එක් සමයෙක්හි බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූහු අම්බාටක වනයෙහිවූ මච්ජිකාසණ්ඩ නම් වනලැහැබෙහි වාසය කරත්. එකල්හි වනාහි සවස් කාලයෙහි පිණ්ඩපාතයෙන් වැළකුණාවූ මණ්ඩල මාලයෙහි රැස්ව හුන්නාවූ බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූන් අතර ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන සංයෝජනීය ධර්ම යන මේ ධර්මයෝ වෙන් වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහු, වෙන් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුද නැතහොත් එකම අර්ථ ඇත්තාහු, ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහුද,’යන මේ කථාව පහළ විය.

එහි ඇතැම් ස්ථවිර භික්ෂූන් විසින් ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන නම් වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද, මේ ධර්මයෝ නානාර්ථ ඇත්තාහුද, නානාව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුද, වෙත්යයි’ කියන ලදී. ඇතැම් ස්ථවිර භික්ෂූන් විසින් ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන නම් වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද මේ ධර්මයෝ එකම අර්ථ ඇත්තාහු, ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු’ වෙත් යයි කියන ලදී.

එකල්හි වනාහි චිත්ත ගෘහපතිතෙම කිසියම් කටයුත්තක් සඳහා මිගපථක නම් ගමට පැමිණියේය. චිත්ත ගෘහපතිතෙම සවස් කාලයෙහි පිණ්ඩපාතයෙන් වැළකුණාවූ මණ්ඩල මාලයෙහි රැස්වූ බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූන් අතර ‘ඇවැත්නි සංයෝජන නම් වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද මේ ධර්මයෝ වෙන් වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහු, වෙන් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුද, නැතහොත් එකම අර්ථ ඇත්තාහු, ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත්ද’යන මේ අතුරු කථාව පහළවීය; එහිදී ඇතැම් තෙරුන් විසින් ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන නම් වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද මේ ධර්මයෝ වෙන් වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහුද, වෙන් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුද වෙත්යයි’කියන ලදී. ඇතැම් ස්ථවිර භික්ෂූන් විසින් ‘ඇවැත්නි සංයෝජන නම්වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම්වූද, යන මේ ධර්මයෝ එකම අර්ථ ඇත්තාහු, ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත්යයි කියන ලදැයි’ ඇසූයේය.

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එකත්පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම, ස්ථවිර භික්ෂූන්ට, “ස්වාමීනි, සවස් කාලයෙහි පිණ්ඩපාතයෙන් වැළකුණාවූ මණ්ඩල මාලයෙහි රැස්ව වැඩ හුන් බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූන් අතර, ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන නම්වූද සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද, ධර්මයෝ වෙන් වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහු, වෙන් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුද, නැතහොත් එකම අර්ථ ඇත්තාහු ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත්ද යන මේ අතුරු කථාවක් පහළවිය. එහිදී, ඇතැම් ස්ථවිර භික්ෂූන් විසින් ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන නම්වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම්වූද මේ ධර්මයෝ වෙන් වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහුය. වෙන් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුයයි’ කියන ලදැයි’ද ඇතැම් ස්ථවිර භික්ෂූන් විසින් ‘ඇවැත්නි, සංයෝජන නම් වූද සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද මේ ධර්මයෝ එකම අර්ථ ඇත්තාහු ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත් යයිද, කියන ලදැයි මා විසින් අසන ලද්දේයයි’ කීය. "ගෘහපතිය, එසේයයි” භික්ෂූහු කීහ.

“ස්වාමීනි, සංයෝජන නම්වූද, සංයෝජනීය ධර්ම නම් වූද, මේ ධර්මයෝ වෙන් වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහුය. වෙන් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුය. ස්වාමීනි, එහෙයින් ඔබවහන්සේලාට උපමාවක් දක්වන්නෙමි. උපමාවෙන්ද මේ ලෝකයෙහි ඤාණවන්ත පුරුෂයෝ කියන ලද කාරණයාගේ අර්ථය දැනගනිත්. “ස්වාමීනි යම් කළු ගොනෙක්ද සුදු ගොනෙක්ද එක දම්වැලකින් හෝ ලණුවකින් හෝ බඳින ලද්දාහු වෙත්ද, යමෙක් කළු ගොනා සුදු ගොනාගේ බැම්මය සුදු ගොනා කළු ගොනාගේ බැම්මය'යි මෙසේ කියන්නේනම් ඔහු මනාව කියන්නේද?” “ගෘහපතිය, එය එසේ නොවේ. ගෘහපතිය, කළු ගොනා සුදු ගොනාගේ බැම්ම නොවේ. සුදු ගොනා කළු ගොනාගේ බැම්ම නොවේ. ඔවුහු යම් එක දම්වැලකින් හෝ ලණුවකින් හෝ බඳින ලද්දාහුද එය එහි බැම්මයි.”

“ස්වාමීනි. එසේම ඇස රූපයෙහි සංයෝජනය නොවේ. රූප ඇසේ සංයෝජනය නොවේ. එහි ඒ දෙක නිසා යම් ඡන්දරාගයක් උපදීද එය සංයෝජනයයි.

“කන ශබ්දයන්ගේ සංයෝජනය නොවේ. ශබ්ද කනේ සංයෝජනය නොවේ. එහි ඒ දෙක නිසා යම් ඡන්දරාගයක් උපදීද, එය සංයෝජනයයි.

“නාසය ගන්ධයන්ගේ සංයෝජනය නොවේ. ගන්ධ නාසයේ සංයෝජනය නොවේ. එහි ඒ දෙක නිසා යම් ඡන්දරාගයක් උපදීද, එය සංයෝජනයයි.

“දිව රසයන්ගේ සංයෝජනය නොවේ. රස දිවෙහි සංයෝජනය නොවේ. එහි ඒ දෙක නිසා යම් ඡන්දරාගයක් උපදීද, එය සංයෝජනයයි.

“කය ස්පර්ශයන්ගේ සංයෝජන නොවේ. ස්පර්ශ කයේ සංයෝජන නොවේ. එහි ඒ දෙක නිසා යම් ඡන්දරාගයක් උපදීද එය සංයෝජනයයි.

“සිත ධර්මයන්ගේ සංයෝජනය නොවේ. ධර්මය සිතේ සංයෝජනය නොවේ. එහි ඒ දෙක නිසා යම් ඡන්දරාගයක් උපදීද, එය එහි සංයෝජනයයි කීය.

‘ගෘහපතිය, ගැඹුරු බුද්ධ වචනයෙහි තොපගේ ප්‍රඥා චක්ෂුස පැවැත්මෙන් තොපට මහත් ලාභයක් විය. තොප විසින් යහපත් ලාභයක් ලබන ලදැයි’ ඒ භික්ෂූහු කීහ.

එක් කාලයෙක්හි බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූහු අම්බාටක වනයෙහිවූ මච්ජිකාසණ්ඩ නම් වනලැහැබෙහි වාසය කරත්. එකල්හි චිත්ත ගෘහපති තෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ එක් පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට ‘ස්වාමීනි, තෙරුන් වහන්සේලා හෙට දවස පිණිස මගේ බත (දානය) ඉවසාවායි’ කීයේය. ස්ථවිර භික්ෂූහු තුෂ්ණිම්භාවයෙන් ඉවසූහ.

එකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ගේ ඉවසීම දැන හුන් අස්නෙන් නැගිට ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ ගෞරවකොට ගියේය. ඉක්බිති ස්ථවිර භික්ෂූහු ඒ රාත්‍රියාගේ ඇවෑමෙන් පෙරවරු වේලෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන චිත්ත ගෘහපතියාගේ ගෘහය යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියෝය. පැමිණ පණවන ලද අස්නෙහි හිඳගත්තාහුය.

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ එක් පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ස්ථවිරනමකට, ‘තෙරුන් වහන්ස, ධාතුනානත්වය ධාතුනානත්වයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොපමණකින් ධාතුනානත්වය වදාරණ ලද්දේදැයි?” ඇසීය. මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙමේ නිශ්ශබ්ද විය.

දෙවනුවත් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ට ‘ස්වාමීනි, ස්ථවිරයන් වහන්ස, ධාතුනානත්වය ධාතුනානත්වයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොපමණකින් ධාතුනානත්වය වදාරණ ලද්දේදැයි” කීයේය. දෙවනුවත් ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙම නිශ්ශබ්දවිය.

තුන් වෙනුවත් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ගෙන් “ස්වාමීනි, තෙරුන් වහන්ස ධාතුනානත්වය ධාතුනානත්වයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොපමණකින් ධාතුනානත්වය වදාරණ ලද්දේවේදැයි?” ඇසීය. තුන්වෙනුවත් ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙම නිශ්ශබ්දවිය.

එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත ස්ථවිරතෙමේ ඒ භික්ෂුසංඝයා අතර සියල්ලන්ට බාල වූයේ වෙයි. එකල්හි ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත ස්ථවිරතෙමේ ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ට “ස්වාමීනි, තෙරුන්වහන්ස, චිත්ත ගෘහපතිහුගේ මේ ප්‍රශ්නය මම ප්‍රකාශ කරමියි” කීයේය. “ඇවැත්නි, ඉසිදත්තය, චිත්ත ගෘහපතිහුගේ මේ ප්‍රශ්නය ඔබ ප්‍රකාශ කරව.”

“ගෘහපතිය, ස්වාමිනි තෙරුන්වහන්ස, ධාතුනානත්වය ධාතුනානත්වයයි කියනු ලැබේ. ‘ස්වාමීනි ස්ථවිරයන් වහන්ස, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් කොපමණකින් ධාතුනානත්වය වදාරණ ලද්දේදැයි’ මෙසේ ප්‍රශ්න කරන්නෙහිද?”

“එසේය, ස්වාමීනි.”

“ගෘහපතිය, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙසේ ධාතුනානත්වය වදාරණලදී. කෙසේද? චක්ෂු ධාතු, රූප ධාතු චක්ඛු විඤ්ඤාණ ධාතු, සෝත ධාතු, සද්ද ධාතු, සෝත විඤ්ඤාණ ධාතු, ඝාන ධාතු, ගන්ධ ධාතු, ඝාන විඤ්ඤාණ ධාතු, ජිව්හා ධාතු, රස ධාතු, ජිව්හා විඤ්ඤාණ ධාතු, කාය ධාතු, ස්පර්ශ ධාතු, කාය විඤ්ඤාණ ධාතු, මනෝ ධාතු, ධම්ම ධාතු, මනෝ විඤ්ඤාණ ධාතු යනුවෙනි. ගෘහපතිය, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙපමණකින් ධාතුනානත්වය වදාරණ ලදී.”

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත ස්ථවිරයන්ගේ කීමට සතුටුව අනුමෝදන්ව ස්ථවිර භික්ෂූන් ප්‍රණීතවූ කෑ යුතු බුදියයුතු දෙයින් සියතින් වැළඳවිය. පැවරවිය. ඉක්බිති වළඳා පාත්‍රයෙන් ඉවත්කළ අත් ඇති ස්ථවිර භික්ෂූහු හුනස්නෙන් නැගිට ගියාහුය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙමේ ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත ස්ථවිරයන්ට “ඇවැත් ඉසිදත්තය, මේ ප්‍රශ්නය තොපට වැටහුණ සැටි ඉතා යහපත්ය. ඒ ප්‍රශ්නය මට නොවැටහුනේය. ඇවැත් ඉසිදත්තය. එහෙයින් යම් අන් දිනකද මෙබඳු ප්‍රශ්නයක් එන්නේනම් තොපටම වැටහෙන්නේය. (තෙපිම ප්‍රකාශ කරත්වා)යි” කීය.

එක් සමයෙක්හි බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූහු අම්බාටක වනයෙහිවූ මච්ජිකාසණ්ඩ නම් වනලැහැබෙහි වාසය කෙරෙත්. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපති තෙම ස්ථවිර භික්ෂූන් යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ, එක්පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට ‘ස්වාමීනි, තෙරුන් වහන්සේලා හෙට දවස පිණිස මගේ බත ඉවසත්වායි කීයේය. ස්ථවිර භික්ෂූහු නිශ්ශබ්ද භාවයෙන් ඉවසූහ. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ගේ ඉවසීම දැන හුන් අස්නෙන් නැගිට, ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ ගෞරවකොට ගියේය. ඉක්බිති ස්ථවිර භික්ෂූහු ඒ රාත්‍රියාගේ ඇවෑමෙන් පෙරවරු වේලෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන චිත්ත ගෘහපතීහුගේ ගෘහය යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියෝය. පැමිණ පණවනලද අස්නෙහි වැඩසිටියාහුය.

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ එක් පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ට ‘ස්වාමීනි, ස්ථවිරයන් වහන්ස, යම් මේ නානාප්‍රකාර දෘෂ්ටීහු ලෝකයෙහි උපදිත්ද, ලෝකය ශාස්වතය කියාද, ලෝකය අශාස්වතය කියාද, ලෝකය අන්තයක් ඇත්තේය කියාද, ලෝකය අන්තයක් නැත්තේය කියාද, එයම ජීවය වෙයි. එයම ශරීරය වෙයි. කියාද, අනිකක් ජීවය වෙයි, අනිකක් ශරීරය වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේය කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවන්නේය කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේද වෙයි. නොවන්නේද වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවෙයි. නොවන්නේත් නොවෙයි කියාද, බ්‍රහ්මජාල සූත්‍රයෙහි වදාරණ ලද යම් මේ දෙසැට දෘෂ්ටි කෙනෙක් ඇද්ද, ස්වාමීනි, මේ දෘෂ්ටීහු කුමක් ඇති කල්හි වෙත්ද, කුමක් නැති කල්හි නොවෙත්දැයි,” මෙසේ කීයේය.

මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙමේ නිශ්ශබ්ද විය. දෙවනුවත් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ට ‘ස්වාමීනි ස්ථවිරයන් වහන්ස, යම් මේ නානාප්‍රකාර දෘෂ්ටීහු ලෝකයෙහි උපදිත්ද ලෝකය ශාස්වතය කියාද, ලෝකය අශාස්වතය කියාද, ලෝකය අන්තයක් ඇත්තේය කියාද, ලෝකය අන්තයක් නැත්තේය කියාද, එයම ජීවය වෙයි. එයම ශරීරය වෙයි කියාද, අනිකක් ජීවය වෙයි, අනිකක් ශරීරයවෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේය කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවන්නේය කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේද වෙයි නොවන්නේද වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවෙයි, නොවන්නේද නොවෙයි කියාද, බ්‍රහ්මජාල සූත්‍රයෙහි වදාරණලද යම් මේ දෙසැට දෘෂ්ටි කෙනෙක් ඇද්ද, ස්වාමීනි, මේ දෘෂ්ටීහු කුමක් ඇතිකල්හි වෙත්ද, කුමක් නැතිකල්හි නොවෙත්දැයි” මෙසේ කීයේය. දෙවනුවත් ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙම නිශ්ශබ්ද විය.

තුන්වෙනුවත් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ට “ස්වාමීනි ස්ථවිරයන් වහන්ස, ලෝකයෙහි යම් මේ අනේකප්‍රකාර දෘෂ්ටීහු උපදිත්ද, ලෝකය ශාස්වතය කියාද, ලෝකය අශාස්වතය කියාද, ලෝකය කෙළවරක් ඇත්තේය කියාද, කෙළවරක් නැත්තේය කියාද, එයම ජීවය වෙයි එයම ශරීරය වෙයි කියාද, ජීවය අනිකකි ශරීරය අනිකකි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේද වෙයි. නොවන්නේද වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවන්නේද වෙයි නොවන්නේත් නොවේ කියාද බ්‍රහ්මජාල සූත්‍රයෙහි වදාරණලද යම් මේ දෙසැට දෘෂ්ටි කෙනෙක් ඇද්ද ස්වාමීනි මේ දෘෂ්ටීහු කුමක් ඇතිකල්හි වෙත්ද, කුමක් නැති කල්හි නොවෙත්දැයි” මෙය කීයේය. තුන්වෙනුවත් ආයුෂ්මත් ස්ථවිරතෙමේ නිශ්ශබ්ද විය.

එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත තෙමේ ඒ භික්ෂු සංඝයා කෙරෙහි සියල්ලන්ට බාල වූයේ වෙයි. එකල්හි ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත තෙමේ ආයුෂ්මත් ස්ථවිරයන්ට “ස්වාමීනි, ස්ථවිරයන් වහන්ස, චිත්ත ගෘහපතිහුගේ මේ ප්‍රශ්නය මම ප්‍රකාශ කරන්නෙමියි” කීයේය.

“ඇවැත්නි, ඉසිදත්තය, චිත්ත ගෘහපතීහුගේ මේ ප්‍රශ්නය ඔබ ප්‍රකාශ කරව,”

“ගෘහපතිය, ස්වාමීනි ස්ථවිරයන් වහන්ස, යම් මේ නානාප්‍රකාර දෘෂ්ටීහු ලෝකයෙහි උපදිත්. ලෝකය ශාස්වතය කියාද, ලෝකය අශාස්වතය කියාද, ලෝකය අන්තයක් ඇත්තේය කියාද, ලෝකය අන්තයක් නැත්තේය කියාද, එයම ජීවය වෙයි. එයම ශරීරය වෙයි කියාද, අනිකක් ජිවය වෙයි. අනිකක් ශරීරය වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේය කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවන්නේය කියාද, සත්වයා මරණින් මතු වන්නේද වෙයි නොවන්නේද වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවෙයි. නොවන්නේත් නොවෙයි කියාද, බ්‍රහ්මජාල සූත්‍රයෙහි වදාරණ ලද යම් මේ දෙසැට දෘෂ්ටි කෙනෙක් ඇද්ද, ස්වාමීනි, මේ දෘෂ්ටීහු කුමක් ඇති කල්හි වෙත්ද, කුමක් නැතිකල්හි නොවෙත්දැයි විචාළෙහිද?”

“ස්වාමීනි, එසේය.”

“ගෘහපතිය, ලෝකයෙහි මේ නොයෙක් දෘෂ්ටීහු වෙත්ද; ලෝකය ශාස්වතය කියාද, ලෝකය අශාස්වතය කියාද, ලෝකය කෙළවරක් ඇත්තේය කියාද, ලෝකය කෙළවරක් නැත්තේය කියාද, එයම ජීවය වෙයි. එයම ශරීරය වෙයි කියාද, ජීවය අනිකකි. ශරීරය අනිකකි කියාද සත්වයා මරණින් මතු වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවෙයි කියාද, සත්වයා මරණින්මතු වන්නේද වෙයි නොවන්නේද වෙයි කියාද, සත්වයා මරණින් මතු නොවේ නොවන්නේද නොවේ කියාද, බ්‍රහ්මජාල සූත්‍රයෙහි වදාරණලද යම් මේ දෙසැට දෘෂ්ටි කෙනෙක් ඇද්ද ගෘහපතිය, මේ දෘෂ්ටීහු සක්කාය දෘෂ්ටිය ඇති කල්හි වෙත්. සක්කාය දෘෂ්ටිය නැති කල්හි නොවෙත්යයි කීය.

“ස්වාමීනි, කෙසේ නම් සක්කාය දෘෂ්ටිය වේද?”

“ගෘහපතිය, මේ ලෝකයෙහි ආර්යයන් නොදක්නාවූ ආර්යධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, ආර්යධර්මයෙහි නොහික්මුණු, සත්පුරුෂයන් නොදක්නාවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අදක්ෂවූ, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි නොහික්මුණු අශ්‍රැතවත් පෘථග්ජනතෙම රූපය ආත්මයයි දකීද, රූ ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි රූපය ඇතැයි කියා හෝ රූපයෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, වේදනාව ආත්මයයි දකීද, වේදනා ඇතියහු ආත්මය කියා හෝ ආත්මයෙහි වේදනාව ඇතැයි කියා හෝ වේදනාවෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, සංඥාව ආත්මයයි දකීද, සංඥා ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි සංඥාව ඇතැයි කියා හෝ සංඥාවෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, සංස්කාරය ආත්මයයි දකීද, සංස්කාර ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි සංස්කාර ඇතැයි කියා හෝ සංස්කාරයෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකියිද, විඤ්ඤාණය ආත්මයයි දකීද, විඤ්ඤාණය ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි විඤ්ඤාණය ඇතැයි කියා හෝ විඤ්ඤාණයෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ දකීද, ගෘහපතිය, මෙසේ සක්කාය දෘෂ්ටිය වේ.

“ස්වාමීනි, සක්කාය දෘෂ්ටිය කෙසේ නොවේද?” “ගෘහපතිය, මේ ලෝකයෙහි ආර්යයන් දක්නා ආර්ය ධර්මයෙහි දක්ෂවූ ආර්ය ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ සත්පුරුෂයන් දක්නා සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි දක්ෂවූ සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි හික්මුණාවූ ශ්‍රැතවත් ආර්යශ්‍රාවක තෙම රූපය ආත්මය වශයෙන් නොදකියිද, රූපය ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි රූපය ඇතැයි කියා හෝ රූපයෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ නොදකීද, වේදනාව ආත්මය වශයෙන් නොදකියිද, වේදනාව ඇතියහු ආත්මය කියා හෝ ආත්මයෙහි වේදනාව ඇතැයි කියා හෝ වේදනාවෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ නොදකීද, සංඥාව ආත්මය වශයෙන් නොදකියිද, සංඥාව ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි සංඥාව ඇතැයි කියා හෝ සංඥාවෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ නොදකීද, සංස්කාර ආත්මය වශයෙන් නොදකියිද, සංස්කාර ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි සංස්කාරය ඇතැයි කියා හෝ සංස්කාරයෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ නොදකීද විඤ්ඤාණය ආත්මය වශයෙන් නොදකීද, විඤ්ඤාණය ඇතියහු ආත්මයයි කියා හෝ ආත්මයෙහි විඤ්ඤාණය ඇතැයි කියා හෝ විඤ්ඤාණයෙහි ආත්මය ඇතැයි කියා හෝ නොදකීද ගෘහපතිය, මෙසේ සක්කාය දෘෂ්ටිය නොවේ.

“ස්වාමීනි, ආර්ය ඉසිදත්ත ස්ථවිර තෙමේ කොහි සිට එන්නේද?”

“ගෘහපතිය, මම අවන්ති රට සිට එමි.”

“ස්වාමීනි, අවන්තියෙහි ඉසිදත්ත නම්වූ අපගේ අදෘෂ්ට මිත්‍ර (නොදැක මිත්‍රවූ) පැවිද්දෙක් ඇත්තේය, ආයුෂ්මතුන් වහන්සේ විසින් එතෙම දක්නා ලද්දේද?”

“ගෘහපතිය, එසේය.”

“ස්වාමීනි, ඒ ආයුෂ්මත්තෙම දැන් කොහි වාසය කෙරේද? මෙසේ කී කල්හි ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත තෙමේ තුෂ්ණිම්භූත විය.

“ස්වාමීනි, ආර්යයන් වහන්සේ අපගේ ඉසිදත්ත ස්ථවිරයෝද?”

“ගෘහපතිය, එසේය.”

“ස්වාමීනි, ආර්ය ඉසිදත්ත ස්ථවිරයන් වහන්සේ මච්ඡිකාසණ්ඩයෙහි විසීමට කැමති වෙත්වා. අම්බාටක වනය සිත්කලුය. මම ආර්ය ඉසිදත්ත ස්ථවිරයන් වහන්සේට චීවර පිණ්ඩපාත සේනාසන ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර සැපයීමට උත්සාහ කරන්නෙමි.

“ගෘහපතිය (තොප විසින්) යහපතක් කියනු ලැබේයයි” කීය.

“ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත, ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව ස්ථවිර භික්ෂූන් ප්‍රණීතවූ කෑයුතු දෙයින් බුදියයුතු දෙයින් සියතින් වැළඳවිය. ඇතැයි ප්‍රතික්ෂේප කරවීය. ඉක්බිති වළඳා පාත්‍රයෙන් ඉවත්කරන ලද අත් ඇති ස්ථවිර භික්ෂූහු ආසනයෙන් නැගිට ගියාහුය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ප්‍රධාන ස්ථවිර තෙම ආයුෂ්මත් ඉසිදත්ත ස්ථවිරයන්ට “ඇවැත් ඉසිදත්තය, තොපට මේ ප්‍රශ්නය වැටහීම යහපතකි. මේ ප්‍රශ්නය මට නොවැටහුණේය. ඇවැත්නි ඉසිදත්තය, එහෙයින් යම් අන් දවසෙක්හිද මෙබඳු ප්‍රශ්නයක් පැමිණෙන්නේ නම් මෙහි තොපිම කියන්නේයයි” කීයේය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් ඉසිදත්තතෙමේ සෙනසුන හකුළුවා පාත්‍ර සිවුරුගෙන මච්ඡිකාසණ්ඩයෙන් වැඩියේය. යම්හෙයකින් මච්ඡිකාසණ්ඩයෙන් ගියේද එසේ ගියේම විය. නැවත ආපසු නොආයේය.

එක් කාලයෙක්හි බොහෝ ස්ථවිර භික්ෂූහු අම්බාටක වනයෙහිවූ මච්ඡිකාසණ්ඩ නම් වනලැහැබෙහි වාසය කෙරෙත්. එකල්හි චිත්ත ගෘහපති තෙම ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ එක්පසෙක උන්නේය. එකත් පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ට, “ස්වාමීනි, තෙරුන් වහන්සේලා සෙට දවස පිණිස මාගේ ගව කුලයෙහි බත ඉවසත්වායි” ආරාධනා කළේය. ස්ථවිර භික්ෂූහු තුෂ්ණිම්භාවයෙන් ඉවසූහ. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන්ගේ ඉවසීම දැන, හුනස්නෙන් නැගිට, ස්ථවිර භික්ෂූන් වැඳ ගෞරවකොට ගියේය.

ඉක්බිති ස්ථවිර භික්ෂූහු ඒ රාත්‍රියාගේ ඇවෑමෙන් උදය වරුවෙහි හැඳ පොරවා පාත්‍ර සිවුරු ගෙන චිත්ත ගෘහපතිහුගේ ගව කුලය යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියාහුය. පැමිණ පණවන ලද අස්නෙහි වැඩහුන්නාහුය. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම ස්ථවිර භික්ෂූන් ප්‍රණීතවූ ගිතෙල් සහිත කිරිබතින් සියතින් වැළඳවිය. ඇතැයි ප්‍රතික්ෂේප කරවීය. ඉක්බිති වළඳා පාත්‍රයෙන් බැහැර කරන ලද අත් ඇති ස්ථවිර භික්ෂූහු හුන් අස්නෙන් නැගිට ගියාහුය. චිත්ත ගෘහපතිතෙමේද, කිරිබත් අනුභව කරමින් සිට ඉතිරිය ඉවත් කරවයි කියා ස්ථවිර භික්ෂූන් පිටුපසින් ගියේය. එකල්හි ශරීරය දැවෙන තරම් උෂ්ණය ඉතා අධිකය. ඒ යහපත් ආහාර වැළඳූ ස්ථවිර භික්ෂූහු හැකිලෙමින් යත්.

එකල්හි වනාහි ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරතෙම ඒ භික්ෂු සංඝයා අතර සියල්ලන්ට බාලවූයේ වේ. එකල්හි ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරතෙම ආයුෂ්මත් ප්‍රධාන ස්ථවිරයන්ට, “ස්වාමීනි, ස්ථවිරයන් වහන්ස, යම් සීත වාතයක් හමන්නේ නම් වළාකුල් නගින්නේ නම් වැහි පොද එක දෙක වැටෙන්නේ නම් හොඳනේදැයි” කීය.

“ඇවැත්නි, මහක සීත වාතයක් හමන්නේනම් වළාකුල් නගින්නේ නම් වැහිපොද එක දෙක වැටෙන්නේ නම් හොඳයයි කීය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවීරතෙමේ යම් සේ සිහිල් වාතය හමන්නේද, වලාකුල් නගින්නේද වැහි පොද එක දෙක වැටෙන්නේද, එවැනි සෘද්ධියක් දැක්වීය.

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිහට මේ භික්ෂු සංඝයා අතර යම් මේ සියල්ලන්ට බාලවූ භික්ෂුවක් ඇද්ද ඔහුගේ ඍද්ධි ආනුභාවය මෙබඳුයයි සිත්විය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරතෙම ආරාමයට පැමිණ ආයුෂ්මත් ප්‍රධාන ස්ථවිරයන්ට "ස්වාමීනි, ස්ථවිරයෙනි, මෙපමණක් ප්‍රමාණදැයි” කීය. “ඇවැත් මහකය, මෙපමණක් ප්‍රමාණය. ඇවැත් මහකය, මෙපමණකින් කරන ලදී. ඇවැත් මහකය, මෙපමණකින් පුදන ලදීය”යි කියන ලදී. ඉක්බිති ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් සේ විහාරයන් කරා වැඩියාහුය. ආයුෂ්මත් මහකය තමාගේ වෙහෙරට ගියේය.

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම, ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරයන් වෙත පැමිණියේය. පැමිණ ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරයන් වැඳ එක් පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරයන්ට “ස්වාමීනි මහක ආර්යන් වහන්ස, මට මනුෂ්‍ය ධර්මයන්ට වඩා උතුම් ඍද්ධිප්‍රාතිහාර්යයක් දක්වන්නේ නම් යහපතැයි” කීයේය.

“ගෘහපතිය, ඔබ එසේ වීනම් පිලෙහි උතුරු සළුව අතුරා තණ මිටියක් විසුරුවයයි කීය. “ස්වාමීනි, එසේයයි” කියා චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරයන්ගේ වචනය පිළිගෙන පිලෙහි උතුරුසළුව දමා ඊපිට තණ මිටියක් විසුරුවේය.

ඉක්බිති ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරතෙම විහාරයට ප්‍රවිෂ්ටව යතුරු අගුල දමා යම්සේ යතුරු කපල්ලෙන්ද අගුල අතරින්ද ගිනි දැල් නික්ම තෘණ දැවෙන්නේද, උතුරුසළුව නොදැවෙන්නේද, එබඳු ඍද්ධියක් පෑයේය. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම උතුරුසළුව ගසා දමා සංවේගයෙන් ලොමු ඩැහැගත්තෙක්ව එක් පසෙක සිටියේය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරතෙම විහාරයෙන් නික්ම ‘ගෘහපතිය මෙපමණක් සෑහේදැයි” කීයේය.

“ස්වාමීනි, මහක ස්ථවිරයන්වහන්ස, මෙපමණක් සෑහෙයි. ස්වාමීනි මහක ස්ථවිරයන් වහන්ස, මෙපමණකින් කරන ලද්දේ වෙයි. මෙපමණකින් පුදන ලද්දේ වෙයි. ස්වාමීනි, මහක ස්ථවිරයෙනි, ආර්යයන් වහන්සේ මච්ඡිකාසණ්ඩයෙහි විසීමට කැමැති වේවා, අම්බාටක වනය සිත්කලුය. මම ආර්යයන් වහන්සේට චීවර පිණ්ඩපාත සේනාසන ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර සැපයීමට උත්සාහ කරන්නෙමි.”

“ගෘහපතිය, යහපතක් කියනු ලැබේයයි” කීය. ඉක්බිති ආයුෂ්මත් මහක ස්ථවිරතෙම සෙනසුන හකුලා පා සිවුරුගෙන මච්ඡිකාසණ්ඩයෙන් ගියේය. යම් හෙයකින් මච්ඡිකාසණ්ඩයෙන් ගියේද, එසේ ගියේම විය. ආපසු නැවත නොආයේය.

එක් සමයෙක්හි ආයුෂ්මත් කාමභූ ස්ථවිරයන් වහන්සේ මච්ඡිකාසණ්ඩයෙහි අම්බාටක වනයෙහි වාසය කරති. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපති තෙම ආයුෂ්මත් කාමභූස්ථවිරයන් වහන්සේ යම්තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ ආයුෂ්මත් කාමභූ ස්ථවිරයන් වැඳ එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපති හට ආයුෂ්මත් කාමභූ ස්ථවිරතෙම මෙසේ කීය:

“පිරිසිදු අංග ඇත්තාවූ සුදුවැස්මක් ඇත්තාවූ එක් අලවංගුවක් නොහොත් වක් දැත්තක් ඇති රථයක් පවත්නේය. සිඳිනලද ශ්‍රොතය ඇති බන්ධන රහිතවූ කෙළවරට ගියාවූ දුක් නැත්තහු බලව.” ගෘහපතිය, සැකෙවින් කියන ලද මේ ගාථාවේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් කෙසේ දත යුත්තේ දැයි” කීය.

“ස්වාමීනි, කිමෙක්ද, මෙය භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් වදාරණ ලද්දක්ද?”

“ගෘහපතිය, එසේය.”

“ස්වාමීනි, එසේනම් මෙහි අර්ථය මෙනෙහි කරන තුරු මොහොතක් ඉවසන සේක්වා.”

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම මොහොතක් තුෂ්ණිම්භූතව සිට ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ට “ස්වාමීනි, පිරිසිදු අංග යන මෙය සීලයන්ට නමකි. සුදු වැස්ම යන මෙය අර්හත් ඵලයට නමකි. ස්වාමීනි, අලවංගුව නොහොත් දැත්ත යන මෙය සිහියට නමකි. ස්වාමීනි, පැවැත්ම යන මෙය ඉදිරියට යාම ආපසු ඒම යන මීට නමකි. ස්වාමීනි, රථය යන මෙය මව්පියන්ගෙන් උපන්, බත් කොමුපිඬු වලින් වැඩුණු, නිතර ඉලීම් පිරිමැදීම් හේතුවෙනු දු බිඳෙන වැනසෙන ස්වභාවය ඇති සතර මහා භූතයන්ගෙන් හටගත් ශරීරයට නමකි.ස්වාමීනි, රාගය දුකකි. ද්වේෂය දුකකි. මෝහය දුකකි. ඒ රාග ද්වේෂ මෝහයෝ ක්ෂිණාශ්‍රව භික්ෂුවට ප්‍රහීණ වූවාහුය. සිඳින ලද මුල් ඇත්තාහුය. (මුදුන සිඳිනලද) තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහ. අභාවයට පමුණුවන ලද්දාහ. නැවත නූපදින තත්ත්වයට පමුණුවන ලද්දාහ. එසේ හෙයින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවට දුක් නැත්තේයයි කියනු ලැබේ. ස්වාමීනි, කෙළවරට ගිය යනු රහතන් වහන්සේට නමකි. ස්වාමීනි ශ්‍රොතය යනු තෘෂ්ණාවට මෙය නමකි. ඒ තෘෂ්ණාව ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් ප්‍රහීණ කරණ ලද්දීය. සිඳින ලද මුල් ඇත්තීය. කරටිය සිඳිනලද තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දීය. අභාවයට යවන ලද්දීය. මතු නූපදින ස්වභාවයට පමුණුවන ලද්දීය. එසේ හෙයින් ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව සිඳින ලද ශ්‍රොතය ඇත්තේයයි කියනු ලැබේ.

“ස්වාමීනි, රාගය වනාහි බන්ධනයකි. ද්වේෂය බන්ධනයකි. මෝහය බන්ධනයකි. ඒ රාග ද්වේෂ මෝහයෝ ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව විසින් ප්‍රහීණ කරන ලද්දාහ. සිඳිනලද මුල් ඇත්තාහ. තල් ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහ. අභාවයට යවන ලද්දාහ. මතු නූපදින තත්ත්වයට පමුණුවන ලද්දාහ. එනිසා ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවට බන්ධන රහිතයයි කියනු ලැබේ.

“ස්වාමීනි, මෙසේ වනාහි භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් ‘පිරිසිදු අංග ඇත්තාවූ සුදු වැස්මක් ඇත්තාවූ එක් අලවංගුව නොහොත් දැත්තක් ඇත්තාවූ රථයක් පවතියි සිඳින ලද ශ්‍රොතය ඇත්තාවූ බන්ධන රහිතවූ කෙළවරට ගියාවූ දුක් නැති යහු බලව’ යන යමක් වදාරණ ලද්දේද, ස්වාමීනි, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මෙසේ සංක්ෂේපයෙන් වදාරන ලද්දේ අර්ථය විස්තර වශයෙන් මෙසේ දනිමියි” කීය. “ගෘහපතිය, මෙබඳු තොපගේ ප්‍රඥාචක්ෂුස ගැඹුරු බුද්ධ වචනයෙහි ගමන් කෙරේද, එය තොපට ලාභයකි. ගෘහපතිය තොප විසින් යහපත් ලැබීමකි”යි කීය.

එක් කලෙක ආයුෂ්මත් කාමභූ ස්ථවිරයන් වහන්සේ අම්බාටක වනයෙහිවූ මච්ඡිකා සණ්ඩනම් වන ලැහැබෙහි වාසය කරති. එකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූ ස්ථවිරයන් යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ කාමභූ ස්ථවිරයන් වැඳ එක් පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන් “ස්වාමීනි, සංස්කාරයෝ කෙතෙක්දැයි” ඇසීය.

“ගෘහපතිය, කාය සංස්කාරය, වචී සංස්කාරය, චිත්ත සංස්කාරයයි සංස්කාර තිදෙනෙකි.”

“ස්වාමීනි, යහපතැයි” චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන්, “ස්වාමීනි, කාය සංස්කාරය කවරේද, වචී සංස්කාරය කවරේද, චිත්ත සංස්කාරය කවරේදැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් ඇසීය.

“ගෘහපතිය, ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසය වනාහි කාය සංස්කාර ය. විතර්ක විචාරය වචී සංස්කාර ය. සංඥාවද වේදනාවද චිත්ත සංස්කාර ය"යි කීයේය.

“ස්වාමීනි, යහපතැයි චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව, ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන්, ස්වාමීනි, ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසයෝ කවර හෙයකින් කාය සංස්කාරද, කවර හෙයකින් විතර්ක විචාරයෝ වචී සංස්කාරද, කවර හෙයින් සංඥාවද වේදනාවද වාක් සංස්කාරදැයි’ තවත් ප්‍රශ්නයක් ඇසීය.

“ගෘහපතිය ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසයෝ කායිකය මේ ධර්මයෝ කය පිළිබඳය, එසේ හෙයින් ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසයෝ කාය සංස්කාර වෙත්. ගෘහපතිය, පළමුකොට කල්පනාකොට විචාරණය කොට පසුව වචන පිටකරයි. එහෙයින් විතර්ක විචාරයෝ වාක් සංස්කාරවෙති. සංඥාවද වේදනාවද චෛතසිකයෝය. මේ ධර්මයෝ සිත පිළිබඳය. එසේ හෙයින් සංඥාවද, වේදනාවද චිත්ත සංඛාර වෙත්.”

“ස්වාමීනි, යහපතැයි චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව, ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන්, ස්වාමීනි, කෙසේ වනාහි සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තිය වේදැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් ඇසීය.

“ගෘහපතිය, සංඥාවෙදයිත නිරෝධයට සමවදින භික්ෂුවට මම සංඥාවෙදයිත නිරෝධයට සම වදින්නෙමියි’ කියා හෝ ‘මම සංඥාවෙදයිත නිරෝධයට සමවදිමි’ කියා හෝ ‘මම සංඥා වෙදයිත නිරෝධයට සමවැදුනෙමියි’ කියා හෝ මෙසේ අදහස් නොවේ. හුදෙක් ඔහු විසින් යම් ඒ සිතක් ඒ බවට පැමිණෙයිද ඔහු විසින් පළමුකොටම ඒ ආකාරයෙන් පුරුදුකරන ලද්දේ වේයයි කීය.

“චිත්ත ගෘහපතිතෙම, ස්වාමීනි, යහපතැයි ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව, ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන්, සංඥාවෙදයිත නිරෝධයට සමවදින භික්ෂුවට කාය සංස්කාරය හෝ වචී සංස්කාරය හෝ චිත්ත සංස්කාරය හෝ කවර ධර්ම කෙනෙක් පළමුවෙන් නිරුද්ධවෙත් දැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය, සංඥාවෙදයිත නිරෝධයට සමවදින භික්ෂුවට වචී සංස්කාරය පළමුව නිරුද්ධවේ. ඉක්බිති කාය සංස්කාරයද ඉක්බිති චිත්ත සංස්කාරයද නිරුද්ධ වෙයි.

“ස්වාමීනි, යහපතැයි” ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව, ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන්, ගෘහපතිතෙම, ස්වාමීනි, යමෙක් මළේද, කලුරිය කෙළේද යම් මේ භික්ෂුවක් සංඥා වෙදයිත නිරෝධයට සම වැදුනේද මොවුන්ගේ වෙනස කවරේදැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය යමෙක් මළේද, කලුරිය කළේද, ඔහුගේ කාය සංස්කාරය නිරුද්ධවූයේය, සංසිඳුනේය. වචී සංස්කාරය නිරුද්ධවූයේය, සංසිඳුනේය. චිත්ත සංස්කාරය නිරුද්ධවූයේය, සංසිඳුනේය. ප්‍රාණය නිරුද්ධවිය, උෂ්ණය සංසිඳුනේය, ඉන්ද්‍රියයෝ බිඳුනාහ. ගෘහපතිය, යම් මේ භික්ෂුවක් වනාහි සංඥාවෙදයිත නිරෝධයට සමවැදුනේද, ඔහුගේද කාය සංස්කාරය නිරුද්ධ වූයේය, සංසිඳුනේය. වාක් සංස්කාරයද නිරුද්ධවූයේය, සංසිඳුනේය. චිත්ත සංස්කාරයද නිරුද්ධවූයේය, සංසිඳුනේය. ප්‍රාණය නිරුද්ධ නොවීය. උෂ්ණය නොසංසිඳුනේය. ඉන්ද්‍රියයෝ ප්‍රසන්නයහ. ගෘහපතිය, යමෙක් වනාහි මළේද කාලක්‍රියා කළේද, යම් මේ භික්ෂුවක් සංඥා වෙදයිත නිරෝධයට පැමිණියේද මේ ඔවුන්ගේ වෙනසයයි” කීය.

“ස්වාමීනි, යහපතැයි” චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව, ආයුෂ්මත් කාමභූ තෙරුන්ගෙන්, ස්වාමීනි. කෙසේ වනාහි සංඥාවෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටීම වේදැයි තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය, සංඥාවෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටින භික්ෂුවට ‘මම සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටින්නෙමියි’ කියා හෝ ‘මම සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටිමියි’ කියා හෝ ‘මම සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිට්ටෙමියි’ කියා හෝ මෙසේ අදහස් නොවේ. හුදෙක් යම්සේ සිත ඒ බවට පැමිණෙයිද ඔහු විසින් පළමුකොටම එසේ පුරුදු කරන ලදැයි කීය.

“ස්වාමීනි, යහපතැයි, චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව, ආයුෂ්මත් කාමභු තෙරුන්ගෙන්, ස්වාමීනි, සංඥාවෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටින භික්ෂුවට කාය සංස්කාරය හෝ වචීසංස්කාරය හෝ චිත්ත සංස්කාරය හෝ කවර ධර්මකෙනෙක් පළමුව උපදිත් දැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය, සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටින්නාවූ භික්ෂුවට පළමුව චිත්ත සංස්කාරය උපදී. ඊට පසු කාය සංස්කාරය උපදී. ඉක්බිති වාක් සංස්කාරය උපදී යයි” කීයේය.

“ස්වාමීනි, යහපතැයි” චිත්තගෘහපතිතෙම, ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගෙන්, ස්වාමීනි, සංඥාවෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටින භික්ෂුව කෙතෙක් ස්පර්ශයෝ ස්පර්ශ කෙරෙත්දැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටි භික්ෂුව සුඤ්ඤතඵස්සය, අනිමිත්ත ඵස්සය, අප්පණිහිත ඵස්සය යන තුන් ස්පර්ශයෝ ස්පර්ශ කෙරෙත්යයි” කීයේය.

“ස්වාමීනි, යහපතැයි” චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගේ වචනයට සතුටුව අනුමෝදන්ව ආයුෂ්මත් කාමභූතෙරුන්ගෙන්, “ස්වාමීනි, සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගිටි භික්ෂුවගේ සිත කුමකට නැමුණේ වෙයිද, යොමුවූයේ වෙයිද, බරවූයේ වෙයිදැයි” තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය, සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගී සිටි භික්ෂුවගේ සිත නිවනට නැමුණේ වෙයි, නිවනට යොමුවූයේ වෙයි. නිවනට බරවූයේ වෙයි.”

“ස්වාමීනි, යහපතැයි” චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් කාමභු ස්ථවිරයන්ගේ වචනයට සතුටුව කැමැතිව ස්වාමීනි සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියට කවර ධර්ම කෙනෙක් බොහෝ උපකාර වෙත්දැයි” ආයුෂ්මත් කාමභූ ස්ථවිරයන්ගෙන් තවත් ප්‍රශ්නයක් විචාළේය.

“ගෘහපතිය, ඔබ ඒකාන්තයෙන් පළමුව ඇසිය යුත්ත පසුව අසන්නෙහිය, නමුත් තොපට මම ප්‍රකාශ කරන්නෙමි. ගෘහපතිය, සංඥා වෙදයිත නිරෝධ සමාපත්තියට සමථය හා විදර්ශනාව යන ධර්ම දෙකක් බොහෝ උපකාරයහ.”

එක් සමයෙක්හි ගෝදත්ත ස්ථවිරයන් වහන්සේ අම්බාටක වනයෙහිවූ මච්ඡිකාසණ්ඩනම් වනලැහැබෙහි වාසය කරණසේක. එකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම ආයුෂ්මත් ගෝදත්ත ස්ථවිරතෙමේ යම් තැනෙක්හිද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ ආයුෂ්මත් ගෝදත්ත තෙරුන් වැඳ එකත්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිහට ආයුෂ්මත් ගෝදත්ත ස්ථවිරතෙම “ගෘහපතිය, යම් මේ අප්පමාණ චේතෝ විමුක්තියක් වේද යම් ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝ විමුක්තියක් වේද, යම් සුඤ්ඤාතා චේතෝ විමුක්තියක් වේද යම් අනිමිත්ත චේතෝ විමුක්තියක් වේද මේ ධර්මයෝ වෙන්වූ අර්ථ ඇත්තාහුත් වෙන්වූ ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුත් වෙත් ද? නැතහොත් සමානාර්ථ ඇත්තාහු ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත් දැ?” ඇසීය.

ස්වාමීනි, යම් කරුණකට පැමිණ මේ ධර්මයෝ නොයෙක් අර්ථ ඇත්තාහුත් නොයෙක් ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුත් වෙත් නම් එවැනි ආකාරයක් ඇත්තේය. යම් කරුණකට පැමිණ මේ ධර්මයෝ සමානාර්ථ ඇත්තාහු ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත් නම් එවැනි ආකාරයක්ද ඇත්තේය.

ස්වාමීනි, යම් කරුණකට පැමිණ මේ ධර්මයෝ නොයෙක් අර්ථ ඇත්තාහුත් නොයෙක් ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුත් වෙත් නම් ඒ ආකාරය කවරේද යත්:

ස්වාමීනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම මෛත්‍රී සහගත සිතින් එක් දිසාවක් පතුරුවා වාසය කරයිද, එසේම දෙදිසාවක්, තෙදිසාවක්, සතර දිසාවක් මෙසේ උඩ යට සරස සර්වප්‍රකාරයෙන් සියලු තැන සියලු ලෝකය මහත්වූ මහත් බවට පැමිණියාවූ අප්‍රමාණවූ වෛර නැත්තාවූ ව්‍යාපාද නැත්තාවූ මෛත්‍රී සහගත සිතින් පතුරුවා වාසය කරයිද; කරුණා සහගත සිතින් එක් දිසාවක් පතුරුවා වාසය කරයිද, එසේම දෙදිසාවක්, තෙදිසාවක්, සතර දිසාවක්, මෙසේ උඩ යට සරස සර්වප්‍රකාරයෙන් සියලු තැන සියලු ලෝකය මහත්වූ මහත් බවට පැමිණියාවූ අප්‍රමාණවූ වෛර නැත්තාවූ ව්‍යාපාද නැත්තාවූ කරුණා සහගත සිතින් පතුරුවා වාසය කරයිද; මුදිතා සහගත සිතින් එක් දිසාවක් පතුරුවා වාසය කරයිද, එසේම දෙදිසාවක් තෙදිසාවක්, සතරදිසාවක්, මෙසේ උඩ යට සරස සර්වප්‍රකාරයෙන් සියලු තැන සියලු ලෝකය මහත්වූ මහත් බවට පැමිණියාවූ අප්‍රමාණවූ වෛර නැත්තාවූ ව්‍යාපාද නැත්තාවූ මුදිතා සහගත සිතින් පතුරුවා වාසය කරයිද; උපේක්ෂා සහගත සිතින් එක් දිසාවක් පතුරුවා වාසය කරයිද, එසේම දෙදිසාවක්, තුන් දිසාවක්, සතර දිසාවක් මෙසේ උඩ යට සරස සර්වප්‍රකාරයෙන් සියලු තැන සියලු ලෝකය මහත්වූ මහත් බවට ගියාවූ අප්‍රමාණවූ වෛර නැත්තාවූ ව්‍යාපාද නැත්තාවූ උපේක්ෂා සහගත සිතින් පතුරුවා වාසය කරයිද; ස්වාමීනි, මේ අප්‍රමාණ චේතෝ විමුක්තියයි කියනු ලැබේ.

“ස්වාමීනි, ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝ විමුක්තිය කවරේද? ස්වාමීනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම සර්වප්‍රකාරයෙන් විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්මවා කිසිවක් නැතැයි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනයට පැමිණ වාසය කරයිද, ස්වාමීනි, මේ ආකිඤ්චඤ්ඤාචේතෝ විමුක්තියයයි කියනු ලැබේ.

“ස්වාමීනි, සුඤ්ඤතා චේතෝ විමුක්තිය කවරේද, ස්වාමීනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම ආරණ්‍යයකට ගියේ හෝ වෘක්ෂමූලයකට ගියේ හෝ ශුන්‍යාගාරයකට ගියේ හෝ මේ පඤ්චස්කන්ධය මමය මාගේයයි ගතයුත්තකින් සූන්‍යයයි මෙසේ මෙනෙහි කරන්නේද ස්වාමීනි, මෙය සුඤ්ඤතා චේතෝ විමුක්තියයි කියනු ලැබේ.

“ස්වාමීනි, අනිමිත්ත චේතෝ විමුක්තිය කවරේද? ස්වාමීනි, මේ ශාසනයෙහි මහණතෙම සියලු රාගාදී නිමිතින් නොමෙනෙහි කිරීමෙන් අනිමිත්ත චේතෝ සමාධියට පැමිණ වාසය කරයිද, ස්වාමීනි, මේ අනිමිත්ත චේතෝ සමාධියයි කියනු ලැබේ.

“ස්වාමීනි, යම් ආකාරයකට පැමිණ මේ ධර්මයෝ නොයෙක් අර්ථ ඇත්තාහුද, නොයෙක් ව්‍යඤ්ජන ඇත්තාහුද වෙත් නම්; මේ ඒ ආකාරයයි.

“ස්වාමීනි, යම් ආකාරයකට පැමිණ මේ ධර්මයෝ සමානාර්ථ ඇත්තාහුත්, ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහුත් වෙත් නම් ඒ ආකාරය කවරේද යත්:

ස්වාමීනි, රාගය ප්‍රමාණකර වෙයි, ද්වේෂය ප්‍රමාණ කරවෙයි, මෝහය ප්‍රමාණ කරවෙයි. ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ ඔවුහු ප්‍රහීණ වූවාහුය. සිඳිනලද මුල් ඇත්තාහ. අග සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහ. නැවත ඇතිවීම නැති කරන ලද්දාහ. මතු නූපදින ස්වභාව ඇත්තාහ. ස්වාමීනි, යම්තාක් අප්පමාණ චේතෝ විමුක්ති ඇත්තාහුද ඔවුන් අතුරෙන් අර්හත්ඵල චේතෝ විමුක්තිය අග්‍රයයි කියනු ලැබේ. ඒ අර්හත්ඵල චේතෝ විමුක්තිය රාගයෙන් ශුන්‍යය, ද්වේෂයෙන් ශුන්‍යය, මෝහයෙන් ශුන්‍යය.

“ස්වාමීනි, රාගය පීඩාවකි. ද්වේෂය පීඩාවකි. මෝහය පීඩාවකි. ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ ඔවුහු පහවූවාහුය. සිඳිනලද මුල් ඇත්තාහ. අග සිඳිනලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහ. අභාවයට යවන ලද්දාහ. මතු නූපදින ස්වභාවය ඇත්තාහ.

“ස්වාමීනි, යම්තාක් ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝ විමුක්ති වෙත්ද, ඔවුන් අතුරෙන් අර්හත්ඵල චේතෝ විමුක්තිය අග්‍රයයි කියනු ලැබේ. ඒ අර්හත්ඵල චේතෝ විමුක්තිය රාගයෙන් ශුන්‍යය, ද්වේෂයෙන් ශුන්‍යය, මෝහයෙන් ශුන්‍යය. ස්වාමීනි, රාගය සත්වයා සලකුණු කරන්නකි. ද්වේෂය සලකුණු කරන්නකි. මෝහය සලකුණු කරන්නකි. ක්ෂිණාශ්‍රව භික්ෂුවගේ ඔවුහු පහවූහ. සිඳිනලද මුල් ඇත්තාහ. අග සිඳින ලද තල්ගසක් මෙන් කරන ලද්දාහ. මතු නූපදින ස්වභාවය ඇත්තාහ.

“ස්වාමීනි, යම්තාක් අනිමිත්ත චේතෝ විමුක්ති ඇත්තාහුද, ඔවුන් අතුරෙන් අර්හත්ඵල චේතෝ විමුක්තිය අග්‍රයයි කියනු ලැබේ. ඒ අර්හත්ඵල චේතෝ විමුක්ති රාගයෙන් ශුන්‍යය. ද්වේෂයෙන් ශුන්‍යය. මෝහයෙන් ශුන්‍යය. ස්වාමීනි, යම් ආකාරයකට පැමිණ මේ ධර්මයෝ සමානාර්ථ ඇත්තාහු, ව්‍යඤ්ජන පමණක් වෙනස් වූවාහු වෙත් නම්; මේ ඒ ආකාරය වෙයි.”

“ගෘහපතිය, ගැඹුරුවූ බුද්ධ වචනයෙහි යම්බදුවූ තොපගේ ප්‍රඥාචක්ෂුස බැස ගනීද, ගෘහපතිය එය තොපට ලාභයකි. ගෘහපතිය, ඔබට යහපත් ලැබීමකියි” වදාළේය.

එකල්හි වනාහි නිගණ්ඨනාත පුත්‍රතෙම මහත් නිගණ්ඨ පිරිසක් සමග මච්ඡිකාසණ්ඩයට පැමිණියේය. චිත්ත ගෘහපතිතෙම නිගණ්ඨනාත පුත්‍රතෙම මහත් නිගණ්ඨ පිරිසක් සමග මච්ඡිකාසණ්ඩයට පැමිණියේයයි ඇසුවේය. එකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම බොහෝ උපාසක පිරිසක් සමග නිගණ්ඨනාත පුත්‍ර තෙම යම් තැනෙක්හිද එහි පැමිණියේය. පැමිණ නිගණ්ඨනාත පුත්‍රයා සමග සතුටුවිය. සතුටුවියයුතුවූ සිහිකටයුතුවූ කථාව කොට නිමවා එක් පසෙක හුන්නේය. එක් පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිහට නිගණ්ඨනාත පුත්‍රතෙම ගෘහපතිය ශ්‍රමණ ගෞතමයන්ගේ අවිතර්ක අවිචාර සමාධියක් ඇත, විතර්ක විචාරයන්ගේ නිරෝධයක් ඇත යන මෙය ඔබ අදහන්නෙහිදැයි” ඇසීය.

“ස්වාමීනි, මම අවිතර්ක අවිචාර සමාධියක් ඇත, විතර්ක විචාරයන්ගේ නිරෝධයක් ඇතැයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙරෙහි ශ්‍රද්ධාවෙන් නොඅදහමියි” කීයේය.

මෙසේ කී කල්හි නිගණ්ඨනාත පුත්‍රතෙම සිය පිරිස බලා “පින්වත්හු මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ ඍජුද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කෛරාටික නොවන්නේද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ මායා නැත්තෙක්දැයි බලත්වා. යමෙක් විතර්ක විචාරයන් නිරුද්ධ කළයුතුකොට සිතන්නේ නම් හෙතෙම වාතය දැලෙන් බඳින්නට සිතන්නේය. යමෙක් විතර්ක විචාරයන් නිරුද්ධ කළයුතුකොට සිතන්නේනම් හෙතෙම තම මිටින් ගඩ්ගා ජලය වළක්වන්නට සිතන්නේයයි” කීයේය.

“ස්වාමීනි, ඒ කිමැයි සිතන්නෙහිද? ඤාණය ශ්‍රද්ධාව යන දෙකින් කවරක් වනාහි අතිශයින් ප්‍රණීතද?”

“ගෘහපතිය ශ්‍රද්ධාවට වඩා ඤාණය අතිශයින් ප්‍රණීතය.”

“ස්වාමීනි, මම වනාහි යම් විටෙක කැමැත්තෙම් නම් කාමයන්ගෙන් වෙන්ව අකුශල ධර්මයන්ගෙන් වෙන්ව විතර්ක සහිත විචාර සහිත විවේකයෙන් උපන් ප්‍රීතිය හා සැප ඇති ප්‍රථමධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, මම යම් විටෙක කැමැත්තෙම් නම් විතර්ක විචාරයන්ගේ සංසිඳීමෙන් ...පෙ... ද්විතීයධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, මම යම් විටෙක කැමැත්තෙම් නම් ප්‍රීතියද දුරු කිරීමෙන් ...පෙ... තෘතීයධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, මම යම් විටෙක කැමැත්තෙම් නම් සැප දුරු කිරීමෙන්ද ...පෙ...සතරවැනි ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, මෙසේ දන්නාවූ මෙසේ දක්නාවූ ඒ මම වනාහි අන් කවර ශ්‍රමණයකු කෙරෙහි හෝ බ්‍රාහ්මණයකු කෙරෙහි හෝ ශ්‍රද්ධාවෙන් අවිතර්ක අවිචාර සමාධිය ඇත්තේය. විතර්ක විචාරයන්ගේ නිරෝධය ඇත්තේයයි අදහන්නෙම්ද?”

මෙසේ කී කල්හි නිගණ්ඨනාත පුත්‍රතෙම සිය පිරිස බලා “පින්වත්හු මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොතරම් වංකද, කොපමණ කෛරාටිකද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ මායාකාරයෙක්දැයි බලත්වා.”

“ස්වාමීනි, දැන්ම වනාහි අපි ඔබවහන්සේ විසින් ‘පින්වත්හු මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ ඍජුද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ කෛරාටික නොවන්නේද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම මායාකාරයෙක් නොවන්නේදැයි’ කියන ලද්ද දනිමු. ස්වාමීනි, දැන්ම අපි ‘පින්වත්හු මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ වංකද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ කෛරාටිකද, මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම කොපමණ මායා ඇත්තේදැයි කියන ලද්ද’ මෙසේ දනිමු. ස්වාමීනි ඉදින් නුඹවහන්සේ විසින් මුලින් කියන ලද්ද සත්‍යනම් ඔබ වහන්සේ විසින් පසුව කියන ලද්ද බොරුය. ස්වාමීනි ඉදින් ඔබවහන්සේ විසින් පසුව කියන ලද්ද සත්‍යනම් පළමුව කියන ලද්ද අසත්‍යය.

“ස්වාමීනි, මේ කරුණු සහිත ප්‍රශ්න දහයක් වෙත්. ඔවුන්ගේ අර්ථය යම් කලෙක තේරුම් ගන්නේද, එකල්හි නිගණ්ඨ පිරිස සමග මා කරා පැමිණ දැන්වුව මැනව. එනම් එක් ප්‍රශ්නයකි. එක් උදෙසීමකි (තේරුම් කරන හෝ සිහි කරන) එක් වෙය්‍යාකරණයකි (විසඳුමෙකි). ප්‍රශ්න දෙකකි. උද්දෙශ දෙකකි. වෙය්‍යාකරණ දෙකකි. ප්‍රශ්න තුනෙකි. උද්දෙශ තුනෙකි. වෙය්‍යාකරණ තුනෙකි. ප්‍රශ්න සතරකි. උද්දෙශ සතරකි. වෙය්‍යාකරණ සතරකි. ප්‍රශ්න පසකි. උද්දෙශ පසකි. වෙය්‍යාකරණ පසකි. ප්‍රශ්න සයකි. උද්දෙශ සයකි. වෙය්‍යාකරණ සයකි. ප්‍රශ්න සතකි. උද්දෙශ සතකි. වෙය්‍යාකරණ සතකි. ප්‍රශ්න අටකි. උද්දෙශ අටකි. ව්‍යොකරණ අටකි. ප්‍රශ්න නවයකි. උද්දෙශ නවයකි. වෙය්‍යාකරණ නවයකි. ප්‍රශ්න දසයකි. උද්දෙශ දසයකි. වෙය්‍යාකරණ දසයකි.” යනුයි. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම නිගණ්ඨනාත පුත්‍රයාගෙන් කරුණු සහිත මේ ප්‍රශ්න දසය අසා හුනස්නෙන් නැගිට ගියේය.

එකල්හි වනාහි චිත්ත ගෘහපතියාගේ පෙර ගිහි යහළුවෙකුවූ අචේල කාශ්‍යපතෙම මච්ඡිකාසණ්ඩයට පැමිණියේය. චිත්ත ගෘහපතිතෙම අපගේ පෙර ගිහි යහළුවූ අචේල කාශ්‍යප තෙම මච්ඡිකාසණ්ඩයට පැමිණියේයයි ඇසුයේය. ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම අචේල කාශ්‍යපතෙම යම් තැනෙක්හිද, එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ අචේල කාශ්‍යප සමග සතුටුවිය. සතුටුවියයුතු සිහිකටයුතු කථාව කොට නිමවා එක්පසෙක හුන්නේය. එක්පසෙක හුන් චිත්ත ගෘහපතිතෙම අචේල කාශ්‍යපට, “ස්වාමීනි, කාශ්‍යපය පැවිදිවී කොපමණ කල් වන්නේදැයි’ ඇසීය.

“ගෘහපතිය මා පැවිදිව තිස් වර්ෂයක් පමණ වන්නේ යයි කීයේය.”

“ස්වාමීනි, මේ තිස් වර්ෂයක් පමණ කාලය තුළ ඔබ විසින් මනුෂ්‍ය ධර්මයන්ට වඩා උසස්වූ ආර්ය ඥාන දර්ශන විශේෂයක්වූ සැප විහරණයක් අවබෝධ කරන ලද්දේදැයි” ඇසීය.

“ගෘහපතිය, මා විසින් මේ වර්ෂ තිසක් පමණ කාලය තුළ නග්නබව, මුඩුබව වැලිපිසින මොණර පිල් කලඹද හැර එයින් අන්‍යවූ ආර්ය බව සිදුකිරීමෙහි සමත් ඥාන දර්ශන විශේෂයක්වූ පහසු විහරණයක්වූ කිසි උත්තරී මනුෂ්‍ය ධර්මයක් අවබෝධ නොකරන ලදැයි” කීය.

මෙසේ කීකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම අචේල කාශ්‍යපට ‘පින්වත, නග්න බවද මුඩුබවද වැලිපිසින මොණරපිලද හැර එයින් අන්‍යවූ ආර්යභාවය සිදුකිරීමට සමත් ඤාණ දර්ශනයක්වූ පහසු විහරණයක්වූ කිසි උත්තරී මනුෂ්‍ය ධර්මයක් අවබෝධ නොකරනලද්දේ නම්, තොපගේ ධර්මය යහපත්කොට දේශනාකරන ලද බව ආශ්චර්යයකි. අද්භූතයකියි” කීය.

“ගෘහපතිය, තොප උපාසක බවට පැමිණ කෙතෙක් කල් වන්නේද?”

“ස්වාමීනි, මාද උපාසක බවට පැමිණ අවුරුදු තිසක් පමණ වේයයි” කීය.

“ගෘහපතිය, මේ තිස් වර්ෂය තුළ තොප විසින් ආර්යබවට සුදුසුවූ ඥාන දර්ශන විශේෂයක්වූ පහසු විහරණය ඇති උත්තරී මනුෂ්‍ය ධර්මයක් අවබෝධ කරන ලද්දේද?”

“ස්වාමීනි, කුමක් හෙයින් නැත්තේද? ස්වාමීනි, මම වනාහි යම් විටෙක කැමැත්තේ නම් කාමයෙන් වෙන්ව අකුසලයන්ගෙන් වෙන්ව විතර්ක සහිතවූ විචාර සහිතවූ විවේකයෙන් හටගත් ප්‍රීතිය හා සැපය ඇති ප්‍රථම ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරන්නෙමි. ස්වාමීනි, මම වනාහි යම් විටෙක කැමැත්තෙම් නම් විතර්ක විචාරයන් සංසිඳීමෙන් හටගත් ප්‍රීතිය හා සැපය ඇති ද්විතීයධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, මම වනාහි යම්විටෙක කැමැත්තෙම් නම් ප්‍රීතියගේ වෙන්වීමෙන් හටගත් සැපය ඇති තෘතීයධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, මම වනාහි යම් විටෙක කැමැත්තෙම් නම් සැපයාගේ ප්‍රහාණයෙන් හටගත් දුක්ද නොවූ සැපද නොවූ උපෙක්ඛා සති දෙදෙනාගේ පිරිසිදුකම ඇති චතුර්ථධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරමි. ස්වාමීනි, ඉදින් මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පළමුව කාලක්‍රියා කරන්නෙම් නම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් සංයෝජනයකින් යුක්තවූ චිත්ත ගෘහපතිතෙම නැවත මේ ලෝකයට එන්නේනම් ඒ සංයෝජනය නැතැයි යම්බඳු මට මෙසේ ප්‍රකාශ කරන්නේ නම් එය පුදුම නොවේයයි” කීයේය.

මෙසේ කීකල්හි අචේල කාශ්‍යපතෙම චිත්ත ගෘහපතියාට, “යම්හෙයකින් වනාහි සුදු වස්ත්‍ර හඳින්නාවූ ගිහියෝ මෙබඳු මනුෂ්‍ය ධර්මයට වඩා උතුම්වූ ආර්යභාවය කිරීමට සමර්ථවූ ඤාණ දර්ශන විශේෂවූ පහසු විහරණය ලබන්නේ නම් ඒ ධර්මයාගේ ස්වාක්ඛාතබව ආශ්චර්යය අද්භූතයයි” කීයේය. “ගෘහපතිය, මේ ධර්ම විනයෙහි මම පැවිද්ද ලබන්නෙමි. උපසම්පදාව ලබන්නෙමියි” කීය.

එකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම අචේල කාශ්‍යප රැගෙන ස්ථවිර භික්ෂූහු යම් තැනෙක්හිද එතැන්හි පැමිණියේය. පැමිණ ස්ථවිර භික්ෂූන්ට “ස්වාමීනි මේ අචේල කාශ්‍යපතෙම අපගේ පැරණි යහලුවෙකි. ස්ථවිරයන් වහන්සේලා මොහු පැවිදිකරත්වා මම ඔහුට චීවර, පිණ්ඩපාත, සේනාසන, ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකර යන දේ ගැන උත්සාහවත් වන්නෙමියි” කීයේය.

අචේල කාශ්‍යපතෙම මේ ධර්ම විනයෙහි පැවිද්ද ලැබුයේය. උපසම්පදාව ලැබුයේය, ආයුෂ්මත් කාශ්‍යපතෙමේ උපසපන් නොබෝකල් ඇත්තේ හුදකලාව සමූහයාගෙන් වෙන්ව අප්‍රමාදව කෙලෙස් තවන වීර්ය ඇතිව ආත්ම ආශාව අත්හැර වාසය කරන්නේ නොබෝ කලකින් කුලපුත්‍රයෝ යමක් සඳහා වහා ගිහිගෙන් නික්ම සස්නෙහි පැවිදිවෙත්ද නිරුත්තරවූ බ්‍රහ්මචරියාව අවසන්කොට ඇති ඒ නිවන තමන් විශිෂ්ට ඤාණයෙන් දැන ප්‍රත්‍යක්ෂකොට ඊට පැමිණ වාසය කෙළේය. ඉපදීම ක්ෂයවිය. බ්‍රහ්මචර්යාව වැස නිමවන ලදී. කළයුත්ත කරන ලදී. මින්මතු ආත්මයක් නැතැයි දැනගත්තේය. කාශ්‍යප තෙම රහතුන්ගෙන් කෙනෙක් විය.

එකල්හි වනාහි චිත්ත ගෘහපතිතෙම රෝගීව දුක් සහිතව දැඩි ගිලන්වූයේය. එකල්හි බොහෝ ආරාම දේවතාවෝද වන දේවතාවෝද වෘක්ෂ දේවතාවෝද ඖෂධ ගස් වැල් ආදියටද අධිගෘහිත දේවතාවෝද එක්වී චිත්ත ගෘහපතිහට, ගෘහපතිය, අනාගත කාලයෙහි චක්‍රවර්ති රජෙක් වන්නෙමියි ප්‍රාර්ථනා කරවයි’ කීවාහුය.

මෙසේ කීකල්හි චිත්ත ගෘහපතිතෙම ඒ ආරාම දේවතාවන්ටද, වන දේවතාවන්ටද, වෘක්ෂ දේවතාවන්ටද ඖෂධ ගස් වැල් ආදියට අධිගෘහිත දේවතාවන්ටද ‘එයද අනිත්‍යය, එයද අනියතය. එයද අත්හැර යායුතුයයි” කීයේය.

මෙසේ කීකල්හි චිත්ත ගෘහපතියාගේ යාළු මිත්‍රයෝද සහලේනෑයෝද චිත්ත ගෘහපතිහට “ආර්යපුත්‍රය, සිහිය එළවව. නොදොඩවයි” කීවාහුය.

“ආර්ය පුත්‍රය, සිහිය එලවව නොදොඩවයි’ තෙපි මට මෙසේ කියන්නේ මම තොපට කුමක් කීයෙම්දැයි? කීය.

“ආර්යපුත්‍රය, එයද අනිත්‍යය. එයද අනියතය. එයද හැර යායුතුයයි” නුඹ මෙසේ කියන්නෙහියයි” කීවාහුය.

“මට ආරාම දේවතාවෝද, වන දේවතාවෝද වෘක්ෂ දේවතාවෝද, ඖෂධ ගස් වැල්වලට අධිගෘහිත දේවතාවෝද, ‘ගෘහපතිය, අනාගත කාලයෙහි චක්‍රවර්ති රජෙක් වන්නෙමියි,” ප්‍රාර්ථනා කරවයි කීවාහුය. මම ඔවුන්ට එයද අනිත්‍යය එයද අනියතය. එයද හැර යායුතුයයි” මෙසේ කියමි.

“ආර්යපුත්‍රය, ආරාම දේවතාවෝද, වන දේවතාවෝද, වෘක්ෂ දේවතාවෝද, ඖෂධ ගස් වැල්වලට අධිගෘහිත දේවතාවෝද කවර අර්ථයක් දකිමින්, ‘ගෘහපතිය, අනාගත කාලයෙහි චක්‍රවර්ති රජෙක් වන්නෙමියි ප්‍රාර්ථනා කරවයි කීවහුද?”

“ඒ ආරාම දේවතාවන්ට වන දේවතාවන්ට වෘක්ෂ දේවතාවන්ට ඖෂධ ගස්වැල්වලට අධිගෘහිත දේවතාවන්ට මෙබඳු සිතෙක් වෙයි. මේ චිත්ත ගෘහපතිතෙම සිල්වත්ය, යහපත් ස්වභාව ඇත්තේය. ඉදින් අනාගත කාලයෙහි චක්‍රවර්ති වන්නෙමියි ප්‍රාර්ථනා කරන්නේ නම් සීලවන්තයාගේ ප්‍රාර්ථනාව සම්පූර්ණ වන්නේය. සීලය පිරිසිදු බැවිනි. එසේ සම්පූර්ණවී ධාර්මිකව ධර්මයෙන් රාජ්‍යය කරන රජෙක්ව ධාර්මික පුද දෙන්නේයයි ආරාම දේවතාවෝද, වන දේවතාවෝද, වෘක්ෂ දේවතාවෝද, ඖෂධ ගස් වැල්වලට අධිගෘහිත දේවතාවෝද, මේ කාරණය දකිමින් ගෘහපතිය, අනාගත කාලයෙහි චක්‍රවර්ති රජ වන්නෙමියි ප්‍රාර්ථනා කරවයි’ කීවාහුය. මම ඔවුන්ට එයද අනිත්‍යය එයද අනියතය එයද අත්හැර යායුතුයයි” කියමි.

“ආර්ය පුත්‍රය, එසේ වී නම් අපටද අවවාද කරවයි” කීවාහුය.

“එසේ නම් මෙහි තොප විසින් බුදුන් කෙරෙහි අචල ශ්‍රද්ධාවෙන් යුක්තවූවෝ වන්නෙමු. මේ කාරණයෙනුදු ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අර්හත්ය, සම්‍යක් සම්බුද්ධය, අෂ්ටවිද්‍යා පසළොස්චරණ ධර්මයන්ගෙන් යුක්තය, සුගතය, ලෝකය දත් සේක. පුරුෂයන් දමනය කරන නිරුත්තර සාරථිය, දෙවි මිනිසුන්ට ශාස්තෲය, බුද්ධය, භාග්‍යවත්යයි මෙසේ හික්මිය යුතුය.

“ධර්මයෙහි අචල ශ්‍රද්ධාවෙන් යුක්තවූවෝ වන්නෙමු. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් ධර්මය මනාකොට දේශනාකරන ලදී. සන්‍දිට්ඨික ඵල ඇත්තේය. කල් නොයවා දෙන ඵල ඇත්තේය. එව, බලව, කියන විධියට සුදුසුය. තමා කෙරෙහි ඵලවියයුතු ගුණ ඇත්තේය. නුවණැත්තන් විසින් තමා කෙරෙහි ලා දතයුතුයයි මෙසේ හික්මිය යුතුය.

“සංඝයා කෙරෙහි අචල ශ්‍රද්ධාවෙන් යුක්තවූවෝ වෙමු. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකසංඝයා මනාව පිළිපන්නේය. සෘජුව පිළිපන්නේය. ආර්ය අෂ්ටාඩ්ගික මාර්ගයට පිළිපන්නේය. ගෞරවයට සුදුසු සේ පිළිපන්නේය. පුරුෂ යුග සතරක්වූ පුද්ගලයන් වශයෙන් අටදෙනෙක්වූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ මේ ශ්‍රාවක සංඝයා ආගන්තුක දානයට සුදුසු වූයේය. දුරසිට ගෙනෙන දානයට සුදුසු වූයේය. නමස්කාරයට සුදුසු ලෝකයාගේ නිරුත්තර පින්කෙත වන්නේයයි මෙසේ හික්මිය යුතුය. ගෙදොර යම්කිසි දියයුතු දෙයක් ඇද්ද ඒ සියල්ල සීලවන්තයන් හා සාධාරණ දෙයක්ම වන්නේයයි තොප විසින් මෙසේ හික්මිය යුතුයයි” කීය.

ඉක්බිති චිත්ත ගෘහපතිතෙම යාළු මිත්‍රයන් සහ නෑදෑයන් බුදුන් කෙරෙහිද, ධර්මය කෙරෙහිද, සංඝයා කෙරෙහිද, පැහැදීමෙහි පිහිටුවා ත්‍යාග ගුණයෙහිද සමාදන් කරවා මැරුණේය.