ත්‍රිපිටකය
4. පටිනිද්දෙසවාරො
1. දෙසනාහාරවිභඞ්ගො
2. විචයහාරවිභඞ්ගො
3. යුත්තිහාරවිභඞ්ගො
18
තත්ථ කතමො යුත්තිහාරො? ‘‘සබ්බෙසං හාරාන’’න්ති, අයං යුත්තිහාරො. කිං යොජයති (යොජෙති (සී.))? චත්තාරො මහාපදෙසා බුද්ධාපදෙසො සඞ්ඝාපදෙසො සම්බහුලත්ථෙරාපදෙසො (සම්පහුල... (ක.)) එකත්ථෙරාපදෙසො. ඉමෙ චත්තාරො මහාපදෙසා, තානි පදබ්‍යඤ්ජනානි සුත්තෙ ඔතාරයිතබ්බානි, විනයෙ සන්දස්සයිතබ්බානි, ධම්මතායං උපනික්ඛිපිතබ්බානි.
කතමස්මිං සුත්තෙ ඔතාරයිතබ්බානි? චතූසු අරියසච්චෙසු. කතමස්මිං විනයෙ සන්දස්සයිතබ්බානි? රාගවිනයෙ දොසවිනයෙ මොහවිනයෙ. කතමිස්සං (කතමියං (සී.)) ධම්මතායං උපනික්ඛිපිතබ්බානි? පටිච්චසමුප්පාදෙ. යදි චතූසු අරියසච්චෙසු අවතරති, කිලෙසවිනයෙ සන්දිස්සති , ධම්මතඤ්ච න විලොමෙති, එවං ආසවෙ න ජනෙති. චතූහි මහාපදෙසෙහි යං යං යුජ්ජති, යෙන යෙන යුජ්ජති, යථා යථා යුජ්ජති, තං තං ගහෙතබ්බං.
19
පඤ්හං පුච්ඡිතෙන කති පදානි පඤ්හෙති පදසො පරියොගාහිතබ්බං විචෙතබ්බං? යදි සබ්බානි පදානි එකං අත්ථං අභිවදන්ති, එකො පඤ්හො. අථ චත්තාරි පදානි එකං අත්ථං අභිවදන්ති, එකො පඤ්හො. අථ තීණි පදානි එකං අත්ථං අභිවදන්ති, එකො පඤ්හො. අථ ද්වෙ පදානි එකං අත්ථං අභිවදන්ති, එකො පඤ්හො. අථ එකං පදං එකං අත්ථං අභිවදති, එකො පඤ්හො. තං උපපරික්ඛමානෙන අඤ්ඤාතබ්බං කිං ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා නානාබ්‍යඤ්ජනා, උදාහු ඉමෙසං ධම්මානං එකො අත්ථො බ්‍යඤ්ජනමෙව නානන්ති. යථා කිං භවෙ? යථා සා දෙවතා භගවන්තං පඤ්හං පුච්ඡති.
‘‘කෙනස්සුබ්භාහතො (පස්ස ස. නි. 1.66) ලොකො, කෙනස්සු පරිවාරිතො;
කෙන සල්ලෙන ඔතිණ්ණො, කිස්ස ධූපායිතො සදා’’ති.
ඉමානි චත්තාරි පදානි පුච්ඡිතානි. තෙ තයො පඤ්හා කථං ඤායති? භගවා හි දෙවතාය විසජ්ජෙති.
‘‘මච්චුනාබ්භාහතො (මච්චුනබ්භාහතො (ක.) ථෙරගා. 448; සං. නි. 1.66 පස්සිතබ්බං) ලොකො, ජරාය පරිවාරිතො;
තණ්හාසල්ලෙන ඔතිණ්ණො, ඉච්ඡාධූපායිතො සදා’’ති.
20
තත්ථ ජරා ච මරණඤ්ච ඉමානි ද්වෙ සඞ්ඛතස්ස සඞ්ඛතලක්ඛණානි. ජරායං ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං, මරණං වයො. තත්ථ ජරාය ච මරණස්ස ච අත්ථතො නානත්තං. කෙන කාරණෙන, ගබ්භගතාපි හි මීයන්ති, න ච තෙ ජිණ්ණා භවන්ති. අත්ථි ච දෙවානං මරණං, න ච තෙසං සරීරානි ජීරන්ති. සක්කතෙව ජරාය පටිකම්මං කාතුං, න පන සක්කතෙ මරණස්ස පටිකම්මං කාතුං අඤ්ඤත්‍රෙව ඉද්ධිමන්තානං ඉද්ධිවිසයා. යං පනාහ තණ්හාසල්ලෙන ඔතිණ්ණොති දිස්සන්ති වීතරාගා ජීරන්තාපි මීයන්තාපි. යදි ච යථා ජරාමරණං, එවං තණ්හාපි සියා. එවං සන්තෙ සබ්බෙ යොබ්බනට්ඨාපි විගතතණ්හා සියුං. යථා ච තණ්හා දුක්ඛස්ස සමුදයො, එවං ජරාමරණම්පි සියා දුක්ඛස්ස සමුදයො, න ච සියා තණ්හා දුක්ඛස්ස සමුදයො, න හි ජරාමරණං දුක්ඛස්ස සමුදයො, තණ්හා දුක්ඛස්ස සමුදයො. යථා ච තණ්හා මග්ගවජ්ඣා, එවං ජරාමරණම්පි සියා මග්ගවජ්ඣං. ඉමාය යුත්තියා අඤ්ඤමඤ්ඤෙහි කාරණෙහි ගවෙසිතබ්බං. යදි ච සන්දිස්සති යුත්තිසමාරූළ්හං අත්ථතො ච අඤ්ඤත්තං, බ්‍යඤ්ජනතොපි ගවෙසිතබ්බං.
සල්ලොති වා ධූපායනන්ති වා ඉමෙසං ධම්මානං අත්ථතො එකත්තං. න හි යුජ්ජති ඉච්ඡාය ච තණ්හාය ච අත්ථතො අඤ්ඤත්තං. තණ්හාය අධිප්පායෙ අපරිපූරමානෙ නවසු ආඝාතවත්ථූසු කොධො ච උපනාහො ච උප්පජ්ජති. ඉමාය යුත්තියා ජරාය ච මරණස්ස ච තණ්හාය ච අත්ථතො අඤ්ඤත්තං.
යං පනිදං භගවතා ද්වීහි නාමෙහි අභිලපිතං ඉච්ඡාතිපි තණ්හාතිපි, ඉදං භගවතා බාහිරානං වත්ථූනං ආරම්මණවසෙන ද්වීහි නාමෙහි අභිලපිතං ඉච්ඡාතිපි තණ්හාතිපි, සබ්බා හි තණ්හා අජ්ඣොසානලක්ඛණෙන එකලක්ඛණා. යථා සබ්බො අග්ගි උණ්හත්තලක්ඛණෙන එකලක්ඛණො, අපි ච උපාදානවසෙන අඤ්ඤමඤ්ඤානි නාමානි ලභති, කට්ඨග්ගීතිපි තිණග්ගීතිපි සකලිකග්ගීතිපි ගොමයග්ගීතිපි ථුසග්ගීතිපි සඞ්කාරග්ගීතිපි, සබ්බො හි අග්ගි උණ්හත්තලක්ඛණොව. එවං සබ්බා තණ්හා අජ්ඣොසානලක්ඛණෙන එකලක්ඛණා , අපි තු ආරම්මණඋපාදානවසෙන අඤ්ඤමඤ්ඤෙහි නාමෙහි අභිලපිතා ඉච්ඡාඉතිපි තණ්හාඉතිපි සල්ලොඉතිපි ධූපායනාඉතිපි සරිතාඉතිපි විසත්තිකාඉතිපි සිනෙහොඉතිපි කිලමථොඉතිපි ලතාඉතිපි මඤ්ඤනාඉතිපි බන්ධොඉතිපි ආසාඉතිපි පිපාසාඉතිපි අභිනන්දනාඉතිපි, ඉති සබ්බා තණ්හා අජ්ඣොසානලක්ඛණෙන එකලක්ඛණා. යථා ච වෙවචනෙ වුත්තා.
‘‘ආසා ච පිහා අභිනන්දනා ච, අනෙකධාතූසු සරා පතිට්ඨිතා;
අඤ්ඤාණමූලප්පභවා පජප්පිතා, සබ්බා මයා බ්‍යන්තිකතා සමූලකා’’ති (සමූලිකා (සී.)).
තණ්හායෙතං වෙවචනං. යථාහ භගවා - රූපෙ තිස්ස අවිගතරාගස්ස අවිගතච්ඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස. එවං වෙදනාය සඤ්ඤාය සඞ්ඛාරෙසු විඤ්ඤාණෙ අවිගතරාගස්ස අවිගතච්ඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස සබ්බං සුත්තං විත්ථාරෙතබ්බං. තණ්හායෙතං වෙවචනං. එවං යුජ්ජති.
21
සබ්බො දුක්ඛූපචාරො කාමතණ්හාසඞ්ඛාරමූලකො, න පන යුජ්ජති සබ්බො නිබ්බිදූපචාරො කාමතණ්හාපරික්ඛාරමූලකො. ඉමාය යුත්තියා අඤ්ඤමඤ්ඤෙහි කාරණෙහි ගවෙසිතබ්බං.
යථා හි (යථාහ (සී.)) භගවා රාගචරිතස්ස පුග්ගලස්ස අසුභං දෙසයති, දොසචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස මෙත්තං දෙසයති. මොහචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස පටිච්චසමුප්පාදං දෙසයති. යදි හි භගවා රාගචරිතස්ස පුග්ගලස්ස මෙත්තං චෙතොවිමුත්තිං දෙසෙය්‍ය. සුඛං වා පටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඛං වා පටිපදං ඛිප්පාභිඤ්ඤං විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමං වා පහානං දෙසෙය්‍ය, න යුජ්ජති දෙසනා. එවං යං කිඤ්චි රාගස්ස අනුලොමප්පහානං දොසස්ස අනුලොමප්පහානං මොහස්ස අනුලොමප්පහානං. සබ්බං තං විචයෙන හාරෙන විචිනිත්වා යුත්තිහාරෙන යොජෙතබ්බං. යාවතිකා ඤාණස්ස භූමි.
මෙත්තාවිහාරිස්ස සතො බ්‍යාපාදො චිත්තං පරියාදාය ඨස්සතීති න යුජ්ජති දෙසනා, බ්‍යාපාදො පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතීති යුජ්ජති දෙසනා. කරුණාවිහාරිස්ස සතො විහෙසා චිත්තං පරියාදාය ඨස්සතීති න යුජ්ජති දෙසනා, විහෙසා පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතීති යුජ්ජති දෙසනා. මුදිතා විහාරිස්ස සතො අරති චිත්තං පරියාදාය ඨස්සතීති න යුජ්ජති දෙසනා, අරති පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතීති යුජ්ජති දෙසනා. උපෙක්ඛාවිහාරිස්ස සතො රාගො චිත්තං පරියාදාය ඨස්සතීති න යුජ්ජති දෙසනා, රාගො පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතීති යුජ්ජති දෙසනා. අනිමිත්තවිහාරිස්ස සතො නිමිත්තානුසාරී තෙන තෙනෙව විඤ්ඤාණං පවත්තතීති න යුජ්ජති දෙසනා , නිමිත්තං පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතීති යුජ්ජති දෙසනා. අස්මීති විගතං අයමහමස්මීති න සමනුපස්සාමි. අථ ච පන මෙ කිස්මීති කථස්මීති විචිකිච්ඡා කථංකථාසල්ලං චිත්තං පරියාදාය ඨස්සතීති න යුජ්ජති දෙසනා, විචිකිච්ඡා කථංකථාසල්ලං පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතීති යුජ්ජති දෙසනා.
යථා වා පන පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස සතො කාමරාගබ්‍යාපාදා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. විතක්කසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. දුතියං ඣානං සමාපන්නස්ස සතො විතක්කවිචාරසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. උපෙක්ඛාසුඛසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. තතියං ඣානං සමාපන්නස්ස සතො පීතිසුඛසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා, උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. චතුත්ථං ඣානං සමාපන්නස්ස සතො උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා . ආකාසානඤ්චායතනසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා.
ආකාසානඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස සතො රූපසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස සතො ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා.
ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස සතො විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස සතො සඤ්ඤූපචාරා විසෙසාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, හානාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසහගතා වා සඤ්ඤාමනසිකාරා හානාය සංවත්තන්තීති න යුජ්ජති දෙසනා, විසෙසාය සංවත්තන්තීති යුජ්ජති දෙසනා. කල්ලතාපරිචිතං චිත්තං න ච අභිනීහාරං ඛමතීති න යුජ්ජති දෙසනා, කල්ලතාපරිචිතං චිත්තං අථ ච අභිනීහාරං ඛමතීති යුජ්ජති දෙසනා.
එවං සබ්බෙ නවසුත්තන්තා යථාධම්මං යථාවිනයං යථාසත්ථුසාසනං සබ්බතො විචයෙන හාරෙන විචිනිත්වා යුත්තිහාරෙන යොජෙතබ්බාති. තෙනාහ ආයස්මා මහාකච්චායනො ‘‘සබ්බෙසං හාරානං යා භූමි යො ච ගොචරො තෙස’’න්ති.
4. පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගො
5. ලක්ඛණහාරවිභඞ්ගො
6. චතුබ්‍යූහහාරවිභඞ්ගො
7. ආවට්ටහාරවිභඞ්ගො
8. විභත්තිහාරවිභඞ්ගො
9. පරිවත්තනහාරවිභඞ්ගො
10. වෙවචනහාරවිභඞ්ගො
11. පඤ්ඤත්තිහාරවිභඞ්ගො
12. ඔතරණහාරවිභඞ්ගො
13. සොධනහාරවිභඞ්ගො
14. අධිට්ඨානහාරවිභඞ්ගො
15. පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගො
16. සමාරොපනහාරවිභඞ්ගො
1. දෙසනාහාරසම්පාතො
2. විචයහාරසම්පාතො
3. යුත්තිහාරසම්පාතො
4. පදට්ඨානහාරසම්පාතො
5. ලක්ඛණහාරසම්පාතො
6. චතුබ්‍යූහහාරසම්පාතො
7. ආවට්ටහාරසම්පාතො
8. විභත්තිහාරසම්පාතො
9. පරිවත්තනහාරසම්පාතො
10. වෙවචනහාරසම්පාතො
11. පඤ්ඤත්තිහාරසම්පාතො
12. ඔතරණහාරසම්පාතො
13. සොධනහාරසම්පාතො
14. අධිට්ඨානහාරසම්පාතො
15. පරික්ඛාරහාරසම්පාතො
16. සමාරොපනහාරසම්පාතො