුවණින් සිත් නැත්තෙක් අවබෝධ කරයිද?” “නැත. සිත නැත්තෙක් අචිත්තයෙන්ද ඥානයෙන්ද අවබෝධ නොකරයි. සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි.” “ඉදින් සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි නම් එසේ ඇති කල්හි කාමාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත කාමාවචර සිතින් හා කාමාවචර නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”

“එසේ නම් රූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත. රූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි. එසේ නම් අරූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත, අරූපාවචර සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”

“එසේ නම් කර්මය ස්වකීයකොට ඇති සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත, කර්මය ස්වකීයකොට ඇති සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”

“එසේ නම් සත්‍යානු ලොමක සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත, සත්‍යාවබොධ අනුකූලවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“එසේනම් අතීතවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත, ඉකුත්වූ අතීතවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”

“එසේනම් අනාගත සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත, අනාගත සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි.”

“එසේ නම් වර්තමාන ලෞකික සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද?”

“නැත, වර්තමානවූ ලෞකික සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ නොකරයි. ලොකොත්තර මාර්ග ක්ෂණයෙහිම වර්තමාන සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි.”

[2] “කෙසේ නම් ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහිම වර්තමානවූ සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයිද? ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහි;

“මාර්ග ඥානය ඉපදවීමෙහි අධිපතිවූ සිත ඥානයට හේතුද ප්‍රත්‍යයද වෙයි. ඒ නුවණ හා යෙදුණු සිත නිවණ අරමුණු කොට පවතී. නිර්වාණ දර්ශනයෙහි අධිපතිවූ නුවණ සිතට හේතුද ප්‍රත්‍යයද වෙයි. ඒ සිත හා යෙදුණු ඥානය නිවණ අරමුණුකොට පවතී.

“මෙසේ ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහි වර්තමානවූම සිතින් හා නුවණින් අවබෝධ කරයි.

“කිම, අභිසමය නම් මෙතෙක්මද? නැත ලොකොත්තර මාර්ගක්ෂණයෙහි (ii) සම්මාදිට්ඨිය දර්ශනාභිසමයයි. සම්‍යක් කල්පනාව අභිනිරොපනාභිසමයයි. හෙවත් මිත්ථ්‍යා සංකල්පනාවෙන් තොරව මනාව නැංවීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සම්‍යක් වචනය පටිග්ගාභි සමයි. හෙවත් මිත්ථ්‍යාවචනයෙන් තොරව හාත්පසින් ගැනීම නම් සත්‍යාවබෝධයයි. සම්‍යක් කර්මාන්තය සමුට්ඨානාභිසමයයි හෙවත් මිත්ථ්‍යාකර්මාන්තයෙන් තොරව මනාසේ නගා සිටුවීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සම්‍යක් ආජීවය වොදානාභිසමයයි. මිත්ථ්‍යාආජීවයෙන් තොරව පිරිසුදු වීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සම්‍යක්ව්‍යායාමය පග්ගහාභිසමයයි. මිත්ථ්‍යාව්‍යායාමයෙන් තොරව දැඩිකොට ගැණීම නම් සත්‍යාවබොධයයි.

සම්‍යක් ස්මෘතිය උට්ඨානාභිසමයයි. මිත්ථ්‍යාස්මෘතියෙන් තොරව වැටහීම නම් සත්‍යාවබොධයයි සම්‍යක් සමාධිය අවික්ඛොපාභි සමයයි මිත්ථ්‍යාසමාධියෙන් තොරව නොවිසිරීම නම් සත්‍යාවබොධයයි. සතිසම්බොජ්ක්ධංගය උපට්ඨානාභිසමයයි. වැටහීම නම්වූ සත්‍යඥානයයි. ධර්මවිචය සම්බොජ්ක්ධංගය පච්චයාභිසමයයි. විමසීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. විරියසම්බොජ්ක්ධංගය පග්ගහාභිසමයයි. දැඩිකොට ගැණීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. පීතිසම්බොජ්ක්ධංගය, ඵරණාභිසමයයි. පැතිරීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. පස්සද්ධි සම්බොජ්ක්ධංගය, උපසමාභිසමයයි. සන්සිඳීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. සමෘධි සම්බොජ්ක්ධංගය, අවික්ඛෙපාභි සමයයි. නොවිසිරීම නම් සත්‍යඥානයයි. උපෙක්ඛාසම්බොජ්ක්ධංගය, පටිසංඛාරාභිසමයයි සත්ව සංස්කාරයන් විෂයෙහි මධ්‍යස්ථවීම නම් සත්‍ය ඥානයයි.

[3] සද්ධාබලය අශ්‍රද්ධාවෙහි අකම්පියාභිසමයයි. නොසැලීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි. විරිය බලය කුසීත කමෙහි අකම්පියාභිසමයයි. නොසැලීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. සතිබලය ප්‍රමාදයෙහි අකම්පියාභිසමයයි. නොසැලීම නම් සත්‍ය ඥානයයි. සමාධිබලය සිතේ විසුරුණ ස්වභාවයෙහි අකම්පියාභි සමයයි. නොසැලීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි. පඤ්ඤා බලය අවිද්‍යාවෙහි අකම්පියාභි සමයයි. නොසැලීම නම් සත්‍ය ඥානයයි.

සද්ධින්ද්‍රිය අධිමොක්ඛාභිසමයයි. ආලම්බන නිශ්චයාකාරයෙන් උපදින අවබෝධයයි.

විරියින්ද්‍රිය පග්ගාහාභිසමයයි. දැඩිකොට ගැනීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි.

සතින්ද්‍රිය උපට්ඨානාභිසමයයි. සමීපකොට වටහාගැනීම නම් සත්‍ය ඥානයයි.

සමාධින්ද්‍රිය අවික්ඛොභිසමයයි. නොවිසිරීම් නම් සත්‍ය ඥානයයි.

පඤ්ඤින්ද්‍රිය දස්සනාභිසමයයි. යථාතත්ව දර්ශනය නම් සත්‍ය ඥානයයි.

[5] අධිපති අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රියාභිසමයයි. ඉන්ද්‍රිය නම් තත්වාවබොධයයි. කම්පා නොවීම් අර්ථයෙන් බලාභි සමයයි. බල නම් තත්වාවබොධයයි. නෛයාර්නික (සසරින් නික්මීම් අර්ථයෙන් බොජ්ක්ධංගාභිසමයයි, බොජ්ක්ධංග නම් තත්වාවබොධයයි. හේතුය කාරණය යන අර්ථයෙන් මාර්ගාභි සමය නම්වේ. මාර්ග නම් තත්වාවබොධයයි. සමීපකොට වටහා ගැනීම් අර්ථයෙන් සතිපට්ඨානාභි සමය නම් වේ. සතිපට්ඨාන නම් තත්වාවබොධයයි. වෑයම් කිරීම් අර්ථයෙන් සම්මප්පධානාභි සමයයි. සම්මප්පධාන නම් තත්වාවබොධයයි.

[6] සමෘද්ධවීම අර්ථයෙන් ඉද්ධිපාදාභිසමය නම්වේ. ඉද්ධිපාද නම් අභිසමයයි. තත්වාර්ථනේ එසේම වෙනස් නොවේ යන අර්ථයෙන් සත්‍යාභිසමයයි. සත්‍ය නම් අභිසමයයි. නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් සමථාභිසමයයි. සමථ නම් අභිසමයයි. තිලකුණු අනුව බැලීම් අර්ථයෙන් විදර්ශනාභිසමයයි විදර්ශනානම්වූ අභිසමයයි. අසහාය රසාර්ථයෙන් සමථවිදර්ශනා අභිසමයයි විදර්ශනා නම් අභිසමයයි. නොඉක්මවීම් අර්ථයෙන් යුගනන්ධාභිසමයයි. යුගනන්ධ නම් අභිසමයයි. සංවරණාර්ථයෙන් සීල විශුද්ධි අභිසමයයි. සීල විශුද්ධි නම් අභිසමයයි. නොසිරීම් අර්ථයෙන් චිත්ත විශුද්ධි අභිසමයයි චිත්ත විශුද්ධි නම් අභිසමයයි. යථාතත්ව දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨි විශුද්ධි අභිසමයයි. දිට්ඨි විශුද්ධි නම්වූ අභිසමයයි.

[7] මිදීම අර්ථයෙන් අධිමොක්ඛාභිසමයයි. අධිමොක්ඛනම්වූ අභිසමයයි ප්‍රතිවේධාර්ථයෙන් විජ්ජාභිසමයයි. විද්‍යානම්වූ අභිසමයයි. පරිත්‍යාගාර්ථයෙන් විමුක්ති අභිසමයයි. විමුක්ති නම්වූ අභිසමයයි. මුළු සුන් කිරීම් අර්ථයෙන් ඛයේ ඤාණාභි සමයයි. ඛයේ ඤාණ නම් අභිසමයයි,

[8] කුසල්කිරීමේ කැමැත්ත මුල්වීමේ අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ.

(මේ වාක්‍ය අගට “අභිසමය නම් වේ” යෙදිය යුතුයි)

මෙනෙහිකිරීම නගාසිටුවීමේ අර්ථයෙන් - ස්පර්ශය එක අරමුණක එකතුකිරීම් - අර්ථයෙන් වේදනාව (සිතට) කාවැදීම් අර්ථයෙන් - සමාධිය ප්‍රමුඛාර්ථයෙන් - සතිය අධිපති අර්ථයෙන් -ප්‍රඥාව ඊට වඩා උසස්ය යන අර්ථයෙන් - විමුක්තිය සාරය යන අර්ථයෙන් - අමෘතයට ඇතුළත් (අමාමහ) නිවණ කෙළවරවීම අර්ථයෙන් - අභිසමය නම් වේ.

[9] කිම, අභිසමය මෙතෙක්මද?

නැත. සෝවාන්පලයට පැමිණෙනකෙණෙහි (ii) දර්ශනාභි සමය සම්‍යක් දර්ශනයයි සන්සිඳවීම් අර්ථයෙන් නූපදවීමේ ඥානය අභිසමයයි. ඡන්දය මුල්වීම් අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ. අමෘතයට ඇතුළත් නිවණ කෙළවරවීම අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ. (iii)

[10] කිම, අභිසමය මෙතෙක්මද?

නැත. සකෘදාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි, (මෙහි (ii) යොදන්න) සකෘදාගාමි ඵලක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අනාගාමි මාර්ගක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අනාගාමි ඵලක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අර්හත් මාර්ගක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) අර්හත්පලක්ෂණයෙහි (මෙහි (ii) යොදන්න) සම්‍යක්දර්ශනය, දර්ශනාභිසමයයි. සම්‍යක් කල්පනාව අභිනිරොපනාභිසමයයි. මනාව නැංවීම් සංඛ්‍යාත සත්‍යාවබොධයයි. සන්සිඳවීම් අර්ථයෙන් නූපදවීමේ ඥානය අභිසමයයි. ඡන්දය මුල්වීම් අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ.

අමෘතයට ඇතුළත් නිවණ කෙළවරවීම් අර්ථයෙන් අභිසමය නම් වේ.

[11] ඒ මේ ආර්ය පුද්ගලතෙමේ කෙලෙස් දුරුකරයි. අතීතයෙහිවූ කෙළෙස් දුරුකරයි, අනාගතයෙහි වන කෙලෙස් දුරුකරයි. වර්තමාන කෙලෙස් දුරුකරයි.

“අතීත කෙලෙස් දුරුකරයි යනු ඉදින් අතීතකාලයේ කෙලෙස් දුරුකෙරේ නම්, ක්ෂය කළ කෙලෙස් ක්ෂයකරයිද?

නිරුද්ධවූ කෙළෙස් නිරුද්ධ කරයිද, පහවූ කෙලෙස් පහ කරයිද, අස්තංගතවූ කෙලෙස්ම අස්තයට පමුණුවාද, අතීතවූ යම් ක්ලේශයක් නැත්නම් ඒ නැති කෙළෙස් දුරුකෙරේය යන කීම අනුව නම් අතීත කෙලෙස් දුරුකිරීමක් නැත.

“අනාගත කෙළෙස් දුරුකෙරේය” යන මෙහි ඉදින් අනාගත කෙලෙස් දුරුකරයි නම් නොහටගත් කෙළෙස් දුරු කරයිද?

[12] නොනිපන් කෙළෙස් දුරුකරයිද, නූපන් දෙයක් දුරුකරයිද, පහළ නොවූවක් දුරුකරයිද?

නූපන් යමක් නැත්නම් ඒ නූපන්දෙය දුරුකරයි යන කීම අනුව නම් අනාගත කෙළෙස් දුරුකිරීමක් නැත.

“වර්තමාන කෙළෙස් දුරුකෙරෙයි” යන මෙහි ඉදින් පවතින්නාවූම කෙළෙස් දුරුකෙරෙයි නම් රාගයෙන් රත්වූ තැනැත්තා රාගය දුරුකරයිද, ද්වේෂයෙන් දුෂ්ටවූ තැනැත්තා ද්වේෂය දුරුකරයිද, මෝහයෙන් මුළාවූ තැනැත්තා මෝහය දුරුකරයිද, මානයෙන් බැඳුණු තැනැත්තා මානය දුරුකරයිද, මිථ්‍යාදෘෂ්ටියෙන් පරාමර්ශනය කළ තැනැත්තා මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය දුරුකෙරේද, විසිරුණු සිත් ඇත්තා (උද්ධච්චය) සිතේ විසිරුණු බව දුරුකෙරේද, තීරණයට නොපැමිණි තැනැත්තා (විචිකිච්ඡාව) සැකය දුරු කරයිද, ස්ථිරභාවයට පැමිණි කෙළෙස් ඇත්තා සිතේ තැන්පත් කෙළෙස් දුරුකරයිද, කුශලාකුශල ධර්මයෝ එකට බැඳී එකටම පවතිත් නම් එවිට මාර්ග භාවනාව කිලිටිවන්නේ නොවේද, අතීත කෙළෙස් දුරුනොකරයි, අනාගත කෙළෙස් දුරු නොකරයි. වර්තමාන කෙළෙස් දුරුනොකරයි.

ඉදින් අතීත කෙළෙස් දුරුකරයි නම් අනාගත කෙළෙස් දුරු නොකරයි නම් වර්තමාන කෙළෙස් දුරු නොකරයි නම් මාර්ගභාවනාවක් නැත, පල ප්‍රත්‍යක්ෂකිරීමක් නැත. එය එසේ නොවේ මාර්ග භාවනාව ඇත. පල ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම ඇත. කෙළෙස් දුරුකිරීම ඇත. නිර්වාණ ධර්මාවබොධය ඇත.

ඒ කෙසේදයත්? යම්සේ පලනොගත් රුකක් වේනම් මිනිසෙක් ඒ ගස මුලින් සිඳියිද, එවිට ඒ රුකෙහි හටනොගත් පලයෝ හටනොගත්තාහුම වෙත්. නොනිපන් පලයෝම නොමනිපදිත්. නූපන්නාහුම නූපදිත්. පහළ නොවූවෝම පහළ නොවෙත්.

එසේ නිෂ්පත්තිය පිණිස ඉපැත්ම හේතුවය. ඉපැත්ම අන්‍යයයි (දැක ඉපැත්මේ ආදීනව දැක නොඉපදීම කෙරෙහි හිත වහා දුවයි. අනුත්පාදය කෙරෙහි හිත දැඩිව බැසගත් හෙයින් ඉපදීම නිසා මේ ක්ලේශ කෙනෙක් හටගනිත් නම් ඔව්හු නොහටගත්තාහුම නොහටගනිත්, නොනිපන්නාහුම නොනිපදිත්, නූපන්නාහුම නූපදිත්, පහළනොවූවාහුම පහළ නොවෙත්.

[14] මෙසේ හේතුව නිරුද්ධවීමෙන් දුක් නිරුද්ධ වෙත්. (ii) කෙළෙසුන්ගේ නිපදීම පිණිස (iii) පැවැත්ම හේතුය. මෙහි (ii) යොදන්න) නිමිත්ත හේතුය (මෙහි (ii) යොදන්න) කර්ම රැස්කිරීම හේතුය. කර්ම රැස්කිරීම ප්‍රත්‍යයයි කර්ම රැස්කිරීමෙහි ආදීනව දැක කර්ම රැස්නොකිරීමෙහි සිත වහා දුවයි. කර්ම රැස්නොකිරීමෙහි සිත දිවූ බැවින් කර්ම රැස්කිරීම නිසා යම් ක්ලේශ කෙනෙක් උපදින්නාහු වෙත්. ඔව්හු නොහටගත්තාහුම නොහටගනිත්. නොනිපන්නාහුම නොනිපදෙත්. නූපන්නාහුම නූපදිත් පහළනොවූවාහුම පහළනොවෙත්. එසේ හේතුව නැතිවීමෙන් දුක් නැතිවේ.

මේ හේතු යුක්ති අනුව මාර්ග භාවනාව ඇත. පල ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම ඇත. කෙළෙස් ප්‍රහාණය ඇත. නිර්වාණ ධර්මාවබොධය ඇත.

[1] “මහණෙනි, යම්සේ බාහු බලයෙන් කළයුතුවූ යම්කිසි කර්මාන්තයෝ කරනු ලැබෙත්ද, ඒ සියලු බල කරණීය කර්මාන්තයෝ පොළොව ඇසුරු කොටම පොළොවෙහි සිටම කරනු ලැබෙත්. එමෙන්ම මේ සස්නෙහි මහණතෙමේ ශීලය ඇසුරුකොට සීලයෙහි පිහිටාම ආර්ය අෂ්ටාංගික මර්ගය වඩයි. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය බහුල වශයෙන් වඩයි.

[2] “මහණෙනි, භික්ෂුතෙමේ සීලය ඇසුරුකොට සීලයෙහි පිහිටා කෙසේනම් ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩාද, බහුල වශයෙන් වඩයිද?

“මහණෙනි, මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ (ii) විවේකය ඇසුරු කළ විරාගය ඇසුරු කළ නිරෝධය ඇසුරු කළ කෙළෙස් හැර දැමීමේ මුහුකළ (iii) සම්‍යක් දර්ශනයා සම්මාදිට්ඨිය වඩයි. (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් සංකල්පය (සිතට අරමුණු නැංවීම) (මෙහි (ii) සම්‍යක් වචනය වඩයි. (මෙහි (ii)) සම්‍යක් කර්මාන්තය වඩයි. (මෙහි (ii) සම්‍යක් ආජීවය වඩයි. (මෙහි (ii)) සම්‍යක් ව්‍යායාමය වඩයි. (මෙහි (ii) සම්‍යක් ස්මෘතිය වඩයි. විවේකය ඇසුරුකළ නොඇලීම ඇසුරුකළ නිරුද්ධ කිරීම ඇසුරුකළ කෙළෙස් හැරදැමීමෙන් මුහුකළ සම්‍යක් සමාධිය මනාසේ සිත එකඟ කිරීම වඩයි.

[3] “මහණෙනි මෙසේ භික්ෂුතෙමේ ශීලය ඇසුරුකොට ශීලයෙහි පිහිටා ආර්ය අෂ්ටාංගිකමාර්ගය වඩයි. බහුල වශයෙන් වඩයි.

මහණෙනි, කිසියම් පැළවෙන බීජ සමූහයක් හා පැළෑටි සමූහයක් වැඩෙත්ද, විශේෂයෙන් වැඩෙත්ද, විපුල බවට පැමිණෙත්ද, ඒ සියල්ල යම්සේ පොළොව නිසා පොළොවේ පිහිටා වැඩෙත්ද, විශේෂයෙන් වැඩෙත්ද, මහත් බවට පැමිණෙද්ද, මහණෙනි, එසේම භික්ෂු තෙමේ ශීලයම නිසා ශීලයෙහි පිහිටා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩමින් ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වැඩිදියුණු කරමින් නොවූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණෙයි.

[4] “මහණෙනි, භික්ෂුතෙමේ සීලය නිසා ශීලයෙහි පිහිටා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් කෙසේනම් නුවූවිරූ දහම් විෂයෙහි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණේද? (මෙහි 2 ඡේදය යොදන්න)

[5] “සම්‍යක් දර්ශනයාගේ (ii) විවේක පසකි. විරාග පසකි. නිරෝධ පසකි. කෙලෙස් හැරදැමීම් පසකි. ඡන්දාදී නිශ්‍රය ධර්ම දොළොසකි. (iii) සම්‍යක් සංකල්පනාවේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් වචනයේ (මෙහි (ii) සම්‍යක් කර්මාන්තයන් (මෙහි (ii) සම්‍යක් ආජීවයේ (මෙහි (ii)) සම්‍යක් ව්‍යායාමයේ (මෙහි (ii) සම්‍යක් ස්මෘතියේ (මෙහි (ii)) සම්‍යක් සමාධියේ (මෙහි (ii) යොදන්න.)

“සම්‍යක් දර්ශනයේ පංච විවේකයෝ කවරහුද? (ii) වික්ඛම්භන විවේකය, තදංග විවේකය, සමුච්ඡෙද විවේකය, පටිප්පස්සද්ධි විවේකය, නිස්සරණ විවේකය, යනු මේ පසයි.

[6] (1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ පංච නීවරණයන් යටපත් කිරීම වශයෙන් දුරුකිරීම නම්වූ වික්ඛම්භන විවේකයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුණු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් ඒ ඒ කරුණුවලින් දුරුකිරීම නම් තදංග විවේකයද, (3) ක්ලේශ ක්ෂය නම් නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද විවේකයද, (4) සිව් මග පිළිබඳ ඵල ලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි විවේකයද, (5) සියලු කෙලෙස් නිරුද්ධ කිරීම හා නිවීම නම්වූ නිස්සරණ විවේකයද යන මේ විවේක පස සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ වෙත්.

(ii) මේ පස් වැදෑරුම් විවේකයන්හි පූර්වභාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හටගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධිකවීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාකොට පිහිටියේ වෙයි.

[7] “සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ විරාග පස කවරහුදයත්? විෂ්කම්භන විරාගය, තදංග විරාගය, සමුච්ඡෙද විරාගය පටිප්පස්සද්ධි විරාගය, නිස්සරණ විරාගය යන මේ පසයි. ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ පංච නීවරණයන්ගේ විෂ්කම්භන විරාගයද විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග විරාගයද, ක්ලේෂ ක්ෂය නම් නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද විරාගයද, සිව්

මග ඵල ලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි විරාගයද, කෙලෙසුන්ගේ නිරුද්ධිය කිරීම හා නිවීම නම්වූ නිස්සරණ විරාගයද යන මේ පස සම්මාදිට්ඨියේ පංච විරාගයෝය. මේ පස් වැදෑරුම් විරාගයන්හි පූර්වභාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හටගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධිකවීමෙන් විරාගයෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාව පිහිටියේ වෙයි.

[8] “සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ පස් වැදෑරුම් නිරෝධයෝ කවරහුද යත්? (1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ පංච නීවරණයන්ගේ විෂ්කම්භන නිරෝධයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග නිරෝධයද, (3) ක්ලේශ ක්ෂය සංඛ්‍යාත නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද නිරෝධයද, (4) සිව් වැදෑරුම් ඵල ලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි නිරෝධයද, (5) අමෘත ධාතු නම්වූ නිස්සරණ නිරෝධයද යන මේ පස

සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ පස් වැදෑරුම් නිරෝධයෝයි. මේ පස් වැදෑරුම් නිරෝධයන්හි පූර්වභාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හටගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධිකවීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාව පිහිටියේ වෙයි.

[9] “සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝ (කෙලෙස් සම්පූර්ණයෙන් හැරදැමීම්) කවරහුද යත්? විෂ්කම්භන, තදංග, සමුච්ඡෙද, පටිප්පස්සද්ධි, නිස්සරණ යන පසයි.

(1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ නීවරණයන්ගේ විෂ්කම්භන වොස්සග්ගයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග වොස්සග්ගයද, (3) ක්ලේශ ක්ෂය සංඛ්‍යාත නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද වොස්සග්ගයද, (4) සිව්මග ඵලලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි වොස්සග්ගයද, (5) කෙලෙස් නිරුද්ධවීම හා නිවීම යන නිස්සරණ වොස්සග්ගයද යන මේ පස සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝයි.

“මේ පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයන්හි පූර්ව භාගයන්හි ධර්මච්ඡන්දය හට ගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධික වීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාව පිහිටියේ වෙයි.

[10] “සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳ මොව්හු (ii) පස් වැදෑරුම් විවේකයෝයි. පස් වැදෑරුම් විරාගයෝයි. පස් වැදෑරුම් නිරෝධයෝයි. පස් වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝයි. දොළොස් වැදෑරුම් නිස්සයයෝයි. (iii)

“සම්‍යක් සංකල්පයේ (මෙහි (ii) වචනයේ (මෙහි (ii) යොදන්න. සම්‍යක් කර්මාන්තයේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් ආජීවයේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් ව්‍යායාමයේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් ස්මෘතියේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) සම්‍යක් සමාධියේ (මෙහි (ii) යොදන්න.)

සම්‍යක් සමාධියේ පස් වැදෑරුම් විවේකයෝ කවරහුද?

(1) වික්ඛම්භන විවේකය (2) තදංග විවේකය (3) සමුච්ඡෙද විවේකය (4) පටිප්පස්සද්ධි විවේකය (5) නිස්සරණ විවේකය යන මේ පසයි.

(1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ පංච නීවරණයන්ගේ විෂ්කම්භන විවේකයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග නිරෝධයද, (3) ක්ලේශ ක්ෂය සංඛ්‍යාත නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද විවේකයද, (4) සිව්මග ඵලලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි විවේකයද, (5) කෙලෙස් නිරුද්ධවීම හා නිවීම යන නිස්සරණ විවේකයද යන මේ පස සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳ පස්වැදෑරුම් විවේකයෝයි. පස් වැදෑරුම් විවේකයන්හි පූර්ව භාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්ද හට ගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධා අධික වීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද මනාව නිවණෙහි පිහිටියේ වෙයි.

[11] “සම්‍යක් සමාධියේ පස් වැදෑරුම් විරාගයෝ කවරහුද,

(1) වික්ඛම්භන විරාගය (2) තදංග විරාගය (3) සමුච්ඡෙද විරාගය (4) පටිප්පස්සද්ධි විරාගය (5) නිස්සරණ විරාගය යන මේ පසයි.

(1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ පංච නීවරණයන්ගේ වික්ඛම්භන විරාගයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග විරාගයද, (3) ක්ලේශ ක්ෂය සංඛ්‍යාත නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද විරාගයද, (4) සිව්මග පිළිබඳ ඵලලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි විරාගයද, (5) කෙලෙස් නිරුද්ධවීම හා නිවීම යන නිස්සරණ විරාගයද යන මොව්හු සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳ පස් වැදෑරුම් විරාගයෝයි.

“මේ පස්වැදෑරුම් විරාගයන්හි පූර්ව භාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හට ගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධික වීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාව පිහිටියේ වෙයි.

[12] “සම්‍යක් සමාධියේ පස්වැදෑරුම් නිරෝධයෝ කවරහුද යත්,

(1) වික්ඛම්භන නිරෝධය (2) තදංග නිරෝධය (3) සමුච්ඡෙද නිරෝධය (4) පටිප්පස්සද්ධි නිරෝධය (5) නිස්සරණ නිරෝධය යන මේ පසයි.

(1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ නීවරණයන්ගේ වික්ඛම්භන නිරෝධයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නා නා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග නිරෝධයද, (3) ක්ලේශ ක්ෂය සංයාත නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද නිරෝධයද, (4) (සිව්මග පිළිබඳ) ඵල ලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි නිරෝධයද, (5) කෙලෙස් නිරුද්ධවීම හා නිවීම යන නිස්සරණ නිරෝධයද යන මොව්හු සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳ පස් වැදෑරුම් නිරෝධයෝය.

“මේ පස්වැදෑරුම් නිරෝධයන්හි පූර්වභාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හටගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධික වීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාව පිහිටියේ වෙයි.

[13] “සම්‍යක් සමාධියේ පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝ කවරහුද යත්?

(1) වික්ඛම්භන වොස්සග්ගය (2) තදංග වොස්සග්ගය (3) සමුච්ඡෙද වොස්සග්ගය (4) පටිප්පස්සද්ධි වොස්සග්ගය (5) නිස්සරණ වොස්සග්ගය යන මේ පසයි.

(1) ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ නීවරණයන්ගේ වික්ඛම්භන වොස්සග්ගයද, (2) විදර්ශනාව හා යෙදුනු සමාධිය වඩන්නහුගේ නා නා දෘෂ්ටීන් පිළිබඳ තදංග වොස්සග්ගයද, (3) ක්ලෙශ ක්ෂය නම්වූ නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙදය වොස්සග්ගයද, (4) සිව් මග පිළිබඳ ඵල ලාභයෙහි වොස්සග්ගයද (5) කෙලෙස් නිරුද්ධවීම හා නිවීම් යන නිස්සරණ වොස්සග්ගයද,

“යන මොව්හු සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳ පස් වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝයි. මේ පස් වැදෑරුම් වොස්සග්ගයන්හි පූර්ව භාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හටගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධික වීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද නිවණෙහි මනාව පිහිටියේ වෙයි. සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳ මොව්හු පස් වැදෑරුම් විවේකයෝයි. පස්වැදෑරුම් විරාගයෝයි. පස්වැදෑරුම් නිරෝධයෝයි. දොළොස් වැදෑරුම් නිස්සයෝයි.

[14] “මහණෙනි, යම්සේ බාහු බලයෙන් කළයුතු යම්කිසි කර්මාන්තයෝ කරනු ලැබෙද්ද, ඒ සියලු බල කරණීය කර්මාන්තයෝ පොළොව ඇසුරු කොටම පොළොවේ සිටම කරනු ලැබෙත්. එමෙන්ම මේ සස්නේ මහණතෙමේ ශීලය ඇසුරු කොට ශීලයෙහි පිහිටාම බොධ්‍යංග ධර්ම සත වඩයි. බහුල වශයෙන් වඩයි. බොජ්ක්ධංග ධර්ම සත වඩමින් බහුල වශයෙන් වඩමින් පෙර නොවූවිරූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණු වීමට මහත් බවට පැමිණේ (ii) මහණෙනි, මේ සස්නෙහි මහණ තෙමේ ශීලය නිසා ශීලයෙහි පිහිටා බොජ්ක්ධංග ධර්ම සත වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් කෙසේ නම් පෙර නොවූ විරූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණේද,

[15] “ශ්‍රද්ධාදී බල පස වඩයි. බහුල වශයෙන් වඩයි. බලපස වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් පෙර නොවූවිරූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණේ. (‘බොජ්ක්ධංග ධර්ම සත’ යන්න ‘බලපස වඩමින්’ කියා වෙනස්කොට මෙහි 14 (ii) යොදන්න) ශ්‍රද්ධාදී ඉන්ද්‍රිය පස වඩයි. බහුල වශයෙන් වඩයි. ඉන්ද්‍රිය පස වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් පෙර නොවූවිරූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණෙයි. (‘බොජ්ක්ධංගය ධර්ම සත’ යන්න ‘ශ්‍රද්ධාදී ඉන්ද්‍රියයි’ වෙනස්කොට මෙහි 14 (ii) යොදන්න.) මහණෙනි, යම් කිසි පැලවෙන බීජ සමූහය හා පැලෑටි සමූහයෝ වැඩෙත්ද, විශේෂයෙන් වැඩෙත්ද, විපුල බවට පැමිණෙද්ද ඒ සියල්ල යම්සේ පොළොව නිසාම පොළොවේ පිහිටාම වැඩෙද්ද, විශේෂයෙන් වැඩෙද්ද මහත් බවට පැමිණෙද්ද,

[16] “මහණෙනි, එසේම භික්ෂු තෙමේ ශීලය නිසාම ශීලයෙහි පිහිටාම ශ්‍රද්ධාදී ඉන්ද්‍රිය පස වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් පෙරනොවූ විරූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත්වීමට පැමිණෙයි.

“මහණෙනි, මේ සස්නෙහි මහණ තෙමේ ශීලය නිසා ශීලයෙහි පිහිටා ශ්‍රද්ධාදී ඉන්ද්‍රිය පස වඩමින් වැඩිදියුණු කරමින් කෙසේ නම් පෙර නුවූ විරූ ධර්මයන්හි වැඩීමට වැඩිදියුණුවීමට මහත් බවට පැමිණේද?

“විවේකය ඇසුරුකළ විරාගය ඇසුරුකළ නිරෝධය ඇසුරුකළ කෙළෙස් හැරදැමීමෙන් මුහුකළ ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රිය විරියින්ද්‍රිය, සතින්ද්‍රිය, සමාධින්ද්‍රිය හා ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය වඩයි.

[17] “ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රියගේ (ii) විවේක පසකි. නිරෝධ පසකි. වොස්සග්ග පසකි නිස්සය දොළොසකි (iii) විරියින්ද්‍රියේ (මෙහි (ii) යොදන්න) සතින්ද්‍රියේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) සමාධින්ද්‍රියේ (මෙහි (ii) යොදන්න.) පඤ්ඤින්ද්‍රියේ විවේක පසකි. විරාග පසකි. නිරෝධ පසකි වොස්සග්ග පසකි නිස්සය දොළසකි.

“ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයේ විවේක පස කවරහුද?

(iv) වික්ඛම්භන විවේකය තදංග විවේකය, සමුච්ඡෙද විවේකය, පටිප්පස්සද්ධි විවේකය, නිස්සරණ විවේකය යන මේ පසයි.

“ප්‍රථම ධ්‍යානය වඩන්නහුගේ පංචනීවරණයන් දුරුකිරීම නම්වූ වික්ඛම්භන විවේකයද විදර්ශනාව හා යෙදුණු සමාධිය වඩන්නහුගේ නානා දෘෂ්ටීන් ඒ ඒ කරුණුවලින් දුරුකිරීම නම්වූ තදංග විවේකයද ක්ලේශ ක්ෂය නම් නිර්වාණගාමී ලොකොත්තර මාර්ගය වඩන්නහුගේ සමුච්ඡෙද විවේකයද (සිව්මග පිළිබඳ) ඵල ලාභයෙහි පටිප්පස්සද්ධි විවේකයද සියලු කෙලෙස් නිරුද්ධ කිරීම හා නිවීම නම්වූ නිස්සරණ විවේකයද යන මේ විවේක පස ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රිය පිළිබඳවේ.

“මේ පස්වැදෑරුම් විවේකයන්හි පූර්වභාගයෙහිම ධර්මච්ඡන්දය හටගත්තේ වෙයි. ශ්‍රද්ධාව අධිකවීමෙන් නිවණෙහි යෙදුනේ වෙයි. ඔහුගේ සිතද මනාව පිහිටියේ වෙයි. ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියගේ විරාග පස කවරහුද? වික්ඛම්භන, තදංග සමුච්ඡෙද, පටිප්පස්සද්ධි, නිස්සරණ යන විරාග පසයි. ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියගේ නිරෝධ පස කවරහුද? වික්ඛම්භන, තදංග, සමුච්ඡෙද, පටිප්පස්සද්ධි, නිස්සරණ යන නිරෝධ පසයි. ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියයේ පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝ කවරහුද? වික්ඛම්භන, තදංග, සමුච්ඡෙද, පටිප්පස්සද්ධි, නිස්සරණ යන පසයි. මොව්හු ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රිය පිළිබඳවූ පස්වැදෑරුම් විවේකයෝයි. පස්වැදෑරුම් විරාගයෝයි, පස්වැදෑරුම් නිරෝධයෝයි. පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝයි. දොළොස් වැදෑරුම් නිශ්‍රයයෝයි.

[18] “විරියින්ද්‍රියගේ (මෙහි 17 ඡේදයේ (ii) සතින්ද්‍රියගේ 17 ඡේදයේ (ii) සමාධින්ද්‍රියගේ (17 ඡේදයේ (ii) ප්‍රඥෙන්ද්‍රියගේ (මෙහි 17 ඡේදයේ (ii) ප්‍රඥෙන්ද්‍රියගේ විවේකපස කවරහුද යත්?

“1 විෂ්කම්භන විවේකය, 2 තදංග විවේකය, 3 සමුච්ඡෙද විවේකය, 4 පටිප්පස්සධි විවේකය, 5 නිස්සරණ විවේකය යනුයි. ‘ශ්‍රද්ධෙන්ද්‍රියේ’ යනු ‘ප්‍රඥෙන්ද්‍රියේ’යි වෙනස්කොට (මෙහි 17 ඡේදයේ (iv) යොදන්න.)

“ප්‍රඥෙන්ද්‍රියගේ මොව්හු පස්වැදෑරුම් විවේකයෝයි. පස්වැදෑරුම් විරාගයෝයි. පස්වැදෑරුම් නිරෝධයෝයි. පස්වැදෑරුම් වොස්සග්ගයෝයි. දොළොස් වැදෑරුම් නිශ්‍රයෝයි යනුයි.”

[1] “චර්යා” යන මෙහි චරියා (හැසිරීම්) අටකි.

ඉරියාපථ චරියාව, ආයතන චරියාව, සති චරියාව, සමාධි චරියාව, ඤාණ චරියාව, මග්ග චරියාව, පත්ති චරියාව, ලොකත්ථ චරියාව, යන අටයි,

[2] එහි ඉරියා පථ චරියාව නම් ඉරියව සතරෙහි හැසිරීමයි. ආයතන චරියා නම් අධ්‍යාත්මිකවූද බාහිරවූද චක්ෂුරාදී ආයතන සයෙහි සිහිනුවණින් හැසිරීමයි. සති චරියා නම් සිව්වැදෑරුම්වූ සතිපට්ඨානයන්හි හැසිරීමයි. සමාධි චරියා නම් සිව් වැදෑරුම් ඥානයන්හි හැසිරීමයි. ඥාන චරියා නම් චතුරාර්ය සත්‍යයන්හි හැසිරීමයි. මග්ග චරියා නම් සිව් වැදෑරුම් ආර්ය මාර්ගයන්හි හැසිරීමයි. පත්තිචරියා නම් ශ්‍රමණයන් පිළිබඳ ඵල හතරෙහි හැසිරීමයි. ලොකත්ථචරියා නම් තථාගත අර්හත් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේලා විෂයෙහි පමණක් පවත්නා ලෝවැසියන්ගේ හිත වැඩ පිණිස හැසිරීමයි. පසේබුදුවරයන් වහන්සේලාගේ හා ශ්‍රාවකයන්ගේ ලෝවැඩ පිණිස හැසිරීම ප්‍රදේශයක පවතී.

[3] ඉරියා පථචරියාවද සන්සුන් ඉරියව් පැවතුම් ඇති භික්ෂූන් පිළිබඳ වේ. ආයතනචරියාවද ඉන්ද්‍රිය සංවරය ඇති භික්ෂූන් පිළිබඳ වේ. සතිචරියාවද ශීලාදියෙහි අප්‍රමාදව විහරණය ඇත්තවුන් පිළිබඳ වේ. සමාධිචරියාවද අධිචිත්ත නම් සමාධියෙහි යෙදුනවුන් පිළිබඳ වේ. ඥාන චරියාවද පඤ්චස්කන්ධයන් වෙන් කිරීමේ පටන් ගොත්‍රභු ඥානය තෙක් පවත්නා නුවණැතියන් පිළිබඳවේ. මග්ගචරියාවද සිව්මග මනාවපිළිපන්නවුන් පිළිබඳවේ. පත්තිචරියාවද ඵලාවබොධය ලැබුවන් පිළිබඳවේ. ලොකත්ථචරියාවද තථාගත අර්හත් සම්බුදුරජාණන් වහන්සේලා පිළිබඳ වේ. පසේ බුදුවරුන් පිළිබඳ හා ශ්‍රාවකයන් පිළිබඳව ලොකාර්ථ චරියාව එක් දේශයෙක්හි පවතී. මොව්හු අට වැදෑරුම් චර්යාවෝයි.

[4] අන්‍යවූද චර්යා අටක් වෙත්:- එනම්:

නිවන් අරමුණුකොට කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදෙමින් ශ්‍රද්ධාවෙන් හැසිරෙයි. දැඩිකොට ගණිමින් වීර්යයෙන් හැසිරෙයි. වෙත පමුණුවා සිහිකරමින් සිහියෙන්, හැසිරෙයි. නොවිසිරී කරමින් සමාධියෙන් ප්‍රඥප්තියේ සිට දනිමින් ප්‍රඥාවෙන් හැසිරෙයි. විශේෂයෙන් දනිමින් විඥානයෙන් හැසිරෙයි. මෙසේ ජවන් සමග ඉන්ද්‍රියචර්යාවෙන් පිළිපන් තැනැත්තේ විෂ්කම්භනාදි ක්ලේශ ප්‍රහාණ විශේෂය ලබානුයි. විශේෂ චර්යාවෙන් හැසිරෙයි. මෙසේ පිළිපන්නහුගේ සමථවිදර්ශනා වශයෙන් පවත්නා කුශලධර්මයෝ දැඩිව පවතිත්නුයි. ආයතන චරියාවෙන් හැසිරෙයි, මොව්හු අටවැදෑරුම් චර්යාවෝයි.

[5] අන්‍යවූද චරියා අටක් වෙත්.

සම්‍යක් දෘෂ්ටිය පිළිබඳව සම්‍යක් දර්ශන චර්යාවද සම්‍යක් සංකල්පනාව පිළිබඳව අරමුණට සිත ආරොපණය කිරීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් වචනය පිළිබඳව හාත්පසින් ගැනීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් කර්මාන්තය පිළිබඳව නගාසිටුවීමේ චර්යාවද සම්‍යක් ආජීවය පිළිබඳව ජීවිතයේ පිරිසිදු චර්යාවද, සම්‍යක් ව්‍යායාමය පිළිබඳව දැඩිකොට ගැනීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් ස්මෘතිය පිළිබඳව වෙත පමුණුවා සිහිකිරීමේ චර්යාවද, සම්‍යක් සමාධිය පිළිබඳව නොවිසුරුවා එකඟ කිරීමේ චර්යාවද, යන මොව්හුය. මොව්හු අටවැදෑරුම් චර්යාවෝයි.

[1] “මහණෙනි, මේ පෙළහැර තුනක් වෙත්. ඒ කවර පෙළහැර තුනක්ද යත්. ඍද්ධි ප්‍රාතිහාර්යය ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යය අනුසාසනී ප්‍රතිහාර්යය, යන මේ තුනයි.

[2] “මහණෙනි, ඍද්ධි ප්‍රාතිහාර්ය නම් කුමක්ද?

“මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ඇතැම් කෙනෙක් නන්වැදෑරුම් ඍද්ධි බලයෙන් දක්වන පෙළහර සිදු කරත්. එකෙක්වූයේම බොහෝ වෙයි. බොහෝව එකෙක් වෙයි. ප්‍රකට භාවයටද වැඩීම් බවටද පැමිණෙයි. (මෙහි ඉද්ධි කථාවල 7 ඡේදයේ ‘බොහෝ දෙනෙක්ව’ යන තැන සිට ‘වසයෙහි පවත්වයි’ යන තැනට යොදන්න.) බඹලොව තෙක් සිය කයින් තමා වසගයෙහි පවත්වයි.

“මහණෙනි, මෙය ඍද්ධි ප්‍රාතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.

[3] “මහණෙනි, ආදේශනා පෙළහර නම් කුමක්ද?

මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙක් තොපගේ සිත සොම්නස් දොම්නස් ආදී වශයෙන් මෙසේද වෙයි. තොපගේ සිත මේ ආකාරයෙන්ද වේ. තොපගේ සිත මේ මේ අයුරු සිතමින් පවත්නේයි (ආගිය සිටි) සලකුණෙන් දක්වයි. හෙතෙම බොහෝ දෙය කියයි. ඒ කියූ දෙය එසේම වෙයි. අන් පරිද්දකින් නොවේ.

[4] “මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ඇතමෙක් නිමිත්තෙහි යමක් නොම දක්වයි. එසේ නමුදු මනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ දෙවියන්ගේ හෝ හඬක් අසා ‘තොපගේ සිත මෙසේද වෙයි. තොපගේ සිත මේ ආකාරයෙන්ද වේ. තොපගේ සිත මේ මේ අයුරු පවතීයයි’ කියායි. හෙතෙම බොහෝ දෙයක්ද කියයි. ඒ කී දෙය එසේම වෙයි. අන් අයුරකින් නොවේ. මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙක් සලකුණෙන් නොම දක්වයි. මනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ දෙවියන්ගේ හෝ හඬක් අසා නොම දක්වයි එසේ නමුදු යමක් විතර්ක කරන්නාගේ හා විමසන්නාගේ විතර්ක වේගයෙන් පැතුරුණු හඬ අසා ‘තොපගේ සිත මෙසේද වෙයි. තොපගේ සිත මේ ආකරයෙන්ද වෙයි. තොපගේ සිත මේ මේ අයුරු පවතීයයි’ කියයි. හෙතෙම බොහෝ දැයක්ද දක්වයි. ඒ කී දෙය එසේම වෙයි. අන් අයුරකින් නොවෙයි.

[5] “මහණෙනි, මේ ලෝකයෙහි ඇතැමෙක් සලකුණින් නොම දක්වයි. මනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන්ගේ හෝ දෙවියන්ගේ හෝ ශබ්දයක් නොම දක්වයි. විතර්ක විචාර කරන්නහුගේ විතර්කයාගේ පැතිරීම් හඬ අසා නොම දක්වයි. එසේ නමුදු විතර්ක විචාර රහිතවූ සමාධියට සමවන්නහුගේ සිත තමන්ගේ සිතින් පිරිසිඳ දනියි. කෙසේද යත්? ‘මේ පින්වතාගේ සිතුවිලි යම්සේ පිහිටියාහුද ඒ පිහිටි පරිද්දෙන් මේ සිතට අනතුරුව අසවල් විතර්කය කරන්නේය කියායි. හෙතෙම බොහෝ දැයක්ද කියයි. ඒ කී දැය එසේම වෙයි. අන් අයුරකින් නොවේ. මහණෙනි, මේ ආදේශනා ප්‍රතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.

[6] “මහණෙනි, අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යය නම් කවරේද?

“මහණෙනි, මේ ලෝකයේ ඇතැමෙක් අනුශාසනා කරයි. (කෙසේද) ‘මෙසේ විතර්ක කරව්. මෙසේ විතර්ක නොකරව්. මෙසේ මෙනෙහි කරව්. මෙසේ මෙනෙහි නොකරව්. මේ අකුසල් දුරුකව්. මේ කුසල්වල පැමිණ වාසය කරව්’ කියායි.

“මහණෙනි, මේ අනුශාසනි ප්‍රාතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.

“මහණෙනි, මේ ප්‍රාතිහාර්ය තුනයි.

[7] “පස්කම් සුවයෙන් වෙන්වීම සමෘද්ධ වේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. ප්‍රතිවිරුද්ධවූ කාමච්ඡන්දය බලවත්ව දුරු කෙරේනුයි පාටිහාරිය නම් වේ. යම් කෙනෙක් පඤ්චකාම විරාගයෙන් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසුදු සිත් ඇත්තෝය. නොකැළඹුනාවූ යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු (දේශනා කිරීම) ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි ඒ පඤ්චකාම විරාග නම්වූ නෙක්ඛම්මය මෙසේ සේවනය කටයුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ නෙක්ඛම්මයට අනුකූලවූ සිහිය අතිශයින් පිහිටුවිය යුතුයි. යන මෙය අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.

[8] “මෛත්‍රිය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. ප්‍රතිවිරුද්ධවූ ව්‍යාපාදය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ අව්‍යාපාදයෙන් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලම පිරිසුදු සිතැත්තෝය, නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය, යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. ඒ අව්‍යාපාදය (මෛත්‍රිය) වනාහි මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි, මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ අව්‍යාපාදයට අනුකූලවූ සිහිය වෙත පමුණුවා ගතයුතුය යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.

[9] ‘ආලෝක සංඥාව සමෘද්ධ වේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. ථිනමිද්ධය (සිතෙහි කයෙහි මැලිබව) බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ ආලෝක සංඥාවෙන් යුක්තවූවාහුද, ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසිදු සිත් ඇත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි.

“ඒ ආලෝක සංඥාව මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ ආලෝක සංඥාවට අනුකූලවූ සිහිය වෙත පමුණුවා ගතයුතුයි යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.

[10] “සිත නොවිසිරී පැවැත්ම සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. ඖද්ධත්‍යය (සිත විසිර පැවැත්ම) බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ අවික්ෂෙපයෙන් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝම පිරිසිදු සිතැත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය. යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි. ඒ අවික්ෂෙපය (සිත නොවිසිර පැවැත්ම මෙසේ සේවනය කටයුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ අවික්ෂෙපයට අනුකූල වූ සිහිය එලවා තැබිය යුතුයි යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි. විචිකිච්ඡාවට ප්‍රතිවිරුද්ධවූ ඥානය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නමි. විචිකිච්ඡාව බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. යමෙක් තුමූ ඒ ධම්මවවත්ථානයෙන් (විචිකිච්ඡාවට විරුද්ධවූ ඥානය) යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසිදු සිතැත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි. ඒ ධම්මවවත්ථානය මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ ධම්මවවත්ථානයට අනුකූලවූ සිහිය එලවාගත යුතුය. යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.

[11] “ඥානය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. අවිද්‍යාව බලවත්ව දුරුකරයිනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. (ii) යමෙක් තුමූ ඒ නුවණින් යුක්තවූවාහුද ඒ සියල්ලෝ සුපිරිසුදු සිතැත්තෝය. නොකැළඹුණු යහපත් කල්පනා ඇත්තෝය යනු ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්යයයි. ඒ නුවණ මෙසේ සෙවිය යුතුයි. මෙසේ වැඩිය යුතුයි. මෙසේ නැවත නැවත වැඩිය යුතුයි. මෙසේ ඒ ඥානානුකූලව සිහිය එළවා තැබිය යුතුයි, යනු අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්යයයි.

[12] “ප්‍රමෝද භාවය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. අකුසල්හි නොඇල්ම බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.)

ප්‍රථමධ්‍යානය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. නීවරණයන් බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. (11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

රහත්මග සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධිනම්වේ. සියලු කෙලෙසුන් බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

කාමයන්ගෙන් නික්මීම සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධිබල නම් වේ. කාමච්ඡන්දය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. යම් ඍද්ධියක්වේද, යම් ප්‍රාතිහාර්යයක් වේද, මෙය ප්‍රාතිහාර්යයයි කියනු ලැබේ.

“අව්‍යාපාද (මෛත්‍රිය) සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. ව්‍යාපාදය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

[13] “ආලෝක සංඥාව සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම් වේ. ථිනමිද්ධය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

අවික්ෂෙපය සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධිනම්වේ. ඖද්ධත්‍යය බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii)

ධම්මවවත්ථානය සමෘද්ධ වේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. විචිකිච්ඡාව බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම්වේ. (මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

රහත් මග සමෘද්ධවේනුයි ඍද්ධි නම්වේ. සියලු කෙලෙසුන් බලවත්ව දුරුකෙරේනුයි ප්‍රාතිහාර්ය නම් වේ. මෙහි 11 ඡේදයේ (ii) යොදන්න)

[1] සියලු ත්‍රෛභූමික ධර්මයන්ගේ මනාකොට මුළුසුන් කිරීමෙහිද මුළුසුන් කිරීමෙහිද නිරුද්ධ කිරීමෙහිද නූපදින බැවින් ප්‍රඥා තොමෝ සමසීස අර්ථයෙන් ඥාන නම්වේ.

[2] “සියලු ධර්මයෝ යනු” පඤ්චස්කන්ධයෝය දොළොස් ආයතනයෝය, අටළොස් ධාතූහුය. කුශල ධර්මයෝය. අකුශල ධර්මයෝය. අව්‍යාකෘත ධර්මයෝය. කාමාවචර ධර්මයෝය රූපාවචර ධර්මයෝය, අරූපාවචර ධර්මයෝය, අරූපාවචර ධර්මයෝය, අපයර්යාපන්න ධර්මයෝය, යන මොහුයි.

[3] “මනාකොට මුළුසුන් කිරීමෙහි” යනු නිෂ්කාමයෙන් (ගිහිගෙන් නික්මීමෙන්) කාමච්ඡන්දය මනාකොට මුලුසුන් කරයි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය මනාකොට මුළුසුන් කරයි. (ඉදිරි වාක්‍ය අගට “මනාකොට මුලුසුන් කරයි” යෙදිය යුතුයි.) ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය -අවික්ඛෙපයෙන් ඖද්ධත්‍යය -ධර්මව්‍යවස්ථාපනයෙන් විචිකිච්ඡාව - ඥානයෙන් අවිද්‍යාව - ප්‍රමෝදභාවයෙන් අරතිය (නොඇලීම) - ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන් නීවරණයන් - අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් මනාකොට මුළුසුන් කරයි.

[4] “නිරුද්ධ කිරීමෙහි” යනු

(මේ වාක්‍ය අගට “නිරුද්ධ කරයි” යෙදිය යුතුයි.) නෙක්ඛම්මයෙන් කාමච්ඡන්දය නිරුද්ධ කරයි. අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය - ආලෝක සංඥාවෙන් ථිනමිද්ධය - අවික්ඛෙපයෙන් ඖද්ධත්‍යය - ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනයෙන් විචිකිච්ඡාව - ඥානයෙන් අවිද්‍යාව - ප්‍රමෝදභාවයෙන් අරතිය - ප්‍රථම ධ්‍යානයෙන් නීවරණයන් - අර්හත්මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් -

[5] “නූපදින බැවින්” යනු

නෙක්ඛම්මය ලැබුවහුට කාමච්ඡන්දය නූපදියි, අව්‍යාපාදය ලැබුවහුට ව්‍යාපාදය නූපදියි, ආලෝක සංඥාව ලැබුවහුට ථිනමිද්ධය නූපදියි, අවික්ඛෙපය ලැබුවහුට ඖද්ධත්‍යය නූපදියි, ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනය ලැබුවහුට විචිකිච්ඡාව නූපදියි, ඥානය ලැබුවහුට අවිද්‍යාව නූපදියි, ප්‍රමෝදභාවය ලැබුවහුට, අරතිය නූපදියි, ප්‍රථම ධ්‍යානය ලැබුවහුට නීවරණ නූපදියි, අර්හත් මාර්ගය ලැබුවහුට සියලු කෙලෙස් නූපදියි.

[6] “සම” නම්.

කාමච්ඡන්දය (ii) ප්‍රහීණවූ බැවින් (iii) නෙක්ඛම්මය (iv) සම නම්වේ. ව්‍යාපාදය (මෙහි ii) අව්‍යාපාදය (මෙහි iv) ථිනමිද්ධය (මෙහි ii) ආලෝක සංඥාව (මෙහි iv) ඖද්ධත්‍යය (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය (මෙහි iv) විචිකිච්ඡාව (මෙහි ii) ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනය (මෙහි iv) අවිද්‍යාව (මෙහි ii) ඥානය (මෙහි iv) අරතිය (මෙහි ii) ප්‍රමෝදභාවය (මෙහි iv) නීවරණ (මෙහි ii) ප්‍රථමධ්‍යානයද (මෙහි iv) සියලු කෙලෙස් (මෙහි ii) අර්හත් මාර්ගය (මෙහි iv)

[7] “සීස” නම්

තෘෂ්ණා නම්වූ පළිබොධ සීසයද, මාන නම්වූ විනිබන්ධ සීසයද, දෘෂ්ටි නම්වූ පරාමර්ශ සීසයද ඖද්ධත්‍යය නම්වූ වික්ෂෙප සීසයද, අවිද්‍යා නම්වූ ක්ලේශ සීසයද, ශ්‍රද්ධා නම්වූ අධිමොක්ෂ සීසයද, වීර්ය නම්වූ ප්‍රග්‍රහ සීසයද, ස්මෘති නම්වූ උපට්ඨාන සීසයද, සමාධි නම්වූ අවික්ෂෙප සීසයද, ප්‍රඥා නම්වූ දර්ශන සීසයද, ජීවිතෙන්ද්‍රිය නම්වූ ප්‍රවර්තන සීසයද, විමොක්ෂ නම්වූ ගෝචර සීසයද නිරෝධ නම්වූ සංස්කාර සීසයද, යන තෙළෙස් ශීර්ෂයෝයි.

[1] මෙහි නිදානය සැවැත් නුවරය

“මහණෙනි, මේ සතිපට්ඨාන සතරකි. ඒ කවර සතරක්ද? මහණෙනි, (ii) මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්ය ඇතිව මනාවූ ප්‍රඥාවෙන් යුක්තව සිහි ඇතිව ලොක නම්වූ මේ ශරීරයෙහි දැඩි ලෝභය හා දොම්නස සංසිඳුවාගෙණ (iii) මේ ශරීරයෙහි කාය ගතා සති භාවනානුයෝගිව වාසය කරයි.

“සුඛ, දුක්ඛ, උපෙක්ඛා, වේදනාවන්හි (වේදනාවන්ගේ ස්වභාව ආදීනව සිහි කරන) වේදනානුපස්සනා භාවනානුයෝගිව වසයි. මෙහි (ii) යොදන්න.) සිතෙහි සිත අනුව බලමින් වාසය කරයි. මේ සස්නෙහි භික්ෂුතෙමේ කෙලෙස් තවන වීර්ය ඇතිව මනා නුවණ ඇතිව සිහි ඇතිව ලොක නම්වූ මේ ශරීරයෙහි දැඩි ලෝභය හා දොම්නස දුරුකොට පංච නීවරණාදී ධර්මයන්හි (ස්වභාව ආදීනව සිහි කරන) ධර්මානුස්මෘති භාවනානුයෝගීව වාසය කරයි.

“මහණෙනි, මේ සතර සතිපට්ඨානයෝය.

[2] කයෙහි කය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ කෙසේද? මේ සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් පෘථිවිකාය නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් ලබයි. සැප වශයෙන් නොව දුක් වශයෙන් නුවණින් බලයි. ආත්ම වශයෙන් නොව අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් බලයි. (ii) කලකිරෙයි. සතුටු නොවෙයි, වෙන් වෙයි, නොඇලෙයි, නිරුද්ධ කරයි, නූපදවයි, දුරුකරයි, නොගණියි. (iii)

(iv) අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරුකරයි, දුක් වශයෙන් බලන්නේ සැපය යන හැඟීම දුරු කරයි, අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ ආත්මය යන හැඟීම දුරුකරයි, කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි, නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි, නිරුද්ධ කරන්නේ හටගැණීම දුරුකරයි, හැර දමන්නේ දැඩිව ගැණීම දුරුකරයි. (v)

[3] මේ සත් ආකාරයෙන් කය, නුවණින් බලයි. කය වැටහෙන්නකි, සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහෙන්නක් ද සිහිකිරීමක්ද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ කය මනාකොට බලයි. එහෙයින් කයේ කය අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ.

[4] “භාවනා යන” මෙහි භාවනා සතරකි.

එහි උපන් ධර්මයන්ගේ නොඉක්මවීම අර්ථයෙන් වන භාවනාව, ඉන්ද්‍රියයන්ගේ ඒක කෘත්‍යයයන අර්ථයෙන් වන භාවනාව, එය අනුව යන වීර්යය උසුලන අර්ථයෙන් වන භාවනාව ආසේවනාර්ථයෙන් වන භාවනාව යන මොව්හුයි. මේ සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් (මේ ශරීරයෙහි දිය කොටස්ද උෂ්ණ කොටස්ද, වායු කොටස්ද, කෙස් සමූහයද ලොම් සමූහයද, සිව් කොටස්ද සම කොටස්ද, මස්සමූහයද, ලේ සමූහයද, නහර සමූහයද, ඇට සමූහයද, ඇට මිදුලු සමූහයද නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් බලයි. සුබ වශයෙන් නොව දුක් වශයෙන් බලයි. ආත්ම වශයෙන් නොව අනාත්ම වශයෙන් බලයි කලකිරෙයි. සතුටු නොවෙයි, වෙන්වෙයි, නොඇලෙයි, නිරුද්ධ කරයි, නූපදවයි, හැර දමයි, නොගණියි, අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍ය සංඥාව දුරුකරයි, දුක් වශයෙන් බලන්නේ සුඛ සංඥාව දුරුකරයි, අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ ආත්ම සංඥාව දුරුකරයි. කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි, නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි. නිරුද්ධ කරන්නේ හටගැණීම දුරුකරයි, හැර දමන්නේ දැඩිව ගැණීම දුරුකරයි. මේ සත් ආකාරයෙන් කය නුවණින් බලයි. කය වැටහීමයි සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමක්ද සිහිකිරීමක්ද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ කය මනාකොට නුවණින් බලයි. එහෙයින් කයේ කය අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාව යයි කියනු ලැබේ.

[5] “භාවනාව” යන මෙහි භාවනා සතරකි.

(ii) එහි: උපන් ධර්මයන්ගේ නොඉක්මවීම් අර්ථයෙන් වන භාවනාව, ඉන්ද්‍රියයන්ගේ ඒකකෘත්‍යය යන අර්ථයෙන් වන භාවනාව, එය අනුව යන වීර්යය උසුලන යන අර්ථයෙන් වන භාවනාව, අසේවනාර්ථයෙන් වන භාවනාව යන සතරයි.

(iii) මෙසේ කයේ කය අනුව බලයි.

[6] “වේදනාවෙහි වේදනාව අනුව බලන්නේ කෙසේද? මේ ශාසනයෙහි ඇතැම් පැවිදි කෙනෙක් සුඛ වේදනාව නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලයි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හැරදමයි. නොගණියි. අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරුකරයි. අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ ආත්මය යන හැඟීම දුරුකරයි. කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි. නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි. නිරුද්ධ කරන්නේ හටගැණීම දුරු කරයි. හැර දමන්නේ දැඩිකොට ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් වේදනාව නුවණින් බලයි. වේදනාව වැටහීමකි. සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමද සිහියද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ ඥානයෙන් ඒ වේදනාව නුවණින් බලයි. එහෙයින් වේදනාව අනුව බැලීමේ සතිපට්ඨාන භාවනායයි කියනු ලැබේ.

[7] “භාවනා යන මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න.) මේ ශාසනයෙහි එක් කෙනෙක් දුක වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) උපෙක්ෂා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) අරමුණ පිළිබඳ සුඛ වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නිරාමිස සුඛ වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) සාමිස දුක් වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) නිරාමිස දුක් වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) සාමිස උපෙක්ෂා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) ඇස රූපය හා ගැටීමෙන් හටගන්නා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) කණ ශබ්දය හා ගැටීමෙන් හටගන්නා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) නාසය සුවඳ හා ගැටීමෙන් හටගන්නා වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) දිව රස හා ගැටීමෙන් ඇතිවන වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) කය ඕලාරිකරූප හා ගැටීමෙන් ඇතිවන වේදනාව (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හිත ධර්මයන් හා ගැටීමෙන් ඇතිවන වේදනාව නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලයි. (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හැර දමයි ගැණීම නොකරයි. අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරුකරයි. (2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න.) හැරදමන්නේ ගැණීම දුරුකරයි.

“මේ සත් අයුරින් වේදනාව නුවණින් බලයි. වේදනාව වැටහීමයි. සිහිය නොවේ, සිහිය වැටහීමද, සිහියදවේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ වේදනාව නුවණින් බලයි. එහෙයින් වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනායයි කියනු ලැබේ. භාවනා යන මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න) මෙසේ වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව නුවණින් බලයි.

[8] “සිතෙහි සිත අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ කෙසේද? මේ ශාසනයෙහි එක් කෙනෙක් රාග සහිත සිත නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලයි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) හැරදමයි, ගැණීම නොකරයි, අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම දුරු කරයි. (මෙහි 2 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) හැරදමන්නේ ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් සිත අනුව බලයි. සිත වැටහීමයි, සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමද සිහියදවේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ සිත අනුව බලයි. එහෙයින් සිතෙහි සිත අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ. භාවනා යන මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න.)

[9] “මේ සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් රාග සහිත සිත, රාග රහිත සිත, ද්වේෂ සහිත සිත ද්වේෂ රහිත සිත, මෝහ සහිත සිත, මෝහ රහිත සිත, විසිරුණු සිත, නොවිසිරුණු සිත, මහත්ගත සිත, මහත්ගත නොවන සිත, ලොකොත්තර සිත, ලොකොත්තර නොවූ සිත, එකඟවූ සිත, එකඟ නොවූ සිත, කෙළෙසුන්ගෙන් මිදුණු සිත, නොමිදුණු සිත, චක්ෂුර් විඥානය, සොත විඥානය ඝාණ විඥාණය, ජිව්හා විඥානය, කාය විඥානය, මනො විඥානය, නිත්‍ය වශයෙන් නොව අනිත්‍ය වශයෙන් බලයි (මෙහි 2 ඡේදයේ (ii) යොදන්න) හැරදමයි, ගැණීම නොකරයි. අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍යය යන හැඟීම් දුරු කරයි (මෙහි 2 ඡේදයේ (iv) යොදන්න) හැර දමන්නේ ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් සිත අනුව බලයි. සිත වැටහීමයි. සිහිය නොවෙයි, සිහිය වැටහීමද සිහියද වේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ සිත නුවණින් බලයි. එබැවින් සිතේ සිත අනුව බැලීමේ සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ. “භාවනා” යන මෙහි භාවනා සතරකි. මෙහි 5 (ii) යොදන්න) ආසේවනාර්ථයෙන් භාවනා නම්වේ. මෙසේ සිතේ සිත අනුව බලමින් වෙසේ.

[10] “ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලමින් වාසය කරන්නේ කෙසේද?

මේ “සස්නෙහි ඇතැම් කෙනෙක් කය හැර වේදනා හැර සිත හැර තදවශේෂ (ඉන් ඉතිරිවූ) ධර්මයන් නිත්‍ය වශයෙන් නොවේ. අනිත්‍ය වශයෙන් බලයි. සුව වශයෙන් නොව ‘දුක් වශයෙන් බලයි. ආත්ම වශයෙන් නොව අනාත්ම වශයෙන් බලයි. කළකිරෙයි. සතුටු නොවෙයි. වෙන් වෙයි. නොඇලෙයි. නිරුද්ධ කරයි නූපදවයි. හැරදමයි. නොගනියි.

අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නිත්‍ය යන හැඟීමද දුරු කරයි. දුක් වශයෙන් බලන්නේ සැපයයි හැඟීම දුරුකරයි. අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ ආත්මයයි හැඟීම දුරු කරයි. කලකිරෙන්නේ නන්දිරාගය දුරුකරයි. නොඇලෙන්නේ රාගය දුරුකරයි. නිරුද්ධ කරන්නේ සමුදය (හටගැනීම) දුරු කරයි. හැරදමන්නේ ගැණීම දුරු කරයි. මේ සත් අයුරින් ධර්මය අනුව බලයි. ධර්ම වැටහීමයි. සිහිය නොවේ. සිහිය වැටහීමද සිහියදවේ. ඒ සිහියෙන් ඒ නුවණින් ඒ ධර්මයන් අනුව බලයි. එහෙයින් ධර්මයන්හි ධර්මයන් අනුව බලන සතිපට්ඨාන භාවනාවයයි කියනු ලැබේ.

“භාවනා යන” මෙහි භාවනා සතරකි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න) ආසේවනාර්ථයෙන් භාවනා නමි. මෙසේ ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලමින් වාසය කරයි.

[1] මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “මහණෙනියි” භික්ෂූන් ඇමතූ සේක. “පින්වතුන් වහන්සැයි” කියා ඒ භික්ෂූහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිවදන් දුන්හ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක.

[2] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසියම් සංස්කාර ධර්මයක් නිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නම් (ii) ඒ භික්ෂුව ලොව්තුරු මගට අනුලොමවූ විදසුන් නැණින් යුතු වන්නේය, යන මේ කාරණය සිදු නොවන්නකි. අනුලොම විදසුන් නැණින් යුක්ත නොවූයේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේය. (යථා ස්වභාවය පිළිබඳ නිශ්චයට පැමිණෙන්නේය. (iii) යන මේ කරුණ සිදුනොවන්නකි. සම්මත්ත නියාමයට නොබැස ගන්නේ සෝවාන්ඵලය හෝ සකෘදාගාමි ඵලය හෝ අනාගාමි ඵලය හෝ අර්හත් ඵලය හෝ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේ යන මේ කාරණය නොසිදුවන්නකි.

[3] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු සංස්කාර ධර්මයන් අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ නම් (ii) ඒ භික්ෂුව අනුලොම නුවණින් යුක්තවූයේ වන්නේය. යන මේ කාරණය සිදුවන්නකි. අනුලොම නුවණින් යුක්තවූයේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේය. යන මේ කරුණු සිදුවන්නකි. සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේ සෝවාන්ඵලය හෝ සකෘදාගාමි ඵලය හෝ අනාගාමි ඵලය හෝ අර්හත් ඵලය හෝ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන (iii) මෙය සිදුවන්නකි.

[4] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසියම් සංස්කාර ධර්මයක් සැප වශයෙන් බලන්නේ නම් ඒ භික්ෂුව අනුලොම නුවණින් යුක්තවූයේ වෙයි. යන මේ කරුණ සිදුනොවන්නකි. අනුලොම නුවණින් යුක්ත නොවූයේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගන්නේය යන මේ කරුණ සිදු නොවේ. සම්මතික නියාමයට නොබැසගන්නේ සෝවාන් ඵලය හෝ සකෘදාගාමි ඵලය හෝ අනාගාමි ඵලය හෝ අර්හත් ඵලය හෝ ප්‍රත්‍යක්ෂ කරන්නේය යන මේ කරුණු සිදුවිය නොහැක්කකි.

[5] “මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් සියලු සංස්කාර ධර්මයන් දුක් වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 3 (ii) යොදන්න) මේ කරුණ සිදුවෙයි. මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසි ධර්මයක් ආත්ම වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 2 (ii) යොදන්න) මේ කරුණු සිදු නොවේ. මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් කිසි ධර්මයක් අනාත්ම වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 3 (ii) යොදන්න) මේ කරුණ සිදු වෙයි. මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් නිර්වාණය දුක් වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 2 (ii) යොදන්න) මේ කරුණු සිදුනොවෙයි මහණෙනි, යම් භික්ෂුවක් නිර්වාණය සැප වශයෙන් බලන්නේ නම් (මෙහි 3 (ii) යොදන්න) මේ කරුණු සිදුවන්නකි.

[6] “කී විධියකින් අනුලොම නුවණ ලබයිද? කීවිධියකින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගනීද? සතළිස් ආකාරයකින් අනුලොම නුවණ ලබයි. සතළිස් ආකාරයකින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගනියි.

“කවර සතළිස් විධියකින් අනුලොම නුවණ ලබයිද?

“කවර සතළිස් විධියකින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගනීද? පඤ්චස්කන්ධයන් අනිත්‍ය වශයෙන් (මේ වචන අගට “වශයෙන්” යොදාගත යුතුයි.) දුක් - රොග - ගඩු - උල් - අඝ -(අවැඩ ගෙණදීම) - ආබාධ - තමාට අයත් නොවීම - පලුදුවීම් - විපත්ති - උවදුරු - භය - ඇලීම් - චපල - බිඳීම් - අස්ථිර -ආරක්ෂා රහිත - නිර්භය ස්ථානයන් නොවීම් - අසරණ - හිස් ලාමක - ශුන්‍ය - අනාත්ම - ආදීනව - විපරිණාම ධර්ම - අසාර -අඝමුල - වධක විභාව - ආශ්‍රව සහගත - සංඛත (සකස්වන) - මාරයාගේ ආහාරයක් - ඉපදීම ස්වභාව කොට ඇත්තක් -දිරීම් ගතිය ඇත්තක් - රොග ස්වභාවය ඇත්තක් - මරණ ස්වභාවය ඇත්තක් - ශොක ස්වභාවය ඇත්තක් - කිලිටිවීම් ස්වභාවය ඇත්තක් - සතළිස් ආකාරයෙනි

පස් කඳෙහි අනිත්‍ය වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

[7] “පඤ්චස්කන්ධයන්ගේ නිරුද්ධ කිරීම නිත්‍යවූ නිර්වාණයයයි නුවණින් බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. පඤ්චස්කන්ධයන් දුක්ඛ වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

(මේ වගන්ති මුලට “පඤ්චස්කන්ධයන්” යෙදිය යුතුයි.)

-ගේ නිරෝධය සුඛවූ නිවණයයි නුවණින් බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැස ගණියි.

-ගේ රෝග වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය නිරෝගවූ නිර්වාණය යයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.

-ගඩු වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය ගඩු රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.

-උල් වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය උල් රහිතවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි

-අඝ වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි

-ගේ නිරෝධය පීඩා නැත්තාවූ අනඝවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගනියි.

-ආබාධ වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි

-ගේ නිරෝධය ආබාධ රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.

-පර ප්‍රත්‍යය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය පරප්‍රත්‍ය රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.

-පලුදුවීම වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය පලුදු රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි.

-විපත්ති වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය විපත්ති රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.

-උවදුරු වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය උවදුරු රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.

-භය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිර්භයවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - ඇලීම වශයෙන් බලන්නේ නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය ඇලීම නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - චපල වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය අවපලවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - බිඳීම් වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නොබිඳෙන සුළු නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. අස්ථිර වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි.

-ගේ නිරෝධය සදාකාලිකවූ නිර්වාණයයි. බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - ආරක්ෂා රහිත වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය ආරක්ෂා සහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. -නිර්භය ස්ථානයක් නොවීම් වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිර්භය ස්ථානයක්වූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - අසරණ වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය අසරණවූ නිර්වාණය බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - හිස් වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය නොසිස්වූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - ලාමක වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය (අලාමක) තුච්ඡනොවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි - ශුන්‍ය වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය පරම ශුන්‍ය නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැස ගණියි. - අනාත්ම වශයෙන් නුවණින් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය පරමාර්ථවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - ආදීනව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිරාදීනව නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - විපරිනාම ස්වභාව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය විපරිනාම ස්වභාව නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - අසාර වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය සාරවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි

-අඝ මුල වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය අඝ මුල නොවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - වධක වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය වධකනුවූ නුවණ වශයෙන් බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - විභව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය විභව රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. -ආශ්‍රව සහිත වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. -ගේ නිරෝධය ආශ්‍රව රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - සංඛත වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය අසංඛත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - මාරයාගේ ආහාරය වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය නිරාමිසවූ නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - ඉපදීම ස්වභාව වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය ඉපදීම නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. - දිරීම් සහිත වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය දිරීම් නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. රෝග ස්වභාවය ඇති දෙයක් ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය රොග රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී - මරණ ස්වභාව ඇත්තක්ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය මරණ රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - ශෝක ස්වභාවය ඇත්තක ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. -ගේ නිරෝධය ශෝක රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - පරිදේව ඇත්තක් වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි. - ගේ නිරෝධය පරිදේව රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. -දැඩිශෝක ඇත්තක් වශයෙන් බලන්නේ අනුලොම නුවණ ලබයි - ගේ නිරෝධය දැඩිශෝක රහිත නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී. - කිලිටි ස්වභාව ඇත්තක් ලෙස බලන්නේ අනුලොම නුවණින් ලබයි. - ගේ නිරෝධය කිලිටි ස්වභාව නැති නිර්වාණයයි බලන්නේ සම්මත්ත නියාමයට බැසගණී.

[8] “අනිත්‍ය වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය වශයෙන් බැලීමයි. දුක් වශයෙන් යනු නම් දුක් වශයෙන් බැලීමයි. රෝග වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. ගඩු වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. හුල් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. අඝ වශයෙන් බැලීම යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි.

“ආබාධ වශයෙන් යනු නම්, දුක් අනුව බැලීමයි. පරප්‍රත්‍යය වශයෙන් යනු නම් අනාත්ම වශයෙන් බැලීමයි. පලුදුවීම් වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. විපත්ති වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. උවදුරු වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. භව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. ඇලීම් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. චපල වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. බිඳීම් වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. සදාකාලික නොවන්නක් වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. ආරක්ෂා රහිත වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. නිර්භය ස්ථානයක් නොවීම් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. අසරණ වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. හිස් වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. තුච්ඡ වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. ශුන්‍ය වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. ආදීනව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. විපරිණාම ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. නිසරු වශයෙන් යනු නම් අනාත්මය අනුව බැලීමයි. අඝ මුල වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. වධක වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. විභව වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. ආශ්‍රව සහිත වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. සංඛත වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍යය අනුව බැලීමයි. මාරයාගේ ආහාරයක් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. ඉපැදීම් ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. දිරීම් ස්වභාව ඇත්තක් වශයෙන් යනු නම් දුක අනුව බැලීමයි. රොග ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. මරණ ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් අනිත්‍ය අනුව බැලීමයි. ශෝක ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. පරිදේව ස්වභාව වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. දැඩිශෝක ඇත්තක් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි. කිළිටි ස්වභාව ඇත්තක් වශයෙන් යනු නම් දුක් අනුව බැලීමයි.

[9] “මේ සතළිස් අයුරින් අනුලොම නුවණ ලබයි. මේ හතළිස් අයුරින් සම්මත්ත නියාමයට බැසගණියි. මේ සතළිස් අයුරින් අනුලොම නුවණ ලබන්නහුට මේ සතළිස් අයුරින් සම්මත්තනියාමයට බැසගන්නහුට අනිත්‍යය අනුව බැලීම් කෙතෙක්ද? දුක් අනුව බැලීම් කෙතෙක්ද? අනාත්මය අනුව බැලීම් කෙතෙක්ද?

අනාත්මය අනුව බැලීම් විසිපහකි. අනිත්‍යය අනුව බැලීම් පණහකි. දුක් අනුව බැලීම් එකසියවිසිපහකි.

[1] “නොමැළවුනේ මිදුනේනුයි” විමොක්ෂ නමි. විද්‍යා විමුක්තිය, අධිශීලය, අධිචිත්තය, අධිප්‍රඥාව, පස්සද්ධිය ඥානය, දර්ශනය, විශුද්ධිය, නෙක්ඛම්මය, නිස්සරණය, පවිවෙකය, වොස්සග්ගය, චරියා, ධ්‍යාන විමොක්ෂ, භාවනා අධිෂ්ඨානය, ජීවිතය.

නොමැලවුනේ යනු නම්:

නිෂ්කාම්‍යය කරණකොටගෙණ කාමච්ඡන්දයෙන් නොමැලවීමයි. අව්‍යාපාදය කරණකොටගෙණ ව්‍යාපාදයෙන් (ii) නොමැලවීමයි. (iii) ආලෝක සඤ්ඤාව කරණකොටගෙන ථිනමිද්ධයෙන් (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය කරණකොටගෙන ඖද්ධත්‍යයෙන් (මෙහි ii) ධර්ම ව්‍යවස්ථාපනය කරණකොටගෙන විචිකිච්ඡාවෙන් (මෙහි ii) ප්‍රථමධ්‍යානය කරණකොටගෙන නීවරණ කෙරෙන් නොමැලවීමයි. අර්හත් මාර්ගය කරණකොටගෙන සියලු කෙලෙසුන් කෙරෙන් නොමැලවීමයි.

[2] “මිදේනුයි විමොක්ඛ නම්වේ” යන මෙහි:

නිෂ්කාම්‍යය හේතුකොට ගෙණ, කාමච්ඡන්දයෙන් මිදේනුයි විමොක්ඛ නම් වේ. අව්‍යාපාදය හේතුකොටගෙන ව්‍යාපාදයෙන් (ii) මිදේණුයි විමොක්ඛ නම් වේ. (iii) ආලෝකසඤ්ඤාව හේතුකොටගෙන ථිනමිද්ධයෙන් (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය හේතුකොටගෙන ඖද්ධත්‍යයෙන් (මෙහි ii) ධර්මව්‍යවස්ථාපනය කරණකොටගෙන විචිකිච්ඡාවෙන් (මෙහි ii) ප්‍රථමධ්‍යානය හේතුකොටගෙන නීවරණ කෙරෙන් විදේනුයි විමොක්ඛ නම් වේ. අර්හත් මාර්ගය හේතුකොටගෙන සියලු කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදේනුයි විමොක්ඛ නම් වේ.

[3] “විද්‍යා විමුක්තිය යන” මෙහි

නිෂ්කාමය විද්‍යාමානවේනුයි විද්‍යානම් වේ. කාමච්ඡන්දයෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නම් වේ: දැනගනිමින් (කාමච්ඡන්දයෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගණිනුයි විද්‍යාමුක්ති නම් වේ.

අව්‍යාපාදය විද්‍යාමානවේනුයි විද්‍යානමි. ව්‍යාපාදයෙන් මිදේනුයි “විමුක්ති නම් වේ” දැනගණිමින් (ව්‍යාපාදයෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගණීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ. දැනගනිමින් (ථිනමිද්ධයෙන්) මිදෙයි මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ. ආලෝක සඤ්ඤාව විද්‍යාමාන වේනුයි විද්‍යානමි. ථිනමිද්ධයෙන් මිදේනුයි විමුක්තිනමි. දැනගනිමින් (උද්ධච්චයෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ. අවික්ෂෙපය විද්‍යාමාන වේනුයි විද්‍යමාන නමි. උද්ධච්චයෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නමි දැනගනිමින් (විචිකිච්ඡාවෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නමි. ධම්මවවත්ථානය විද්‍යමානවේනුයි විද්‍යා නමි. විචිකිච්ඡාවෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නමි. දැනගනිමින් (නීවරණයන්ගෙන්) මිදෙයි මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නමි. පඨමජ්ක්ධානය විද්‍යමානවේනුයි විද්‍යානමි. නීවරණයන්ගෙන් මිදේනුයි විමුක්තිනමි. දැනගනිමින් (සියලු කෙලෙසුන්ගෙන්) මිදෙයි. මිදෙමින් දැනගනීනුයි විද්‍යාවිමුක්ති නමි. අර්හත් මාර්ගය විද්‍යාමානවේනුයි විද්‍යානම් වේ.

සියලු කෙලෙසුන් කෙරෙන් මිදේනුයි විමුක්ති නම් වේ. දැනගනිමින් මිදෙයි මිදෙමින් දැනගනීනුයි, විද්‍යාවිමුක්ති නම් වේ.

[4] අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥා යනු නම්

නිෂ්කාම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය සංවරණය කිරීම අර්ථයෙන් “ශීලවිශුද්ධි” නමි.

නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් “චිත්තවිශුද්ධි” නම් වේ.

දර්ශනාර්ථයෙන් “දිට්ඨිවිශුද්ධි” නම් වේ.

එහි යම් සංවරණාර්ථයක් වේ නම් එය අධිශීල ශික්ෂා නමි. එහි යම් නොවිසිරීම් අර්ථයක් වේ නම් එය අධිචිත්ත ශික්ෂානමි එහි යම් දර්ශනාර්ථයක් වේ නම් එය අධිප්‍රඥා ශික්ෂා නම් වේ.

[5] අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය සංවරණය කිරීම් අර්ථයෙන් ශීලවිශුද්ධි නම් වේ. (ii) ආලෝකසඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධය, අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය, ධම්මවවත්ථානයෙන් විචිකිච්ඡාව පඨමජ්ක්ධානයෙන් නීවරණයන්, (iii) අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් සංවරණය කිරීම් අර්ථයෙන් ශීල විශුද්ධි නම් වේ.

නොවිසිරීම් අර්ථයෙන් චිත්ත විශුද්ධි නම් වේ.

දර්ශනාර්ථයෙන් දිට්ඨිවිශුද්ධි නම් වේ.

එහි යම් සංවරණාර්ථයක් වේනම් එය අධිශීලශික්ෂා නමි. එහි යම් අවික්ෂෙපාර්ථයෙන් වේ නම් එය අධිචිත්තශික්ෂානමි. එහි යම් දර්ශනාර්ථයක් වේනම් එය ශික්ෂා නමි.

[6] පස්සද්ධිනම්:

නිෂ්කාම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය සන්සිඳවයි.

අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය සන්සිඳවයි. (මෙහි 5 (ii) යොදන්න)

අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙසුන් සන්සිඳවයි.

[7] ඥානය නම්:

කාමච්ඡන්ද ප්‍රහීනවූ බැවින් දැනගත්තේය යන අර්ථයෙන් (නිෂ්කාම්‍යයි) “නෙක්ඛම්මය” ඥාන නමි

ව්‍යාපාදය (ii) ප්‍රහීණවූ බැවින් දැනගත්තේය. යන අර්ථයෙන් (iii) අව්‍යාපාදය ඥානනම් ථිනමිද්ධය (මෙහි ii) ආලෝක සඤ්ඤාව ඥානනමි. උද්ධච්චය (මෙහි (ii) සඤ්ඤාව නමි. විචිකිච්ඡාව (මෙහි (ii) ධම්මවවත්ථාන සඤ්ඤාව අවික්ෂෙප නමි. නීවරණයන් (මෙහි (ii) පඨමජ්ක්ධාන සඤ්ඤාව ඥාන නමි.

සියලු කෙලෙස් ප්‍රහීණවූ බැවින් දැනත්තේය යනු අර්ථයෙන් අර්හත් මාර්ගය ඥාන නමි.

[8] දර්ශන නම්:

කාමච්ඡන්ද ප්‍රහීණවූ බැවින් නුවණින් දක්නාලදය යන අර්ථයෙන් නිෂ්කාම්‍යය දර්ශන නමි.

ව්‍යාපාදය ප්‍රහීණවූ බැවින් නුවණින් දක්නාලදය යන අර්ථයෙන් අව්‍යාපාදය දර්ශන නමි. ඥාන නමි යන්න දර්ශන නම් කියා වෙනස්කොට (මෙහි 7 (ii) යොදන්න)

සියලු කෙලෙස් ප්‍රහීණවූ බැවින් නුවණින් දක්නාලද යන අර්ථයෙන් අර්හත් මාර්ගය දර්ශන නමි.

[9] විසුද්ධි නම්

කාමච්ඡන්දය දුරුකරන්නේ නිෂ්කාම්‍යයෙන් පිරිසිදු වෙයි. ව්‍යාපාදය දුරුකරන්නේ අව්‍යාපාදයෙන් පිරිසිදු වෙයි. ථිනමිද්ධය දුරුකරන්නේ ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් උද්ධච්චය දුරුකරන්නේ අවික්ෂෙපයෙන් විචිකිච්ඡාව දුරුකරන්නේ ධම්මවවත්ථානයෙන්, නීවරණයන් දුරුකරන්නේ පඨමජ්ක්ධානයෙන් සියලු කෙලෙසුන් දුරුකරන්නේ අර්හත් මාර්ගයෙන් පිරිසිදුවෙයි.

[10] නෙක්කම්ම නම්:

කාමයන්ගෙන් වෙන්වීමයි.

“ආරූප්‍යය” නම් රූපයන්ගෙන් නික්මීමයි. යම්කිසිවක් වූයේ නම් සංස්කෘත (සකස්වූයේ) නම් හේතුප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේ නම් නිරෝධය එහි නෙක්ඛම්මනමි. අව්‍යාපාදය ව්‍යාපාදය සස පිළිබඳ “නෙක්ඛම්මයයි” (iii) ආලෝක සංඥාව ථිනමිද්ධය පිළිබඳ “නෙක්ඛම්ම”යයි අවික්ෂෙපය උද්ධච්චය (මෙහි ii) ධම්මවවත්ථානය විචිකිච්ඡාව (මෙහි ii) පඨමජ්ක්ධානය නීවරණයන් (මෙහි ii) අර්හත් මාර්ගය සියලු කෙලෙස් පිළිබඳ නෙක්ඛම්මයයි.

[11] නිස්සරණ නම්:

කාමයන් හැරදැමීමයි:

ආරූප්‍ය නම් රූපයන්ගේ හැරදැමීමයි. යම්කිසිවක් වූයේ නම්, සංස්කෘත (සකස්වූයේ) නම් හේතුප්‍රත්‍යයෙන් හටගත්තේ නම් නිරෝධය එහි (ii) නිස්සරණයයි (iii) අව්‍යාපාදය ව්‍යාපාදය පිළිබඳ (මෙහි ii) ආලෝක සංඥාව ථිනමිද්ධය පිළිබඳ (මෙහි ii) අවික්ෂෙපය උද්ධච්චය පිළිබඳ (මෙහි ii) ධම්මවවත්ථානයන් විචිකිච්ඡාව පිළිබඳ (මෙහි ii) පඨමජ්ක්ධානය නීවරණයන් පිළිබඳ (මෙහි ii) අර්හත්මාර්ගය සියලු කෙලෙසුන් පිළිබඳ නිස්සරණයයි.

[12] “විවේකය යන” මෙහි

කාමච්ඡන්දයාගේ නිෂ්කාම්‍යය පවිවේක නමි. ව්‍යාපාදයගේ අව්‍යාපාදය, ථිනමිද්ධයාගේ ආලෝක සඤ්ඤාව උද්ධච්චයාගේ අවික්ෂෙපය, විචිකිච්ඡාවගේ ධම්මවවත්ථානය නීවරණයාගේ පඨමජ්ක්ධානය සියලු කෙලෙසුන් පිළිබඳව අර්හත් මාර්ගය පවිවේක නමි.

[13] “වොස්සග්ග යන” මෙහි

නිෂ්කාම්‍යයෙන් කාමච්ඡන්දය හැරදමානුයි වොස්සග්ග නමි” අව්‍යාපාදයෙන් ව්‍යාපාදය හැරදමානුයි වොස්සග්ග නමි. ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් ථිනමිද්ධය අවික්ෂෙපයෙන් උද්ධච්චය. විචිකිච්ඡාවෙන් ධම්මවවත්ථානය නීවරණයෙන් පඨමජ්ක්ධානය අර්හත් මාර්ගයෙන් සියලු කෙලෙස් හැරදමානුයි වොස්සග්ග නමි.

[14] “චරියා” යන මෙහි

කාමච්ඡන්දය හැරදමන්නේ නිෂ්කාම්‍යයෙන් හැසිරෙයි. ව්‍යාපාදය හැරදමන්නේ අව්‍යාපාදයෙන් හැසිරෙයි.

ථිනමිද්ධය හැරදමන්නේ ආලෝක සඤ්ඤාවෙන් හැසිරෙයි. උද්ධච්චය හැරදමන්නේ අවික්ෂෙපයෙන් හැසිරෙයි. විචිකිච්ඡාව හැරදමන්නේ ධම්මවවත්ථානයෙන් හැසිරෙයි. නීවරණයන් හැරදමන්නේ පඨමජ්ක්ධානයෙන් හැසිරෙයි. සියලු කෙලෙස් හැරදමන්නේ අර්හත් මාර්ගයෙන් හැසිරෙයි.

[15] ධ්‍යාන විමොක්ෂ යන මෙහි

නිෂ්කාම්‍ය සිතානුයි ධ්‍යාන නමි. කාමච්ඡන්දය දවානුයි ධ්‍යාන නමි.

සිතමින් මිදේනුයි ධ්‍යානවිමොක්ෂ නමි. දවමින් මිදේනුයි ධ්‍යානවිමොක්ෂ නමි.

[16] සිතන දේ නම් ධර්මයි. දවනදේ නම් කෙලෙස්ය. සිතූ දේ දැවූදේත් දනීනුයි ක්ධාන ක්ධාධී නම් වේ. අව්‍යාපාදය සිතානුයි ක්ධාන නම්වේ. ව්‍යාපාදය දවානුයි ක්ධාන නම්වේ. ආලෝක සංඥාව සිතානුයි ක්ධාන නමි. ථිනමිද්ධය දවානුයි ක්ධාන නමි. අවික්ෂෙපය සිතානුයි ක්ධාන නමි. උද්ධච්චය දවානුයි ක්ධාන නමි. ධම්මවවත්ථානය සිතානුයි ක්ධාන නමි. විචිකිච්ඡාව දවානුයි ක්ධාන නමි. පඨමජ්ක්ධානය සිතානුයි ක්ධාන නමි. නීවරණයන් දවානුයි ක්ධාන නමි. අර්හත් මාර්ගය සිතානුයි ක්ධාන නමි. සියලු කෙලෙස් දවානුයි ක්ධාන නමි සිතමින් මිදේනුයි ක්ධාන විමොක්ෂ නමි. දවමින් විදේනුයි ක්ධාන විමොක්ෂ නමි සිතන දෙය නම් ධර්මයි. දවන දෙය නම් කෙළෙස්ය. සිතූ දේ, දැවූදේත් දනීනුයි “ක්ධාන, ක්ධාධී නම් වේ.

[17] භාවනාව, අධිෂ්ඨානය, ජීවිතය යන මෙහි කාමච්ඡන්දය දුරුකරමින් නෙක්ඛම්මය වඩානුයි “භාවනා සම්පන්න” නමි.

නිෂ්කාම්‍ය වශයෙන් සිත ඉටානුයි “අධිෂ්ඨාන” සම්පන්න නමි. ඒ මේ භික්ෂුතෙමේ මෙසේ භාවනා සම්පන්නවූයේ විෂමව නොව ජීවත්වෙයි වැරදිලෙස නොව නිවැරදිව ජීවත් වෙයි. කිළිටිනොව පිරිසිදුව ජීවත්වේනුයයි ආජීව සම්පන්න නම් වේ.

ඒ මේ භික්ෂුතෙමේ මෙසේ භාවනා සම්පන්නවූයේ මෙසේ අධිෂ්ඨාන සම්පන්නවූයේ ආජීවසම්පන්නවූයේ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ, ගෘහපති, ශ්‍රමණ යන යම් යම් පිරිසකට පැමිණේ නම් නොහැකිලී නිර්භීතව පැමිණෙයි.

ඊට හේතු කවරේදයත්? ඒ ආර්ය පුද්ගලතෙමේ එසේ පැමිණිය හැකි පරිදි භාවනාවෙන් යුක්තය. (ආජීවයෙන්) මනා දිවි පැවැත්වීමෙන් යුක්තය.

[18] ව්‍යාපාදය දුරුකරමින් අව්‍යාපාදය වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ. ථිනමිද්ධය දුරුකරමින් ආලෝක සංඥාව වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ. උද්ධච්චය දුරුකරමින් නොවිසුරුනු සිත වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ.

විචිකිච්ඡාව දුරුකරමින් ඒ ඒ කරුණු නිශ්චයකිරීම වඩානුයි භාවනා සම්පන්න නම් වේ. අවිද්‍යාව දුරුකරමින් විද්‍යාව වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ. නොඇල්ම දුරුකරමින් ප්‍රමෝදබව වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ. නීවරණයන් දුරුකරමින් ප්‍රථමධ්‍යානය වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ. සියලු කෙලෙස් දුරුකරමින් අර්හත් මාර්ගය වඩානුයි භාවනාසම්පන්න නම් වේ.

[19] අර්හත් මාර්ග වශයෙන් සිත ඉටානුයි අධිෂ්ඨාන සම්පන්න නම් වේ. ඒ මේ භික්ෂුතෙමේ මෙසේ භාවනා සම්පන්නවූයේ මෙසේ අධිෂ්ඨානවූයේ විෂමව නොව සමව ජීවත් වෙයි. වැරදිලෙස නොව නිවැරදිව ජීවත්වෙයි. කිලිටිව නොව පිරිසිදුව ජීවත්වේනුයි ආජීවසම්පන්න නම් වේ.

[20] මෙසේ භාවනාවෙන් යුක්තවූ අධිෂ්ඨානයෙන් යුක්තවූ මනා ජීවත්වීමෙන් යුක්තවූ ඒ භික්ෂුතෙමේ ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණ, ගෘහපති, ශ්‍රමණ යන යම් යම් පිරිසකට පැමිණියේ නම් නොහැකිලී, නිර්භීතව පැමිණෙයි. එසේ පැමිණෙනුයේ කවර හේතූන් නිසාදයත්, ඒ පුද්ගලතෙමේ එසේ පැමිණිය හැකි පරිදි භාවනාවෙන් යුක්තය. අධිෂ්ඨානයෙන් යුක්තය. මනා දිවිපැවැත්මෙන් යුක්තය.