මේ පූජාවලි නම් ග්රන්ථය වනාහි සම්‍යක් සම්බුද්ධ සර්‍වඥ රාජෝත්තමයන් වහන්සේට මූලප්‍රණීධියෙහි පටන්ද බුද්ධත්වයෙන් එක්දහස් අටසිය නව වසක් මුළුල්ලෙහි ද සනරාමර සකල ලොක්‍යා විසින් අතිශය උත්කර්ෂවද් භාවයෙන් යෙදී සිදු කරණ ලද ආමිෂ ප්‍රතිපත්ති පූජාවන් පිළිබඳ ‘ආවලිය’ මෙහි සන්දර්භය වශයෙන් දැක්වෙන හෙයින් ‘පූජාවලී’ නම් විශේෂ නාමයකින් යුක්ත වූයේ ‘අර්හත් ගුණ වර්ණනා’ නම් අපර නාමධෙයයක් ද ඇති වූවකි.
“අප මහ රජහට බෝධිසත්ව පාරමිතායෙන් යෙදුනා වූ බණක් වදාළ මැනව” යි කරණ ලද දෙවප්‍රතිරාජ මහ ඇමති තුමන්ගේ අරාධනාව පිළිගත් ‘මයුරපාද පරිවෙණාධිපති බුද්ධ පුත්‍ර ස්වාමීන්ද්රයන් වහන්සේ මෙය ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මා සම්බුද්ධො’, යනාදි නවගුණ පාඨයට ඇතුළත් ‘අරහං’ යන පදය ගෙන එය සුකෝමල හෙලු බසින් වර්ණනා කිරීම් මුඛයෙන් රචනා කළහ.
යථෝක්ත බුද්ධපුත්‍ර ස්වාමීන්ද්රයන් වහන්සේ වනාහි මහ පැරකුම්බා රජතුමන් විසින් කරවන ලද පොළොන්නරු ජේතවන මහා විහාරයෙහි අධිපතිව වැඩ සිටියා වූ ත්‍රිපිටක ධර්මයෙහිද තදන්‍ය ශාස්ත්‍ර විෂයෙහි ද පරතෙර පැමිණියා වූ ටීකාචාර්‍ය්‍ය ශාරිපුත්‍ර සඞ්ඝරාජයන් වහන්සේගේ ශිෂ්‍ය වූ ගණවැසි වංශාභිජාත මහනෙත් පාමුල සුමංගල මාහිමියන්ගේ සොහොයුරු වූ, එසේම උන්වහන්සේ වෙතින්ම ධර්ම ශාස්ත්‍රය හදාළා වූ ධර්ම ශාස්ත්‍රයෙහි හා තදන්‍ය ශාස්ත්‍රයන්හි පටුතර බුද්ධිමත් වූ බහුශ්‍රැත මහා ස්ථවිරයන් වහන්සේ නමකි. බුදු බැව් පතා ගුණ දහම් පිරීමෙහි නියුක්ත උතුමෙකි. සාමාන්‍ය ලෝක වර්ගයාගේ හිත සැප පිණිස මුන්වහන්සේ විසින් ම යෝගාර්‍ණවය, ප්‍රයෝග රත්නාවලිය යන වෛද්‍යක ග්‍රන්‍ථයෝද රචිතයහ.
අනුරාධපුරයෙහි බුද්ධදාස රජතුමන් විසින් කරවන ලද මොනර පිරිවෙණ නම් විහාරය ගැන මහාවංසයෙහි සඳහන් වේ. එහෙත් මෙහි සඳහන් වන මයුරපාද පිරිවෙණ එය ම යයි නිශ්චයට නො යා හැකිය. මේ ග්රන්ථය නිපදවන කාලයෙහි අනුරාධපුරයෙහි පැවති විහාරායතනාදිය සාකල්‍යයෙන් ම වන බිහි වී ගොස් ය. එසේ ම භික්‍ෂු පරපුරද සිඳී බිඳී ගොස් ය. පුරා විද්‍යාධිකාරි උතුමන්ගේ ද අදහස් පරිදි මෙහි සඳහන් මයුරපාද පිරිවෙණ කෑගලු දිස්ත්‍රික්කයේ මාවනැල්ල නම් පෙදෙසෙහි පිහිටි වාතගිරි යන අපරනාමයකින් ප්‍රසිද්ධ වාගිරිගල පිහිටියෙකැයි නිශ්චයට යා යුතුව තිබේ. දැනට කැලෑරොදින් ගහන වූ මෙහි වනාහි ගල්ලෙන් පොකුණු ආදි නටබුන්ව ගිය දේ දකින්ට ලැබේ.
පෙර මේ ස්ථානය සිංහල මහා බලකොටුව වශයෙන් ද රක්‍ෂිත ධනස්ථානය වශයෙන්ද ඇතැම් සිංහල රජවරුන්ට අතිශයින් පිහිට විය. පසුව ආරණ්‍යායතනයක් බවට පරිවර්තිත වූයේ පූජාවලී නම් ශ්‍රේෂ්ඨ ග්රන්ථ නිෂ්පාදක බුද්ධ පුත්‍ර මහා ස්වාමීන්ද්රයන් වහන්සේගේ ජය භූමිය ද විය.
ක්‍රි: ව: 1250 දී ලක් රජයට පැමිණ පන්තිස් වසක් රාජ්‍යය විචාළා වූ කලිකාල සාහිත්‍ය සර්‍වඥ පණ්ඩිත ද්විතීය පරාක්‍රමබාහු රජතුමන්ගේ තිස්වන හවුරුදුයෙහි පූජාවලි ග්රන්ථය නිමවාලීය යි එහි සඳහන් වේ.
තුන්වැනි විජයබාහු මහා රජතුමන්ගේ පුත් වූ ii පැරකුම්බා රජතුමා දඹදෙණි පුරය රාජධානිය කොට ගෙන ලඞ්කාරාජ්‍ය පදප්‍රාප්ත විය. මේ රජතුමාගෙන් ශාස්ත්‍රයටද ආගමටද සිදු වූ සේවය අනල්ප ය. දඹදෙණි කාලයෙහි නිෂ්පාදිත ග්‍රන්ථයන්ගෙන් මෙකලද ශාස්ත්‍රය උද්දීප්තව පවතී. විසුද්ධි මාර්‍ග සන්නය මේ රජතුමන්ගේම කෘතියකි. එතුමාගේ ශාස්ත්‍රාගම විෂයෙහි පැවති ඥානය මේ එකම ග්‍රන්ථයෙන් ප්‍රකාශිතය.
දඹදෙණිය, කුරුණෑගල, කැලණිය, අත්තනගල්ල, වාගිරිගල, බෙන්තොට, තොටගමුව, වැලිගම, දෙවුන්දර ආදී ස්ථානයන්හි පිරිවෙන් විහාර පිහිටුවා මේ රජතුමා ආගමික වර්‍ධනයද කරවාලීය.
පෙර යා නො හැකිව තිබූ විෂමස්ථානයන්හි මාර්‍ග ඉදි කරවා ඒදඬු පාලම් සාදවා, තැන් තැන්වල උයන් වතු නිපදවා, වැව් අමුණු බඳවා මහජන සේවයද මැනවින් ඉටු කෙළේය.
දුනුකේවතු පරපුරෙන් පැවත ආවා වූ දෙව ප්‍රතිරාජ මහ ඇමතිතුමා ද්විතීය පරාක්‍රමබාහු රජතුමන්ගේ ආගමික කෘත්‍ය සංවිධානයෙහි ශ්‍රේෂ්ඨස්ථානය ඉසිලීය. හේ යුද්ධයෙහිද ඉතා දක්‍ෂයෙකි. චන්‍ද්‍රභානු හා කළ යුදෙහි දී ඒ බැව් මැනවින් ප්‍රකට විය. අනොමදස්සි මාහිමියන් කළ සිදත් සඟරාවෙහි මෙසේ ප්‍රතිරාජ මහ ඇමති තුමාගේ ගුණ වර්‍ණය දැක්වේ.
“සඳවන සිඳු කිය කුඹුයොන නම සත රා
කිවී සෙවෙත තොද වැලිනී යලතො ගො රා
අරුණු කිහෙනි වී කෙරළන් ලැබ හුරි රා
පැටිවනෙදෙස යුද පතිරජ දිය ඉසු රා”
යනුවෙනි.
එසේම එතුමාගේ තත්ත්‍වය එහි මෙසේද සඳහන් වේ.
“දකුණලක සියල්-බුජමහවුරෙනි රක්නා,
දෙදෙව් රදලගම් විමනග-පතිරජ දෙව් සැරදෙනේ.”
යනුයි.
පූජාවලියෙහිද
“.............................. මාගේ ඒ අදහස් දැන ලෝවැඩෙහි බැඳෙන ඇමතියෙක් කවරේදෝහෝයි සිතා එකනාලිකේරඵලයක් බුදුබැව් පතාරෝපණය කොට තුන් ඇස්සෙන් තුන් පැලයක් නංවා ගත් දිළිඳුන් දැක අඹුදරුවන් පවා දන් දුන් බුදුවෙම්වයි පතන තුණුරුවනෙහි පහන්දේව ප්‍රතිරාජ නම් ඇමතියා කැඳවා................” යනාදි වශයෙන් සඳහන් වේ.
ii පැරකුම්බා රජතුමන් සියලු ආගමික කාර්‍ය්‍ය සාධක ශාසනාමාත්‍ය ධුරයට මේ දේව ප්‍රතිරාජ මහා ඇමතිතුමන් පත් කළ බැව්ද එහි සඳහන් වේ. අන්තිමේ දී බුද්ධ පුත්‍ර ස්වාමීන්ද්රයන් වහන්සේ පූජාවලිය රචනා කොට නිමවා රජතුමන්ට පිළිගැන්වීම ද මේ ඇමතිතුමන් ලවා ම කරවූහ.
පූජාවලි ග්රන්ථය වනාහි සද්ධර්‍මරත්නාවලි, සද්ධර්‍මාලඞ්කාර, සද්ධර්‍මරතනාකරාදිය වැනි අනුවාදක ග්‍රන්ථයක් නොවෙයි. ‘අරහං’ යනාදි පදය විස්තර කරමින් ත්‍රිපිටක ධර්‍මයෙන් හේතු උදාහරණ පෙන්වමින් ආගම ශාස්ත්‍රය විෂයෙහි ස්වකීය පටුතර භාවය විදහා දක්වමින් සැපයුනු ග්‍රන්ථයක් වෙයි.
පූජාවලිය කල්පනාවෙන් යුක්තව කියවන්නා හට එකවිට ම අවබෝධ වන්නේ කර්‍තෘන් වහන්සේගේ ධර්‍මය විෂයෙහි පැවති පෘථුල භාවයයි. චින්තාමාණික්‍යයක්, භද්‍රඝටයක් වැනිවූ පූජාවලි ග්රන්ථය පාඨකයාගේ අභිරුචිය පුන පුනා ඇතිකරයි. මුහුණ වරක් හාස්‍යයෙන්ද, වරක් කඳුළුවලින්ද යුක්ත කරයි.
මට සිලුටු බසින් රචිත මේ ග්රන්ථය ශාස්ත්‍රය අතින් ද ඉමහත් අභිවෘද්ධියක් සිදු කරයි. මේ ග්රන්ථය ලත් රජතුමා දෙවන රාජ්‍ය ලාභයක් මෙන් කල්පනා කෙළේය. සියලු රාජ කෘත්‍යයන් නවත්වා මසක් මුළුල්ලෙහිම ක්‍ෂණ ක්‍රීඩාවෙහි යෙදුනේය. සිය බිසොවුන් ලවා මඟුලැතුව නංවා මහත් පෙළහරින් නගරය ප්‍රදක්‍ෂිණා කරවිය.
මෙහි ප්‍රමාණය පරිච්ඡෙද සූතිසකින් පරිමිතය. ග්රන්ථ වශයෙන් සූවිසි දහසකි. බණවර වශයෙන් සයානුවකි. අක්‍ෂර වශයෙන් සත්ලක්‍ෂ අට සැට දහසක් වෙති.
- පරිච්ඡේදය:- මහා සඞ්ග්‍රහ පූජා සූතිසකින්ද,
- පරිච්ඡේදය:- අට ලක්‍ෂ අසූ දහස් එක්සාලිසක් අභිනීහාර මගුල් පූජාවන් ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- පස් පණස් ලත්‍ෂ විසි දහසක් සාමාන්‍ය විවරණ පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- බොධි සම්භාර තෙළෙස් පූජාවකින්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සුසාළිසක් ජාති භෙද මහා පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සූවිස්සක් මහා ජාතිභෙද පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙ ලක්‍ෂ සතළිස් දහසක් සාධුනාද පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙතිසක් මහා පූර්‍ව නිමිති පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙලක්‍ෂ සතළිස් දහස් දෙතිසක් ප්‍රසව මඞ්ගල පූජාවන්ගෙන්ද
- පරිච්ඡේදය:- පන්ලක්‍ෂ දොළොස් දහසක් මහාබිනික්මන් පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සාරලක්‍ෂ විසිදහස් තෙසාළිසක් බොධිමණ්ඩල පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙලක්‍ෂ සතළිස් දහසක් බ්‍රහ්මාරාධනා පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙලක්‍ෂ සතළිස් දහස් දෙතිසක් දම්සක් පැවතුම් පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙලක්‍ෂ පනස් දහස් තුන්සිය සුසාළිසක් වෙළුවනාරාම පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සාරලක්‍ෂ විසිදහස් එකක් නිග්‍රොධාරාම පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සඞ්ඛ්‍යාපථාතික්‍රාන්ත මහා පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙසිය සැත්තෑවක් ජෙතවනාරාම පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- එක්සිය විස්සක් පූර්‍වාරාම පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- අප්‍රමාණ ප්‍රතිපත්ති පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- අසදෘශ දාන පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සත් දහස් පන්සිය තිසක් ගංගාරෝහණ පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- අසූ දහසක් දිව්‍යරාජ පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙලක්‍ෂ සතළිස් දහස් එක්සිය තෙයාසූවක් යමක ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍ය පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙකෙළ සොළොස් ලක්‍ෂයක් පාණ්ඩුකම්බලාසන පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙලක්‍ෂ සැත්තෑ දහස් පන්තිසක් දෙවොරොහණ පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- අප්‍රමාණ භික්‍ෂුණී ප්‍රතිපත්ති පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- මහා ප්‍රජාපතිඅද්භූත මහා පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- ජීවකාරාම පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- දෙවදත්තාවතාර සම මෙත් පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- අජාසත් දමනාදි පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- යශෝධරා ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍ය ප්‍රතිපත්ති පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- තුදුස් ලක්‍ෂ සත් පනස් දහස් නවසිය සයානුවක් ධර්‍මශෝක පූජාවන්ගෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- සුවහස් ගණන් මිහිඳු මාහිමි ප්‍රතිපත්ති පූජාවෙන්ද,
- පරිච්ඡේදය:- එක් තෙපනසක් රජුන්ගේ උද්දෙසික පූජාවන්ගෙන් ද යුක්තවේ.
කොළඹ වේල්ල වීදියේ රත්නාකර පොත් වෙළඳහල හිමි ජී.පී.ඩී. ගේබ්‍රියෙල් මහතාගේ නියමය පරිදි ඒ මහතාගේ පුත්‍ර ජී.පී.ඩී. සේනාරත්න මහතා පූජාවලි ග්රන්ථය සංශෝධනය කර දෙන ලෙස අපට ආරාධනා කෙළේය. විද්‍යෝදය පිරිවෙනේ අධ්‍යාපනය පිළිබඳ කාර්යයන්හි නිරත වුවත් මේ කාර්‍ය්‍යයෙහිද යෙදුනෙමු. එසේම ඇතැම් සංස්කරණයන්හි මුල් ග්රන්ථ තත්ත්‍වය පසෙක දමා තිබුණු බවක් පෙණුනු හෙයින් මුල් පොත යම්තමින්වත් ආරක්‍ෂාවන පරිදි අපේ සංස්කරණය සකස් වී ඇත. ඇතැම් තන්හි ප්‍රමාධයෙන් වූ දෝෂ ස්ථානද තිබිය හැකිය. දෙමසක පමණ කාලයක් තුළ දී මේ පොත මුද්‍රණද්වාරයෙන් බිහි කරවන්ට ඒ මහතුන්ගේ අදහස වූ හෙයින් යුහුසුලුව මෙහි සංශෝධන කාර්‍ය්‍යය නිම කෙළෙමු.
රත්නාකර මුද්‍රණාලයායත්ත කාර්‍ය්‍ය මණ්ඩලයෙහි මහතුන්ටද, එසේම ශොධ්‍ය පත්‍ර කියවීමේදී අපට අතිශයින් උපකාර වූ බද්දෙගම ආනන්‍ද පොඩි උන්නාන්සේටද අපේ ස්තුතිය හිමි විය යුතු ය.
පණ්ඩිත වේරගොඩ අමරමොලි නායක ස්ථවිර.
2497/1953-10-7 දින විද්‍යොදය පිරිවෙනේ දී ය.
පූජාවලිය
____
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මා සම්බුද්ධස්ස.