මේ සිත් එක සිය විසි එක අමතක නො වන සැටියට හොඳින් ප්‍ර‍ගුණ කර ගන්න. මෙය අමතක නම් ඉදිරියට උගෙනීම නො කළ හැකි ය.
අකුසල් සිත්
- සෝමනස්ස සහගත දිට්ඨිගත සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය.
- සෝමනස්ස සහගත දිට්ඨිගත සම්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය.
- සෝමනස්ස සහගත දිට්ඨිගත විප්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය.
- සෝමනස්ස සහගත දිට්ඨිගත විප්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය.
- උපෙක්ඛා සහගත දිට්ඨිගත සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය.
- උපෙක්ඛා සහගත දිට්ඨිගත සම්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය.
- උපෙක්ඛා සහගත දිට්ඨිගත විප්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය.
- උපෙක්ඛා සහගත දිට්ඨිගත විප්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය.
යන මේ සිත් අට ලෝභ මූල සිත් ය.
- දෝමනස්ස සහගත පටිඝ සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය
- දෝමනස්ස සහගත පටිඝ සම්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය
යන මේ සිත් දෙක දෝස මූල සිත් ය.
- උපෙක්ඛා සහගත විචිකිච්ඡා සම්පයුත්ත සිත ය
- උපෙක්ඛා සහගත උද්ධච්ච සම්පයුත්ත සිත ය
යන මේ සිත් දෙක මෝහ මූල සිත් ය.
ලෝභ මූල සිත් අට ය. දෝස මූල සිත් දෙක ය, මෝහ මූල සිත් දෙක යයි අකුසල් සිත් දොළොසෙකි.
අහේතුක සිත්
- උපෙක්ඛා සහගත චක්ඛු විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත සෝත විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත ඝාන විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත ජිව්හා විඤ්ඤාණය
- දුක්ඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත සම්පටිච්ඡනය
- උපෙක්ඛා සහගත සන්තීරණය
යන මේ සත අකුසල විපාක සිත් ය.
- උපෙක්ඛා සහගත චක්ඛු විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත සෝත විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත ඝාන විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත ජිව්හා විඤ්ඤාණය
- සුඛ සහගත කාය විඤ්ඤාණය
- උපෙක්ඛා සහගත සම්පටිච්ඡනය
- සෝමනස්ස සහගත සන්තීරණය
- උපෙක්ඛා සහගත සන්තීරණය
යන මේ සිත් අට අහේතුක කුසල විපාක සිත් ය.
- උපෙක්ඛා සහගත පඤ්චද්වාරාවජ්ජනය
- උපෙක්ඛා සහගත මනොද්වාරාවජ්ජනය
- සෝමනස්ස සහගත හසිතුප්පාදය
යන මේ සිත් තුන අහේතුක ක්‍රියා සිත් ය.
අකුශල විපාක සිත් සතය, කුශල විපාක සිත් අටය, ක්‍රියා සිත් තුන ය යි අහේතුක සිත් (18) අටළොසකි.
කාමාවචර ශෝභන සිත්
- සෝමනස්ස සහගත ඤාණ සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය
- සෝමනස්ස සහගත ඤාණ සම්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය
- සෝමනස්ස සහගත ඤාණ විප්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය
- සෝමනස්ස සහගත ඤාණ විප්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය
- උපෙක්ඛා සහගත ඤාණ සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය
- උපෙක්ඛා සහගත ඤාණ සම්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය
- උපෙක්ඛා සහගත ඤාණ විප්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය
- උපෙක්ඛා සහගත ඤාණ විප්පයුත්ත සසඞ්ඛාරික සිත ය
යන මේ අට කාමාවචර කුසල් සිත් ය.
සෝමනස්ස සහගත ඤාණ සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය, යනාදි වශයෙන් සහේතුක කාමාවචර විපාක සිත් ද අටකි.
සෝමනස්ස සහගත ඤාණ සම්පයුත්ත අසඞ්ඛාරික සිත ය යනාදීන් සහේතුක කාමාවචර ක්‍රියා සිත් ද අටෙකි.
මෙසේ කාමාවචර ශෝභන සිත් සූවිස්සක් වේ.
රූපාවචර සිත්
- විතක්ක විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත පඨමජ්ඣාන කුසල චිත්තය
- විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත දුතියජ්ඣාන කුසල චිත්තය
- පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත තතියජ්ඣාන කුසල චිත්තය
- සුඛ ඒකග්ගතා සහිත චතුත්ථජ්ඣාන කුසල චිත්තය
- උපෙක්ඛා ඒකග්ගතා සහිත පඤ්චමජ්ඣාන කුසල චිත්තය
යන මේ සිත් පස රූපාවචර කුසල සිත් ය.
විතක්ක විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත පඨමජ්ඣාන විපාක චිත්තය යනාදි වශයෙන් රූපාවචර විපාක සිත් ද පසෙකි.
විතක්ක විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත පඨමජ්ඣාන ක්‍රියා චිත්තය යනාදීන් රූපාවචර ක්‍රියා සිත් ද පසෙකි.
කුසල් සිත් පසය, විපාක සිත් පසය, ක්‍රියා සිත් පසය යි රූපාවචර සිත් පසළොසකි.
අරූපාවචර සිත්
- ආකාසානඤ්චායතන කුසල සිත ය
- විඤ්ඤාණඤ්චායතන කුසල සිත ය
- ආකිඤ්චඤ්ඤායතන කුසල සිත ය.
- නේවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතන කුසල සිතය
කියා අරූපාවචර කුසල් සිත් සතරෙකි.
එසේ ම අරූපාවචර විපාක සිත් සතරක් ද ක්‍රියා සිත් සතරක් ද ඇත්තේ ය. කුසල් සතර ය, විපාක සතර ය, ක්‍රියා සතරය යි අරූපාවචර සිත් දොළොසකි.
ලෝකෝත්තර සිත්
- විතක්ක විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත පඨමජ්ඣාන සෝතාපත්ති මග්ග චිත්තය
- විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත දුතියජ්ඣාන සෝතාපත්ති මග්ග චිත්තය
- පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත තතියජ්ඣාන සෝතාපත්ති මග්ග චිත්තය
- සුඛ ඒකග්ගතා සහිත චතුත්ථජ්ඣාන සෝතාපත්ති මග්ග චිත්තය
- උපෙක්ඛා ඒකග්ගතා සහිත පඤ්චමජ්ඣාන සෝතාපත්ති මග්ග චිත්තය
යන මේ සිත් පස සෝතාපත්ති මග්ග චිත්තයෝ ය.
විතක්ක විචාර පීති සුඛ ඒකගත්තා සහිත පඨමජ්ඣාන සකදාගාමි මග්ග චිත්තය යනාදීන් සකෘදාගාමි මාර්ග සිත් ද පසෙකි. එසේ ම අනාගාමි මාර්ග සිත් ද, අර්හත් මාර්ග සිත් ද පස බැගින් වේ.
මෙසේ ලෝකෝත්තර කුසල් සිත් විස්සක් වේ.
විතක්ක විචාර පීති සුඛ ඒකග්ගතා සහිත පඨමජ්ඣාන සෝතාපත්ති ඵල චිත්තය යනාදීන් ශ්‍රෝතාපත්ති ඵල සිත් පසෙක් ද, සකෘදාගාමි ඵල සිත් පසෙක් ද, අනාගාමි ඵල සිත් පසෙක් ද, අර්හත් ඵල සිත් පසෙක් ද වීමෙන් ලෝකෝත්තර විපාක සිත් විස්සක් වේ.
කුසල් විස්ස ය, විපාක විස්සය යි ලෝකෝත්තර සිත් සතළිසක් වේ.
කාමාවචර සිත් සිවුපනස ය, රූපාවචර සිත් පසළොස ය, අරූපාවචර සිත් දොළොස ය, ලෝකෝත්තර සිත් සතළිස යයි සිත් (121) එකසිය විසි එකකි.
ප්‍ර‍ථම පරිච්ඡේදය නිමි.