1. දහම්සොඬ කථාව

කාශ්‍යප භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශාසන අන්තර්ධානයෙන් පසු බරණැස් රජුගේ අග මෙහෙසිය කුස බෝසතාණෝ පිළිසිඳ ගත්හ. මොහු උපන් කාලයේ සිට සියලු මිනිසුන්ට ධර්මය ගැන හැඟීමක් පහළ විය. එනිසාම දහම් සොඬ නාමය කුමාරයාට තැබිණ. සව්සත කෙළ පැමිණි තරුණ කුමාරයා දසපින් කිරියවත් පුරන්නේ අබිසෙස් ද ලැබීය. මෙසේ බරණැස් රජය විචාරණ දහම් සොඬ රජතුමා ධර්මයෙන් තොරව රාජ්‍යය විචාරීම නුසුදුසුය යන හැඟීම ඇතිකර ගති. “බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද ධර්ම පදයක් නොඅසා, එම ධර්මයෙන් තොරව රාජ්‍යය කරවීම නුසුදුසුය” යන හැඟීම රජතුමාට තහවුරු විය. එනිසා ඇමතියන්ගෙන් ධර්මය ගැන විචාළේය. ඔවුහු ධර්මය නොදත්තෙමුයි ප්‍ර‍කාශ කළහ.

රජතුමා ඇතකු පිට කහවණු දහසක් තබා අණබෙර ලවා සතර පදයකින් සංග්‍ර‍හ කරන්නාට එය දෙමියි සනිටුහන් කොට නගරයෙහි ප්‍ර‍චාරය කරවීය. දෙදහස, තුන්දහස ආදී විසින් වැඩි කොට කෝටි ගණන් ධන පරිත්‍යාගයට පිළිණ දුන්නත් බණ කියන්නෙකු සොයාගත නොහැකි විය. මෙසේ දහම් පිපාසයෙන් පෙළුණු රජතුමා දහම් දත්තකු නොලැබ රජය ඇමැතියන්ට පවරා දහම් සොයමින් මහවනයට වැදුණේය.

මෙයින් ශක්‍ර‍ දේවයන්ගේ ආසනය උණු විය. කරුණු සොයන සක් දෙවිඳුට දහම් සොඬ රජතුමා දහම් සොයමින් තමන්ගේ රට, රාජ්‍යය, නෑයන් අත්හැර මහ වනයට පිවිසුණු බව දැක ඔහුට උපකාර කළයුතුය යන තීරණයට බැසගෙන සක් රජ ස්වරූපය අත්හැර බියජනක රකුස් වෙසක් මවාගෙන මහ බෝසත් ඉදිරිපිට පෙනී සිටියේය.

ඉක්බිති මහ බෝසත්තෙම තමා ඉදිරියෙහි වූ රකුසා දැක කිසි බියක් නොමැතිව මොහු බණ දන්නේ නම් යහපතැයි සිතා රකුසා සමඟ කතා කරමින් ධර්මය සොයා රාජ්‍යය අත්හළ බව ද පවසා ඔබ බණ දත්තේ දැයි විමසීය. රකුසා “මම බණ දනිමි. එම බණට දෙන පූජාව කුමක්දැ”යි විමසීය. බුදුරජුන්ගේ ධර්මය මට දේශනා කරන්නේ නම් ඔබට මගේ සිරුරෙහි මස් හා ලේ දෙන බව පැවැසීය. බඩසා දුකින් පෙළෙන නිසා මස් අනුභව කොට ලේ බී මිස බණ කීමට අපහසු බව රකුසා බෝසතුන්ට කීයේය. මුලින් මගේ මස් කා ලේ බී පසුව කාට බණ කියන්නටදැයි බෝසත්තුමා ඇසීය. එම නිසා යහපත් ක්‍ර‍මයක් දක්වන්නැයි බෝසත් රකුසාගෙන් ඉල්ලීය.

බෝසත්තුමා මෙසේ කී කල්හි රකුසා යුක්තිය මම විසඳමියි අඳුන් පර්වතයක් මවා “මහරජ, මෙහි නැඟ ඔබ මගේ කටට පනින්න. ඒ අතර මම ඔබට බණ කියමි” යි යෝජනා කෙළේය. බෝසතාණෝ මෙසේ කල්පනා කළහ. නොයෙක් ක්‍ර‍මවලින් ජීවිතය විනාශයට යෑම සිරිතකි. මම මේ ජීවිතය ධර්මයට පරිත්‍යාග කළ යුතු යයි තීරණය කොට පර්වත මුදුනට නැග සද්ධර්මයට ජීවිතය පුදමියි සතුටු වූ රකුසාගේ දැල්වූ කටට පැන්නේය.

ඉක්බිති ශක්‍ර‍යා රකුසු බව අත්හැර දෙවු අත් බව ගෙන බෝසත්තුමා පිළිගෙන දෙවු ලොවට ගෙන ගොස් දිවමල්, දිව සුවඳ ආදියෙන් පූජා කොට කාශ්‍යප බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද

අනිච්ඡාවත සංඛාරා උප්පාදවය ධම්මිනො,

උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති තෙසං වූපසමො සුඛො

යන ගාථාවෙන් ධර්මය දේශනා කෙළේය. පසුව දෙව් සැපත් පෙන්වා බරණැස් රජ විමනට ගෙන ගොස් රජය පවරා දී අවවාද කොට දෙව්ලොවට ගියේය.